سیر امام حسین ع

پژوهشی درباره تاریخ شمسی عاشورا

آدرس مقاله در پایگاه مجلات تخصصی نور: تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (از صفحه ۶۵ تا ۷۶)
پژوهشی درباره تاریخ شمسی عاشورا (۱۲ صفحه)

چکیده

تاریخ رسمی اسلام، بر پایه گردش ماه استوار است که در اصطلاح تاریخ هجری قمری نامیده می شود. رویدادهای تاریخی، برنامه های عبادی، قراردادهای حقوقی و… با این تاریخ محاسبه می شود. اما از دیرباز، تاریخ ایران زمین بر میزان گردش خورشید پایه گذاری شده است. و چون گردش و چرخش کره زمین به دور خورشید از ثبات بیشتری برخوردار است امروزه استوارترین تاریخ ها را بر پایه گردش خورشید (در واقع زمین) محاسبه می کنند. از ره گذر پژوهش در تطبیق تاریخ هجری قمری بر تاریخ هجری شمسی و بالعکس، نکته های زیبا، جالب و دل نشینی فراهم می آید که در خور اندیشه است. نوشته حاضر، این هدف را تعقیب می کند که زاد روز حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام)و شهادت آن سرور را از دیدگاه محاسبات شمسی بکاود. تاریخ شهادت امام حسین(علیه السلام)طبق ماه های شمسی، از دو راه قابل بررسی است: ۱٫ از راه زیج، ۲٫ با روش ریاضی و بدون مراجعه به جدول زیج; یعنی از طریق محاسبه از آغاز مبدأ سال اول هجری تا روز عاشورا. در نتیجه می توان چنین اظهارنظر کرد که روز عاشورای سال شصت و یکم هجری، برابر با روز دوشنبه بیستم مهرماه سال پنجاه و نه شمسی (۲۰/۷/۵۹) بوده است.
تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۶۵)


‌ ‌‌‌چـکیده‌

تاریخ رسمی اسلام، بر پایه گردش ماه استوار است که در اصطلاح تاریخ‌ هـجری‌ قـمری‌ نـامیده می شود. رویدادهای تاریخی، برنامه های عبادی، قراردادهای حقوقی و… با این تاریخ محاسبه می‌ شـود.

اما از دیرباز، تاریخ ایران زمین بر میزان گردش خورشید پایه گذاری‌ شده اسـت. و چون گردش‌ و چرخش‌ کـره زمـین به دور خورشید از ثبات بیشتری برخوردار است امروزه استوارترین تاریخ ها را بر پایه گردش خورشید (در واقع زمین) محاسبه می کنند.

از ره گذر پژوهش در تطبیق‌ تاریخ هجری قمری بر تاریخ هجری شمسی و بالعکس، نـکته های زیبا، جالب و دل نشینی فراهم می آید که در خور اندیشه است.

نوشته حاضر، این هدف را تعقیب می کند که‌ زاد‌ روز حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام)و شهادت آن سرور را از دیدگاه محاسبات شمسی بکاود. تـاریخ شـهادت امام حسین(علیه السلام)طبق ماه های شمسی، از دو راه قابل بررسی‌ است‌: ۱٫ از راه زیج، ۲٫ با روش ریاضی و بدون مراجعه به جدول زیج; یعنی از طریق محاسبه از آغاز مبدأ سال اول هجری تا روز عاشورا. در نتیجه مـی تـوان چنین‌ اظهارنظر‌ کرد که روز عاشورای سال شصت و یکم هجری، برابر با روز دوشنبه بیستم مهرماه سال پنجاه و نه شمسی (۲۰/۷/۵۹) بوده است.

