نگاهی به موضوع تبرک در نگاه عالمان امامی

درآمد

از جمله مسایل بحث برانگیز در میان اندیشمندان اسلامی، جواز یا عدم جواز انتفاع و تبرک به ساحت اولیای الهی و یا اشیاء با قداست بوده است. دانشمندان امامی از سده­های نخستین تا به امروز، با استناد به احادیث معصومان علیهم السلام همواره رویکرد اثباتی نسبت به این مسأله داشته­اند که برون­ داد آن در میراث گوناگون از جمله در میراث فقهی­شان تبلور یافته است. در ادامه نمونه­هایی از رویکر این اندیشوران تقدیم می گردد:

شیخ مفید در کتاب فقهی خود به نام ” المقنعه ” از جمله اعمال پسندیده­ی زیارت خانه خدا را نوشیدن آب زمزم به جهت تبرک بدان دانسته و می‌گوید:

 ثم یأتی زمزم ویشرب منها للتبرک بذلک ویدعو فیقول: اللهم إنی أسألک علما نافعا ورزقا واسعا وشفاء من کل سقم.

سپس به سوی زمزم می آید و مقداری از آن را به جهت تبرک می نوشد و این دعا را می خواند: بار خدایا! از محضر تو، علم نافع، روزی گسترده و شفای هر دردی را می خواهم.

الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبد الله العکبری البغدادی (متوفاى۴۱۳ هـ)، المقنعه، ص ۴۲۰، تحقیق و نشر: مؤسسه النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین ـ قم ، الطبعه : الثانیه ، ۱۴۱۰ ه‍

علامه حلی در باب وصیت از کتاب تذکره الفقهاء، چنین می‌نویسد:

 یجوز من المسلم والکافر الوصیه بعماره المسجد الأقصى أو عمارته قبور الأنبیاء علیهم السلام وکذا عماره قبور العلماء والصالحین لما فیها من احیاء الزیاره والتبرک بها.

برای شخص مسلمان و کافر جایز است که به تعمیر نمودن مسجد الاقصی یا قبور انبیاء علیهم السلام وصیت کند. همچنین می‌تواند به تعمیر نمودن قبور علماء  وافراد پرهیزکار وصیت نماید زیرا در این وصیت فوائدی مانند زنده نمودن مسأله زیارت قبور و تبرک جستن به این قبور وجود دارد.

الحلی، الحسن بن یوسف (متوفای ۷۲۶هـ) تذکره الفقهاء، ج ۲، ص ۴۶۰، تحقیق: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، محل نشر: قم، ناشر : مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چاپ : الأولى، سال چاپ : محرم ۱۴۱

محقق کرکی در کتاب جامع المقاصد که آن را در شرح کتاب قواعد علامه حلی، نگاشته است، اینگونه می‌نگارد:

قوله (وجعل شئ من تربه الحسین علیه السلام معه) تبرکا بها وتیمنا.

گفتار مصنف درباره استحباب گذاشتن مقداری از تربت امام حسین علیه السلام به همراه میت، به سبب تبرک به آن تربت است.

الکرکی، علی بن الحسین (متوفای۹۴۰)، جامع المقاصد، ج ۱، ص ۴۴۰، تحقیق : مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ناشر : مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث – قم المشرفه

شیخ حر عاملی هم با استنباط از روایات اهل بیت علیهم السلام این موضوع را در چند جای کتاب وسائل الشیعه می‌آورد. در این میان می‌توان به ابوابی مانند:

 باب استحباب إتیان المنبر والروضه ومقام النبی صلى الله علیه وآله واستلامها والتبرک بها.

 الحر العاملی، محمد بن الحسن (متوفاى۱۱۰۴هـ)، تفصیل وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۳۴۵، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعه: الثانیه، ۱۴۱۴هـ.

و همچنین باب ” استحباب الاستشفاء بتربه الحسین علیه السلام والتبرک بها” اشاره نمود.

الحر العاملی، محمد بن الحسن (متوفاى۱۱۰۴هـ)، تفصیل وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۵۲۱، تحقیق و نشر: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعه: الثانیه، ۱۴۱۴هـ.

