مطالعات متفرقه (خارج از سیر مطالعاتی)

تقریر عن الطائفه العلویه فی لبنان

 

بشیر خضر/لبنان

من هم العلویون؟

    یجمع المؤرخون على اختلاف نزعاتهم وتباین أهوائهم على أن العلویین فرقه من الشیعه لم تختلف مع الشیعه فی شیء إلا فی بعض المسائل السیاسیه التاریخیه ولاسیّما حول السید شعیب محمد بن نصیر النمیری فی العام ۲۶۰ هـ الموافق ۸۶۷ م. فالطائفتان تتبعان المذهب الجعفری، وتدینان بالولاء لأمیر المؤمنین علی بن أبی طالب (ع)، وتقران بإمامه الأئمه المعصومین من ولد أمیر المؤمنین من الحسن الى الإمام القائم المهدی.

    تأسس المذهب العلوی منذ عهد غدیر خم عندما أعلن رسول الله (ص) بالبیعه لأمیر المؤمنین، عندها استجاب العلویون لأوامر وأحکام نبیّهم وبایعوا الإمام علی بن أبی طالب (ع). فعرفوا بالعلویین نسبه لأمیر المؤمنین، کما لقبوا أیضًا بالنصیریه، اللقب الذی أثار جدلاً حوله.

لمحه تاریخیه عن العلویین فی لبنان

     العلویون کانوا حتى سنه ۱۳۰۴ م هم العدد الغالب بین سکان جبال کسرواaن وکانوا هم أمراء الجرد. وکانوا موجودین أیضًا فی وادی التیم وفی جنوب وشمال لبنان ولاسیّما مدینه طرابلس (حسب بعض المؤرخین مثل المطران الدبس وفیلیب حتّی) الى أن تعرضوا لحملات وهجمات من قبل الممالیک والصلیبیین حیث أصدر شیخ الاسلام ابن تیمیه آنذاک فتواه الشهیره التی حللت دم العلویین ودعت الى قتلهم وملاحقتهم معتبرًا إیاهم أشد خطر على الإسلام من الفرنجه. وهذا ما حمل العلویین على الهرب والتنقل من مکان الى آخر أو تغییر دینهم هربًا من الإضطهاد الذی لاحقهم أینما حلوا وتواجدوا.

    أمّا فی طرابلس، فعندما أتى الصلیبیون وحاربوا دوله بنی عمار، عندها انهزم العلویون وحلّ مکانهم الحکم الأخشیدی. فذهب الحکم من بین أیدیهم ولکنهم بقوا فی المدینه کسکان. أما القسم الأکبر فلجأ الى الجبال ولاسیّما جبال الساحل السوری التی عرفت لاحقًا بجبال العلویین.

    لم یکن حکم العثمانیین أرحم من حکم الممالیک، فضیقوا علیهم ولاحقوهم طوال عقود من الزمن. وصدرت بحقهم فتوى حامد بن نوح التی کانت کفتوى ابن تیمیه فقامت مجازر وحملات بحق أبناء هذه الطائفه ولاسیّما العلماء منهم.

    ثم أتت الحرب العالمیه الأولى التی انتهت بتغییر الخریطه الجغرافیه والدیموغرافیّه بسیطرت جیوش الحلفاء وفرض الانتداب الفرنسی على لبنان وسوریا.

    أما الیوم، فیقدّر عدد العلویین فی لبنان بمئه ألف نسمه، حوالی ۵۰ ألف فی طرابلس و ۴۰ ألف فی عکار وعشره آلاف موزعین فی بیروت والکوره والمتن الشمالی وقریه الغجر فی مزارع شبعا.

    العلویون قبل الحرب الأهلیه

    منذ انشاء دوله لبنان واحصاء العام ۱۹۳۲ حتى الستینات فإنّ معظم العلویین کانوا یعتبرون فقیری الحال واقتصرت موارد رزقهم على الزراعه والقیام ببعض الأعمال الشاقه والصعبه و الأعمال التجاریه الصغیره.