_______________________________

۱ محقق و مدرس هیئت و نجوم اسلامی

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۶۶)


سال شمسی‌

در‌ سال‌ شـمسی کـه هم اینک در‌ زمان‌ ما‌ رایج است هر یک از شش برج اول سال، یعنی فروردین، اردی بهشت، خرداد، تیر، مرداد، شهریور، سی و یک روز به‌ حساب‌ می‌ آید. دلیل آن این است که مـدار زمـین‌ بـیضی‌ شکل است; یعنی زمین در مـدارهای بـرج هـای شمالی (حمل، ثور، جوزم، سرطان، اسد و سنبله) هفت روز بیشتر از‌ برج‌ های‌ جنوبی طیّ مسیر می کند. بر این اساس، زمین از‌ نـقطه اعـتدال بـهاری (اول فروردین) جمعاً یک صد و هشتاد و هفت روز، مدار نـیم کـره شمالی را می پیماید‌ تا‌ به‌ نقطه اعتدال پاییزی (اول مهر) برسد. این در حالی است که‌ هر‌ یک از پنج برج دیـگر، یـعنی مـهر، آبان، آذر، دی و بهمن را در سی روز طی‌ می‌ کند‌. اما منجّمان، اسفند (بـرج دوازدهم) را ۲۹ روز به حساب می آورند‌ و هرگاه‌ کبیسه‌ باشد سی روز می شمارند.

مقدار یک سال شمسی بنا بر زیـج بـهادری بـرابر‌ است‌ با‌ ۳۶۵ روز و ۵ ساعت و ۴۸ دقیقه و ۴۰ ثانیه و ۶ ثالثه و ۱۰ رابعه. این مقدار، برابر اسـت‌ بـا‌ ۲۴۲۲/۳۶۵ روز که ما در محاسبات خود این رقم را منظور داشته‌ ایم‌.

مبدأ‌ تاریخ هجری شمسی به محاسبه نـویسنده بـرابر اسـت با روز جمعه، یک صد و هیجده‌ (۱۱۸‌) روز قبل از مبدأ سال اول «هجری قمری»; یعنی غـرّه مـحرّم سـال اول‌ قمری‌ به‌ امر وسط برابر است با روز پنج شنبه ۲۶ تیر (۲۶/۴/۱) شمسی، برابر با ۱۷‌ ژوئیـه‌ ۶۲۲ مـیلادیِ امـروزه، زیرا تاریخ میلادی اصلاحات و نوسانات زیادی داشته است.

سال‌ قمری‌

سال‌ قمری از دوازده دور گردش مـاه بـه اطراف زمین، تشکیل یافته است.

ماه های قمری‌ بر‌ دو‌ گونه اند: یکی قـمری وسـطی، و دیـگری قمری شرعی. ماه های قمری وسطی‌ آن‌ است که منجّمان، ماه های فرد را سـی روز و مـاه های زوج را

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۶۷)


بیست و نه روز‌ به‌ حساب می آورند. در این حساب، در مجموع سی سال، یـازده (۱۱‌) مـرتبه‌ ذی حـجه را سی روز می گیرند‌; یعنی‌ در‌ این سال ها کسر ماه ها به‌ یازده‌ روز می رسد. از ایـن رو مـنجّمان در زیج ها، جدول های سی‌ ساله‌ تنظیم می کنند تا بتوان‌ اول‌ هـر مـاه‌ را‌ بـه‌ راحتی به دست آورد.

اما در‌ ماه‌ های قمریِ شرعی بنای امور بر پایه رؤیت هلال اسـت; یـعنی از‌ رؤیـت‌ هلال تا رؤیت هلال دیگر یک‌ ماه به حساب می‌ آید‌ کـه از سـی روز زیادتر‌ نیست‌ و از ۲۹ روز کمتر نمی باشد، و ممکن است چهار ماه متوالی هر کدام‌ سی‌ روز و سه ماه مـتوالی هـر‌ کدام‌ ۲۹‌ روز رؤیت شود‌. علت‌ این امر آن است‌ که‌ در محاسبه بر پایه رؤیـت، لازم اسـت تعدیلاتی استخراج شود، بر خلاف محاسبه بـه‌ امـر‌ وسـط که پایه محاسباتی زیج ها‌ را‌ تشکیل مـی‌ دهـد‌.

هم‌ چنین مقدار سال قمری‌ وسطی برابر است با ۳۵۴ روز و هشت (۸) ساعت و ۴۸ دقیقه و ۳۳ ثـانیه، بـرابر با ۳۶۷۰‌/۳۵۴‌ روز. طول متوسط هر مـاه قـمری‌ برابر‌ اسـت‌ بـا‌ ۲۹‌ روز و ۱۲ سـاعت‌ و ۴۴‌ دقیقه و ۳ ثانیه که منجّمان از دیرباز تـاکنون ایـن مقدار را در محاسبات به امر وسط منظور‌ می‌ نمایند‌.