شیخ جعفر کاشف الغطاء از جمله احکام موقوفات را چنین بر می­شمارد:

 انه لا باس بأخذ شئ للتبرک من الأوقاف بعد أولها إلى الخراب کنقض المساجد دون ترابها وحصاها والمشاهد المشرفه بالکعبه وثیابها وفرشها وآلاتها ونقض صنادیقها ونحو ذلک.

کاشف الغطاء،‌ الشیخ جعفر (متوفای ۱۲۲۸هـ)، کشف الغطاء، ج ۲، ص ۳۷۹، ناشر : انتشارات مهدوی.

صاحب جواهر هم به مناسبتی بحث از تبرک را پیش می­کشد و می‌نویسد:

 یفهم من کثیر من الأصحاب جریان الحکم (عدم جواز الاستنجاء) فی کل محترم کالتربه الحسینیه بل قد یلحق بذلک المأخوذ من قبور الشهداء والعلماء بقصد التبرک والاستشفاء.

در نگاه بسیاری از اصحاب، عدم جواز استنجاء بوسیله هر چیز محترم مانند تربت اما حسین علیه السلام، فهمیده می‌شود بلکه این حکم درباره آنچه که از قبور شهداء و علماء به نیت تبرک  واستشفاء برداشته می‌شود هم جاری است.

النجفی، الشیخ محمد حسن (متوفاى۱۲۶۶هـ)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۲، ص ۵۲، تحقیق وتعلیق وتصحیح: محمود القوچانی، ناشر: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، الطبعه: السادسه، ۱۳۶۳ش.

این مسأله در میان عالمان معاصر هم فراوان به چشم می خورد. از باب نمونه امام خمینی رحمه الله علیه، از جمله مواردی که ازاله نجاست نسبت به آن را واجب می‌داند، تربت امام حسین علیه السلام می‌باشد که به جهت تبرک و استشفاء برداشته شده است. متن کلام او چنین است:

ویلحق بالمساجد (فی وجوب الإزاله) … التربه الحسینیه سیما المتخذه للتبرک والاستشفاء والسجده

تربت امام حسین علیه السلام مخصوصا اگر به جهت تبرک و استشفاء و سجده بر آن برداشته شود، در حکم وجوب ازاله نجاست، به مساجد ملحق می‌شود.

الموسوی الخمینی، السید روح الله، (معاصر) کتاب الطهاره، ج ۳، ص ۴۴۷

آیت الله خوئی هم شبیه به همین مضمون را می‌گوید:

 یلحق بالمساجد التربه الحسینیه بل تربه الرسول صلى الله علیه وآله وسائر الأئمه علیهم السلام المأخوذه للتبرک فیحرم تنجیسها إذا کان یوجب إهانتها وتجب إزاله النجاسه عنها حینئذ.

الموسوی الخوئی، السید أبو القاسم (متوفای ۱۴۱۳هـ)، منهاج الصالحین، ج ۱، ص ۱۱۶، نشر مدینه العلم؛‌ چاپخانه : مهر – قم؛،‌ سال چاپ : ذی الحجه ۱۴۱۰

حضرت آیت الله سیستانی یکی از مراجع تقلید عصر حاضر نیز کلامی هم سیاق با سخن استادش، چنین بیان می دارد:

یجب إزاله النجاسه عن التربه الحسینیه بل عن تربه الرسول وسائر الأئمه صلوات الله علیهم المأخوذه من قبورهم بقصد التبرک.

سیستانی، سید علی، تعلیقه على العروه الوثقى، ج ۱، ص ۷۷

نتیجه کلی:

عالمان امامی به طور دسته جمعی، از عالمان کهن آن تا به امروز، همواره پیرامون مشروعیت موضوع تبرک پا فشاری نموده و آن را در میراث گوناگون از جمله نگاشته­های فقهی بروز داده­اند.

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)

مطالب مرتبط:

تبرک به اشیاء مقدس در میراث حدیثی امامیهتبرک به معصومان علیهم السلام بعد از حیات­ در میراث حدیثی امامیهتبرک به معصومان علیهم السلام در حال حیات، در میراث حدیثی امامیه