    فی مطلع الستینیات، بدأت تتهیأ لهم فرص التعلیم بشکل أوسع وعلى مختلف المستویات، وفی السبعینات کان هناک العشرات من حمله الشهادات الجامعیه من طب وهندسه وحقوق ودکتوراه.

    لقد مرّ على الطائفه العلویه فی لبنان ظروف قاسیه فقد کانوا کمواطنین لبنانیین لا ینالون من حقوق المواطنیه سوى أنهم یحملون الهویه اللبنانیه. وکان ممنوعا علیهم دخول أی وظیفه من وظائف الدوله ، وکانت الکلیه الحربیه ممنوعه على شبابهم، مما دفع عددا کبیرا من ابناء هذه الطائفه الى تغییر مذهبهم لکی یتمکنوا من دخول بعض الوظائف.

    شعر العلویون بالتهمیش الکلی من قبل الدوله وادارتها، مما أفسح المجال أمام أبناء هذه الطائفه بالانضمام واللحاق بأی فکر أو تنظیم تغییری أو ثوری. فتأثر العدید منهم بالحزب الشیوعی اللبنانی والحزب التقدمی الاشتراکی واعتنق بعضهم مبادئ حزب البعث والتیار الناصری خصوصًا فی فتره الخمسینات والستینات. وهکذا توزع الشباب العلوی على تیارات وتنظیمات عده أملاً فی تغییر واقعهم والتأسیس لمستقبل أفضل.

     ان العلویین قبل الأحداث کانوا یلجأون الى السیاسیین فی المحیط الذی ینتمون إلیه کی یتمکنوا من الوصول الى حقوقهم . ونتیجه لهذا الواقع بدأ بعض الشباب التطلع نحو تنظیم واقعهم، ففی عام ۱۹۵۰ أنشأت الرابطه الخیریه الإسلامیه العلویه . وتم ذلک  بجهد بعض الشباب الواعی. وفی مطلع الستینات بدأت تبرز تحرکات المتعلمین العلویین من حمله الإجازات الجامعیه وکانوا قلّه فی ذلک الحین. وطوال فتره الستینات جرت عده محاولات من قبل هؤلاء المثقفین وبعض الوجهاء آنذاک لتشکیل هیئه سیاسیه للمطالبه بحقوق الطائفه، نتیجه لذلک برزت الى الوجود فی بدایه السبعینات “حرکه الشباب العلوی”.

    ولکن ما لبثت الحرب الأهلیه أن اندلعت وعمّت لبنان، وعانى الشعب اللبنانی ویلاتها وکذلک الطائفه العلویه نالت نصیبها من هذه الأحداث المأساویه والحرب الطائفیه.

    عرض الإمام المغیب موسى الصدر الذی کان له نشاط کثیف ضمن المجتمع العلوی، عرض ضم الطائفه العلویه الى الطائفه الشیعیّه وإعطاء العلویین من حصّه الشیعه فی التمثیل والمطالبه معًا بحقوق العلویین عبر الطائفه الشیعیه. فانقسم العلویون بین مؤیّد لهذا الطرح وآخر رافض مفضلاً الوصول لهذه الحقوق ضمن استقلالیه معینه.

العلویون خلال الحرب الأهلیه

    فی العام ۱۹۷۵، أی مع بدایه الحرب اللبنانیه، تحولت حرکه الشباب العلوی الى تنظیم أوسع وأشمل بقیام جبهه المقاومه الوطنیه التی قادها علی عید. وکانت لهذه الجبهه مشارکات وأدوار خلال فترات الأحداث التی عصفت بلبنان.