مبدأ سال قمری، یـعنی اول مـحرم سال‌ یکم‌ هجری‌ قمری‌، برابر‌ اسـت‌ با روز پنج شنبه بـیست و شـشم تیر (۲۶/۴/۱) سال اول شمسی، زیرا از هـر زمـان، سال و ماه های قمری را بر اساس رقم داده شده به حساب‌ آوریم (مثلا یـک سـال قمری را برابر ۳۶۷۰/۳۵۴ روز به حساب آوریـم) چـنان خـواهیم یافت که مـبدأ سـال اول قمری (۲۶/۴/۱) بوده است و چـنان چـه ۱۱۸ روز به آن‌ بیفزاییم‌ به اول سال قمری شمسی (۱/۱/۱) خواهیم رسید.

تطبیق

رحلت پیامبر اسلام(صـلی الله عـلیه وآله) بنا بر قول مشهور شیعه از زمـان شـیخ مفید(رحـمه الله) بـه بـعد،۲ روز‌

_______________________________

۲- در‌ این باره ر.ک: خلیل تـاری، «تأملی در تاریخ وفات پیامبر۹»، فصلنامه تاریخ اسلام، ص۱۶ـ۱۷٫

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۶۸)


۲۸ صفر سال یازدهم هجری قمری بوده است. و مـی‌ دانـیم‌ اوّل محرم سال اول هجری‌ قمری‌ برابر اسـت بـا ۲۶/۴/۱ شـمسی. بـنابراین، از اول مـحرم سال اول تا ۲۸ صـفر سـال یازدهم، برابر با سه هزار و شش صد و یک (۳۶۰۱‌) روز‌ است که معادل ده‌ سال‌ قمری و پنجاه و هـشت روز، و بـرابر بـا ۹ سال شمسی و سی صد و پانزده (۳۱۵) روز است. بـنابراین، چـنان چـه ۹ سـال و ۳۱۵ روز را بـر (۲۵/۴/۱) بـیفزاییم (زیرا ۲۶/۴/۱ اول سال می باشد‌) برابر‌ می شود با ششم خرداد سال یازدهم شمسی; یعنی پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) روز ۶/۳/۱۱ شمسی برابر با ۲۸ صفر ۱۱ هجری رحلت فرموده است.

شـاهد صحّت محاسبه‌

احمد‌ بن ابی‌ یعقوب (متوفای ۲۹۲ ق) می نویسد که خوارزمی، منجّم مشهور گفته است: روزی که پیامبر خدا(صلی الله‌ علیه وآله) رحلت فرمود، خورشید در درجه ششم جوزاء بود.۳ و می‌ دانـیم‌ کـه‌ درجه ششم جوزاء برابر است با روز ششم خرداد. غیر از این، شواهد دیگری نیز در تاریخ ‌‌موجود‌ است که همگی بر صحت تطبیق مبدأ تاریخ قمری بر روز ۲۶/۴/۱ شمسی‌ دلالت‌ می‌ کـند.

تـاریخ تولّد امام حسین(علیه السلام)

اکثر مورّخان، زادروز امام حسین(علیه السلام) را‌ روز سوم شعبان سال چهارم هجری دانسته اند. این تاریخ، برابر است بـا‌ یـک هزار و دویست و هفتاد‌ و سه‌ (۱۲۷۳) روز پس از مـبدأ هـجرت، و در تطبیق با سال های شمسی برابر است با روز سه شنبه نوزدهم دی سال چهارم (۱۹/۱۰/۴)، هم چنین برابر با ۹ ژانویه ۶۲۶ میلادی‌ است.

ابن شهر آشوب روز تـولد آن حـضرت را سه شنبه یا پنـج شـنبه دانسته است.۴

_______________________________

۳- «و قال الخوارزمی: کانت الشمس یوم توفّی رسول الله فی الجوزاء ست درجات…»، یعقوبی، تاریخ یعقوبی‌، ج۲،ص۱۱۳‌.