    وفی العام ۱۹۸۰ أسس السید علی عید مع آخرین حزبًا أسماه الحزب العربی الدیمقراطی الذی ضمّ مؤیدین ومناصرین من أبناء الشمال والبقاع، کما ضمّ العدید من العلویین. وشارک هذا الحزب الذی أصبح له موقع ومراکز عده فی أکثر من منطقه لبنانیه فی المعارک التی شهدها الشمال وطرابلس تحدیدًا خلال عامی ۱۹۸۳ و۱۹۸۴٫

    کما شارک العدید من العلویین فی أعمال المقاومه ضدّ الإسرائیلین بعد اجتیاحهم للبنان عام ۱۹۸۲ مع أحزاب لبنانیه عده مثل الحزب الشیوعی اللبنانی وحرکه أمل والحزب القومی السوری الاجتماعی وسقط منهم شهداء وأسرى کثر.

العلویون والطائف

    حتى اتفاق الطائف، کانت المشارکه العلویه فی الحیاه السیاسیه معدومه کلیًا. فبموجب هذا الاتفاق تمت مشارکه العلویین بشکل رسمی فی الحیاه السیاسیه. وقد حصلت هذه المشارکه اثر التعیینات النیابیه التی أقرّها میثاق الطائف على الشواغر النیابیه لآخر مجلس نیابی منتخب منذ ۱۹۷۲ واستحداث مقاعد جدیده والذی زاد عدد النواب من ۹۹ الى ۱۲۸٫ وأعطی للعلویین مقعدان عن کل من دائرتی طرابلس وعکار حیث شغلهما بالتعیین النائبان علی عید عن قضاء طرابلس وعبد الرحمن عبد الرحمان عن قضاء عکار.

    کما لاحظت الحکومه اللبنانیه بعد الطائف مراکز إداریه عالیه للطائفه العلویه أسوه بباقی الطوائف الأخرى. إلا أن العلویین وجدوا هذا الإعتراف خجولاً، فهم حصلوا من خلاله على ۳ مقاعد إداریه (مدیران عامان وسفیر). ولا تمثیل لهم فی کافه وظائف الفئه الثانیه ولا تمثیل لهم فی القضاء، ولا تمثیل لدیهم کعلویین فی المؤسسات العسکریه والأمنیه.

العلویون بعد الطائف

    اعترف بالطائفه العلویه فی لبنان عام ۱۹۳۶ أسوه بباقی الطوائف، إلاّ أن هذا الاعتراف کان اعترافًا اداریًا ولیس اعترافًا سیاسیًا الى أن حصل العلویون على بعض الحقوق فی إداره وتنظیم شؤونهم الدینیه. ففی ۱۷ آب ۱۹۹۵ صدر عن مجلس النواب قانون حمل رقم ۴۴۹ الذی منح الطائفه حق تنظیم وإداره شؤونها الدینیه وأوقافها ومؤسساتها الخیریه والإجتماعیه التابعه لها، على أن تتولى تنظیمها وإدارتها بنفسها طبقًا لأحکان الشریعه والفقه الجعفری.

    کما شارکت الطائفه العلویه فی انتخابات ۱۹۹۲ و۱۹۹۶ و۲۰۰۰ و۲۰۰۵، فکانت المشارکه فی العام ۱۹۹۲ خجوله لسببین: الأول الشعور العام فی لبنان بعدم نزاهه هذه الانتخابات والسبب الثانی والأهم هو فوز کل من علی عید وعبد الرحمن عبد الرحمن بالتزکیه مما أفقد العلویین حریه الاختیار.

    فی العام ۱۹۹۶، کانت المشارکه أوسع مع وجود مرشحین اثنین عن کل من المقعد العلوی فی طرابلس والمقعد العلوی فی عکار. ففاز عن طرابلس النائب أحمد حبوس بنسبه عالیه لتتمثل الطائفه من خلال وجه جدید بعیدًا عن صوره الحرب الأهلیه، واحتفظ النائب عبد الرحمن عبد الرحمن بمقعد عکار لأربعه سنوات جدیده.