۴- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴،ص۸۴٫

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۶۹)


مدّت عمر امام حسین(علیه السلام)

چنان کـه گـفتیم زادروز امام حسین(علیه السلام) ۱۲۷۳ روز پس از مبدأ هجرت است، اما‌ روز‌ شهادت آن سرور، دهم محرم سال ۶۱ هجری برابر با ۲۱۲۷۲ روز بعد از مبدأ هجرت است. بنابراین، طول عمر ایشان ۱۹۹۹۹ روز است; یعنی یک روز کمتر از‌ بیست‌ هـزار روز. آن چـه در پی می آیـد پژوهشی است درباره شهادت آن حضرت که بر اساس زمان های یاد شده می باشد.

تعیین روز عاشورا

نـخست، دیدگاه هایی‌ را‌ که‌ درباره عاشورا طرح شده، بیان‌ می‌ کنیم‌ و سـپس نـتیجه پژوهـش خود را در معرض مطالعه خوانندگان ارجمند قرار می دهیم.

دیدگاه ابوالفرج اصفهانی

ابوالفرج اصفهانی (متوفای ۳۵۶ ق) می‌ نویسد‌: حـسین‌ ‌ ‌بـن علی(علیه السلام) روز جمعه دهم محرم‌ سال‌ ۶۱ کشته شد… و گفته شده که روز شـنبه بـه قـتل رسید، اما آن چه ذکر کردیم (شهادت حضرت در‌ روز‌ جمعه‌) صحیح تر است. و آن چه عوام می گـویند که حسین‌(علیه السلام) روز دوشنبه کشته شد، باطل است، چون سخن بی سـندی است. بنابراین، اوّل محرم سـال ۶۱‌ کـه‌ حسین‌(علیه السلام) در آن کشته شد، روز چهارشنبه بوده است. ما‌ این‌ موضوع را با حساب هندی از سایر ذیج ها استخراج کردیم، از این رو، روز دهم‌ محرم‌ نمی‌ تواند روز دوشنبه بوده باشد.۵

دیدگاه ابن شهرآشوب

ابـن شهرآشوب گفته است‌: امام‌ حسین‌(علیه السلام) روز عاشورا که شنبه دهم محرم بود، قبل از زوال کشته شد‌. و گفته‌ شده‌ که روز جمعه بعد از نماز ظهر شهید شد. و روز دوشنبه نیز گفته شده‌ است‌.۶

_______________________________

۵- ابـوالفرج اصـفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۸۴ـ۸۵٫

۶- ابن شهرآشوب، همان، ج۴، ص۸۵٫

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۰)


تحقیق حاج فرهاد‌ میرزا‌

مؤلف‌ قمقام زخار گفته است در این که شهادت امام حسین(علیه السلام) روز عاشورا‌ دهم‌ محرم بوده، تمامی مورخان و محدثان فرقه هـای اسـلام اتفاق نظر دارند. بنا به‌ روایت‌ مفید‌(قدس سره) که روز عاشورا روز جمعه سال ۶۱ هجری بوده، برابر با چهل و نه‌ یزدگردی‌ است که آفتاب در [برج] میزان [یعنی خورشید در برج مهر= اول فـصل‌ پایـیز‌ ]و‌ مریخ و عطارد با وی [یعنی در برج مهر] زهره در [برج] سنبله [شهریور] و قمر در‌ دلو‌ [بهمن]‌ و زحل در اسد، مشتری در جدی با رأس، طالع آن سال سرطان‌ است‌… . و در موضع شمس که در کا درجه میزان بود، اخـتلافی نـیست [یـعنی اختلافی نیست که روز‌ عاشورا‌ بـرابر بـوده اسـت با ۲۱ برج مهر=کا] چنان که استادان قدیم به زیجات‌، و منجمان‌ عهد خاقان فتحعلی شاه قاجار به زیج‌ جینک‌ محمد‌ شاه هندی کـه مـعمول بـه این زمان‌ است‌ به دقت تمام استخراج کـرده انـد… . ابتدای جنگ، دو ساعت از روز گذشته‌ و انتهای‌ قتال به طالع دلو بود‌ که‌ هشت ساعت‌ و نیم‌ از‌ روز رفته بود.۷

دیدگاه محدث قمی‌

مـحدث‌ قـمی ضـمن ارائه نقل های گوناگون در این باره، انطباق عاشورا را‌ بر‌ روز جمعه تـرجیح داده است. وی‌ ابتدا روایتی نقل کرده‌ مبنی‌ بر این که حضرت قائم‌(علیه‌ السلام) روز شنبه، روز عاشورا خروج خـواهد کـرد، سـپس با بیان حدیثی خاطرنشان‌ ساخته‌ است که حق تعالی روز‌ جمعه‌ اول‌ مـاه رمـضان، نور‌ را‌ آفرید و ظلمت را در‌ روز‌ چهارشنبه، روز عاشورا خلق کرد.۸

او هم چنین می نویسد: حسین(علیه السلام) روز‌ جمعه‌، دهـم مـحرم سـال شصت و یک از‌ هجرت‌ پس از‌ نماز‌ ظهر‌ شهید شد. وی ۵۸‌ سال داشت. و بنا بر قـول دیـگر، روز شـنبه یا دوشنبه شهید شده، ولی درست تر‌ همان‌ جمعه است.

_______________________________

۷- فرهاد میرزا معتمدالدوله، قمقام‌ زخـار‌ و صـمصام‌ بـتّار‌، ص۶۰۷‌ ـ۶۰۸٫

۸- محدث قمی‌، سفینه‌ البحار، ج۶، ص۲۶۷ـ۲۶۸، ذیل «عاشورا».

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۱)


محدث قمی در ادامه، به نقل از شیخ مفید آورده اسـت‌: «عـمرسعد‌ صبح‌ آن روز (روز عاشورا) که روز جمعه‌ بود‌، و گفته‌ اند‌ که‌ شنبه‌ بود…».۹ اما محدث قـمی در ادامـه، ایـن چنین اظهار می کند: «… و طبق خبر گذشته [روز عاشورا] تحقیقاً جمعه بوده است.» سپس مـجدّداً از شـیخ مفید تاریخ ورود‌ امام حسین(علیه السلام) را به کربلا روز پنج شنبه، دوم محرم سال ۶۱ نـقل کـرده اسـت.۱۰ و در ادامه، به نقل از تذکره الخواص سبط ابن جوزی، شهادت حضرت‌ را‌ روز جمعه میان نماز ظهر و عـصر نـقل کرده است، گرچه در ادامه قول به روز شنبه را نیز آورده است.۱۱

دیدگاه علامه شـعرانی

عـلامه شـعرانی پس از ترجمه‌ سخن‌ فوق (حسین(علیه السلام) روز جمعه، دهم محرم سال شصت و یک از هجرت پس از نماز ظـهر شـهید شـد.) چنین نظر داده است‌: «ابوجعفر‌ کلینی در کافی و شیخ طوسی‌ در‌ تهذیب روز عاشورا را دوشنبه گـفته انـد در سال ۶۱ هجرت، و شیخ در آخر کتاب الصوم در باب صوم عاشورا در حدیث محمد بن‌ عیسی‌ بن عبید از بـرادرش‌ از‌ حـضرت رضا(علیه السلام) روایت کرده است و ما محل حاجت را نقل می کـنیم، فـرمود: روز دوشنبه روزی است که پیغمبر اکرم(صلی الله عـلیه وآله) در آن روز رحـلت‌ فـرمود‌ و مصیبت به آل محمد(صلی الله علیه وآله) نرسید مـگر روز دوشـنبه، پس ما آن را نامبارک شمردیم و دشمنان ما بدان تبرّک جستند و شیخ طوسی جمعه و شنبه را نـسبت بـه‌ قول‌ داده است‌. پس شکی در دوشنبه نـیست».

مـحدث قمی هـرچند جـمعه را بـه عنوان روز عاشورا انتخاب کرد با‌ وجـود ایـن، روایتی را نقل می کند که روز عاشورا را‌ دوشنبه‌ دانسته‌ است. وی نوشته است: زیـنب(عـلیها السلام)فرمود: «وامحمداه دختران تو اسـیرند و فرزندان تو کشته، بـاد صـبا ‌‌بر‌ آنان خاک می پرانـد، ایـن حسین است که از قفا سر بریده است‌، عمامه‌ و ردا‌ ربوده، بِاَبی

_______________________________

۹- شیخ مفید، الارشـاد، ج۲، ص۹۵: «و اَصـبح عمر بن سعد فی ذلک الیـوم و هـو یـوم‌ الجمعه و قیل یـوم السـبت».