    أمّا فی العام ۲۰۰۰ فکانت المشارکه أشمل بوجود ۹ مرشحین عن طرابلس و۴ عن عکار. فاحتفظ النواب أحمد حبوس وعبد الرحمن عبد الرحمن بمقاعدهم لولایه جدیده.

    لم یتمکن العلویون أن یوصلوا أی عضو إلى المجلس البلدی فی طرابلس فی انتخابات عام ۱۹۹۸ ففقدوا المقاعد الثلاثه التی کانوا یشغرونها من خلال التعیینات. وتمکنوا من إیصال عضو واحد فی انتخابات عام ۲۰۰۴٫

    کان اللافت فی الانتخابات التی شارک فیها العلویون منذ ۱۹۹۲ الى ۲۰۰۵ أن تصویتهم لم یکن على أساس مذهبی. ففی جمیع المعارک احتل المراکز الأولى فی أقلام الاقتراع العلویه مرشحون مسیحیون أو سنّه. وحتى فی الانتخابات البلدیه، احتل المراکز الأولى مرشحون من خارج الطائفه. کما کانوا یصبون لصالح تیارات سیاسیه مختلفه.

    کانت انتخابات العام ۲۰۰۵ مخیبه بالنسبه للعلویین، وکانت المرّه الأولى التی تصب أصوات العلویین بأغلبیتها الساحقه لصالح لائحه واحده وهی اللائحه المدعومه من التیار الوطنی الحر وتیار المرده فحصل کل من سلیمان فرنجیه وجبران باسیل على نسبه تجاوزت الـ۹۱%. وقد فاز عن المقعد العلوی فی طرابلس مرشح تیار المستقبل بدر ونوس الذی حصل على نسبه لم تتجاوز ۲% من أصوات العلویین. أما فی عکار، ففاز أیضًا مرشح تیار المستقبل مصطفى حسین الذی حصل على نسبه مماثله من أصوات العلویین.

ماذا یقول العلویون الیوم

    الطائفه العلویه، هی طائفه لبنانیه بامتیاز، لم تبخل یومًا بتقدیم أبناءها شهداء على مذبح الوطن وکان آخرهم فی أحداث نهر البارد، ولم تتأخر یومًا عن واجباتها تجاه لبنان، فلماذا یحاول البعض وضعها حیث لا تنتمی؟ ولماذا یشکک البعض بلبنانیتها ولماذا اختار لها البعض نوابها فی انتخابات ۲۰۰۵ متجاهلین رغبه أبناء الطائفه؟ المناطق العلویه ولاسیما جبل محسن الذی یبلغ عدد سکانه حوالی ۷۰ ألف نسمه تفتقد لجمیع المؤسسات الاجتماعیه الرسمیه من مستوصفات ودفاع مدنی وتربیه. فهل المطلوب أن یکفر أبناء هذه الطائفه بهویتهم اللبنانیه؟

مدیریت سایت

اینفورس (شبکه بین المللی مطالعات ادیان)،‌ بخشی از یک مجموعه فعالیت های فرهنگی است که توسط یک گروه جهادی مجازی انجام می شود. این گروه  بدون مرز، متشکل از اساتید، طلاب، دانشجویان و کلیه داوطلبان باایمان و دغدغه مندی است که علاقمند به فعالیت علمی جهادی در عرصه جنگ نرم هستند. شما هم می توانید یکی از اعضای این گروه باشید(اینجا کلیک کنید). فعالیت های سایت زیر نظر سید محمد رضا طباطبایی، مدرس ادیان و کارشناس صدا و سیماست. موضوعات سایت نیز در زمینه سیر مطالعاتی با رویکرد تقویت بنیه های اعتقادی و پاسخ به شبهات است. 

0 0 رای ها
شما هم امتیاز بدهید..
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
View all comments
دکمه بازگشت به بالا
0
افکار شما را دوست دارم، لطفا نظر دهیدx
()
x