۱۰- همان، ج۲، ص۸۴: «ثم نزل و ذلک یـوم الخـمیس و هو‌ الیوم الثانی من المحرّم‌ سنه‌ احدی و ستین».

۱۱- ابن جوزی، تذکره الخواص، ص۲۵۶ و ر.ک: محدث قـمی، رمـوز الشهاده (ترجمه نفس المهموم)، ص۱۷۰٫

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۲)


من عـسکره یـوم الإثنین نـهباً; پدرم فـدای آن کـسی باد که روز دوشنبه سـپاهش تاراج‌ شد».۱۲

علاّمه شعرانی پس از ترجمه سخن حضرت زینب(علیها السلام) در پاورقی این چنین یادآور شـده اسـت:

«در این حدیث، عاشورا صریحاً دوشنبه اسـت و هـنگام تـرجمه ایـن کـتاب [نفس‌ المهموم‌ ]مـقاتل الطـالبیین را ندیده بودم، وقت طبع اتفاقاً بدان برخوردم و ملاحظه کردم شاهزاده اعتضاد السلطنه علیقلی میرزا در حاشیه کـتاب بـر ابـوالفرج که گوید عاشورا جمعه بود، اعتراض کـرده اسـت‌ کـه‌ اول مـحرم سـال ۶۱ هـجری در هیچ زیجی چهارشنبه نیست، و زیج ها در امثال این امور اختلاف ندارند، بلکه غرّه محرم سال شصتم چهارشنبه است [نه غره محرم سال‌ شصت‌ و یک].

و این بنده مـترجم این کتاب [نفس المهموم] هم در زیج هندی دیدم اول محرم سال ۶۱ روز یکشنبه است و عاشورا سه شنبه می شود و لیکن حساب زیجات بر‌ حسب‌ امر‌ وسط است نه رؤیت حقیقی‌، چنان‌ کـه‌ در هـمان زیج صریحاً مرقوم است، و شاید رؤیت یکی دو روز با حساب زیج که به امر وسط استخراج شده است‌ فرق‌ داشته‌ باشد. پس آن که گوید عاشورا دوشنبه بود‌، مانند‌ کلینی و طوسی قـولش بـه صحت نزدیک تر است، چون ممکن است رؤیت هلالِ اول محرم، شنبه باشد; یک روز‌ پیش‌ از‌ حساب زیج، و عاشورا دوشنبه. و عوام اهل عراق که در زمـان‌ ابـوالفرج می گفتند دوشنبه بود، دهـان بـه دهان از پدران خود شنیده بودند و صحیح بود، و فاصله زمان ابوالفرج‌ از‌ مقتل‌ امام(علیه السلام) قریب دویست و پنجاه سال است. و هم این بنده‌ چند‌ واقعه را از آن سـنوات کـه مورخان معین کردند چـند شـنبه بود حساب کردم، مانند روز‌ فوت‌ معاویه‌ که در پنج شنبه، پانزدهم رجب سنه شصتم گفته اند، دیدم با‌ زیج‌، یک‌ روز اختلاف داشت. و شهادت امیرالمؤمنین(علیه السلام) را در سال چهلم هم چنین دیـدم‌، و در‌ ایـن‌ سال ۱۳۶۹ که تاریخ طبع این کتاب [دمع السجوم] است

_______________________________

۱۲- ابوالحسن شعرانی، دمع‌ السجوم‌، ص۲۰۲٫

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۳)


اول محرم به رؤیت دوشنبه است و به حساب زیج، یک شنبه است‌ و یک‌ روز‌ اختلاف است. و ناسخ التواریخ گـوید: واقـعه فاجعه در سـال شصتم بود برای این که‌ در‌ این سال، دهم محرم، جمعه بود و لیکن این طریق ترجیح خطاست، زیـرا که‌ نباید‌ تصحیح‌ روز در روایت آحاد، خبر متواتر را در سال رد کرد، و برای اهـل تـاریخ روز‌ بـیشتر‌ شبهه می شود تا سال، چنان که اکنون اکثر مطّلعین می دانند‌ مظفّرالدین‌ شاه‌ در ۱۳۲۴ از دنیا رفت و هـیچ ‌ ‌کـس نمی داند چند شنبه بود مگر به مراجعه‌. و این‌ تحقیق‌ از خواصّ این کـتاب اسـت فـاعرف قدره».۱۳

شاهد دیگر بر نظر‌ علامه‌ شعرانی

محدث قمی(رحمه الله) در فصل ورود اهل بیت(علیه السـلام) به شام و به نقل‌ از‌ کامل بهایی نوشته است: «و این روز [روز ورود اهل بیت(علیه السـلام‌) به‌ شام] روز چهارشنبه ۱۶ ربـیع الاوّل بـود‌».۱۴‌

علامه‌ شعرانی به عنوان مترجم گوید: «در این‌ روایت‌، شانزدهم ربیع الأول چهارشنبه است، و این هم مؤید گفتار آن کسانی است که‌ عاشورا‌ را دوشنبه دانند، چون بر‌ حسب‌ زیج، روز‌ اول‌ ربیع‌ الأول ۶۱، چهارشنبه است، و پانزدهم نـیز‌ چهارشنبه‌ و با این روایت، یک روز اختلاف دارد، برای اختلاف رؤیت و حساب، اما‌ غرّه‌ ربیع الأول سال ۶۰ که ناسخ‌ التواریخ برگزیده است، شنبه‌ بود‌ و شانزدهم هم یک شنبه می‌ شود‌».۱۵

دیدگاه نویسنده

به اعـتقاد نـگارنده تاریخ شهادت امام حسین(علیه السلام) از‌ دو‌ راه قابل بررسی است:

اول‌: از‌ طریق‌ زیج. بنا به‌ عقیده‌ منجّمان عصر حاضر، زیج‌ بهادر‌ خانی تألیف مولا غلامحسین جونپوری شیرازی یکی از دقیق ترین زیج هـای جـهان به‌ شمار‌ می رود. این

_______________________________

۱۳- همان، ص۲۰۲‌ ـ ۲۰۳‌.

۱۴- همان‌، ص۲۴۲‌.

۱۵‌- همان.

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۴)


زیج، آغاز سال‌ ۶۱ هجری را روز یک شنبه دانسته است،۱۶ در نتیجه روز دهم محرم (عاشورا‌) سه‌ شنبه خواهد بود، زیرا مبنای کار‌ زیج‌، محاسبه‌ بـه‌ امـر‌ وسط است; یعنی‌ ماه‌ های فرد [۱،۳،۵٫٫٫] را سی (۳۰) و ماه های زوج را ۲۹ روز به حساب می آورند و در‌ هر‌ دوره‌ سی ساله، یازده(۱۱) بار ذی حجه‌ را‌ سی‌ روز‌ (کبیسه‌) حساب‌ می کنند، و حال آن که به حـسب رؤیـت، ایـن امکان وجود دارد که سه تـا چـهار مـاه پشت سرهم ۲۹ روز واقع شود. از این رو گاهی‌ اول ماه به حسب رؤیت دست کم یک روز قبل از اول ماه به حسب امر وسط واقع مـی شـود; یـعنی گاهی روز دوم ماه با روز اول جدول زیج‌ منطبق‌ می گـردد. پس از ایـن جا می توان حدس قوی داشت که روز عاشورا دوشنبه بوده است.

دوم: از راه ریاضی و بدون مراجعه به جدول زیج; یعنی از طـریق‌ مـحاسبه‌ از آغـاز مبدأ سال اول هجری تا روز عاشورا که جمعاً بیست و یک هـزار و دویست و هفتاد و دو (۲۱۲۷۲) روز است. اگر این عدد‌ را‌ بر رقم هفت (تعداد ایام‌ هفته‌) تقسیم کنیم، ۳۰۳۸ هفته، خارج قسمت داریـم، و رقـم ۶ بـه عنوان باقیمانده ایام خواهد بود و با توجه به این که مـبدأ سـال هجری قمری پنج‌ شنبه‌ است، روز عاشورا سه‌ شنبه‌ است و چون رؤیت را یک روز مقدم می دانیم در نـتیجه، روز عـاشورا دوشـنبه بوده است.

هم چنین اگر عدد یاد شده را (۲۱۲۷۲) بر سال ها و فـصول شـمسی تـطبیق‌ دهیم‌ به امر وسط برابر می شود با بیست و یکم مهر ماه سال پنـجاه و نـه (۲۱/۷/۵۹) شـمسی، و اگر یک روز رؤیت را جلوتر بدانیم با (۲۰/۷/۵۹) بیستم برابر می‌ شود‌، در نتیجه‌ می توان چـنین اظـهار نظر کرد که روز عاشورای سال شصت و یک هجری برابر است با روز‌ دوشنبه بـیستم مـهر مـاه پنجاه و نه (۲۰/۷/۵۹) شمسی، و جمله حضرت‌ زینب‌(علیها‌ السلام) که فرمود: «بابی من عسکره یـوم الاثـنین نهباً; پدرم فدای آن کسی باد که روز دوشنبه ‌‌سپاهش‌ تاراج شد» می تواند شاهد خـوبی بـر ایـن محاسبه باشد.

_______________________________

۱۶- زیج بهادری‌، ص۵۲‌.

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۵)


کتاب‌ نامه

۱٫ ابن جوزی، تذکره الخواص، تقدیم سید محمد صادق بـحر العـلوم، تهران، مکتبه نینوی الحدیثه‌، [بی تا].

۲٫ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طـالب، تـحقیق یـوسف البقاعی، [بی‌ تا]، انتشارات ذوی القربی‌، ۱۳۷۹‌.

۳٫ اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق احمد صقر، چاپ دوم: قم، مـنشورات شـریف رضـی، ۱۳۷۴٫

۴٫ تاری، خلیل، «تأملی در تاریخ وفات پیامبر(صلی الله علیه وآله)»، فصلنامه تاریخ اسلام، سـال دوّم، ش۵، ۱۳۸۰‌.

۵٫ جـونپوری شیرازی، مولی غلام حسین، زیج بهادر خانی، چاپ هند، ۱۲۵۴ق/۱۸۵۸م.

۶٫ شعرانی، ابوالحسن، دمع السجوم (ترجمه نفس المـهموم)، تـهران، اسلامیه، ۱۳۷۴ق.

۷٫ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی‌ معرفه‌ حـجج الله عـلی العباد، تحقیق مؤسسه آل البیت(علیه السلام) لاحـیاء التـراث، قـم، مؤسسه آل البیت(علیه السلام)، ۱۴۱۳ ق.

۸٫ قمی، شیخ عـباس، سـفینه البحار، چاپ دوم: تهران، دارالاسوه، ۱۴۱۶ق.

۹٫ قمی‌، شیخ‌ عباس، نفس المهموم (رموز الشهاده)، ترجمه مـحمد بـاقر کمره ای، تهران، اسلامیه، [بی تـا].

۱۰٫ مـعتمدالدوله، فرهاد مـیرزا، قـمقام زخـار و صمصام بتار، تهران، اسلامیه، ۱۳۷۷ق.

۱۱٫ یعقوبی، احـمد بـن‌ ابی‌ یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر، [بی تا].

تاریخ اسلام در آینه پژوهش » تابستان ۱۳۸۳ – شماره ۲ (صفحه ۷۶)


شبکه بین المللی مطالعات ادیان

اینفورس (شبکه بین المللی مطالعات ادیان)،‌ بخشی از یک مجموعه فعالیت های فرهنگی است که توسط یک گروه جهادی مجازی انجام می شود. این گروه  بدون مرز، متشکل از اساتید، طلاب، دانشجویان و کلیه داوطلبان باایمان و دغدغه مندی است که علاقمند به فعالیت علمی جهادی در عرصه جنگ نرم هستند. شما هم می توانید یکی از اعضای این گروه باشید(اینجا کلیک کنید). فعالیت های سایت زیر نظر سید محمد رضا طباطبایی، مدرس ادیان و کارشناس صدا و سیماست. موضوعات سایت نیز در زمینه سیر مطالعاتی با رویکرد تقویت بنیه های اعتقادی و پاسخ به شبهات است.

0 0 رای ها
شما هم امتیاز بدهید..
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
View all comments
دکمه بازگشت به بالا
0
افکار شما را دوست دارم، لطفا نظر دهیدx
()
x