فهرست مطالب
- مقدمه ۱۳
- سخنى با اساتید ارجمند ۱۶
- یادآورى چند نکته ۱۷
- پی نوشت ها ۱۹
- بخش اوّل : کلّیات ۲۰
- فصل اول : علوم قرآنى و سیر تاریخى نگارش هاى آن ۲۰
- مطالعه آزاد ۲۴
- گزیده مطالب ۲۵
- فصل دوم : عناوین قرآن ۲۶
- الف) اسامى قرآن ۲۶
- ب) اوصاف قرآن ۲۷
- گزیده مطالب ۲۸
- فصل سوم : معانى قرآن ۲۸
- گزیده مطالب ۳۰
- فصل چهارم : وجه نامگذارى قرآن ۳۱
- گزیده مطالب ۳۲
- پرسش ۳۳
- پژوهش ۳۳
- پی نوشت ها ۳۴
- بخش دوم : تاریخ قرآن، وحى ۳۶
- فصل اول : تعریف وحى ۳۶
- الف) معناى لغوى ۳۶
- ب) معناى اصطلاحى ۳۷
- گزیده مطالب ۳۸
- فصل دوم : وحى در قرآن ۳۸
- الف) الهام روحانى به ملائکه ۳۸
- ب) الهام روحانى به انسان ۳۸
- ج) الهام روحانى به جمادات ۳۸
- د) وسوسه شیطانى ۳۹
- ه) اشاره ۳۹
- و) غریزه ۳۹
- گزیده مطالب ۳۹
- فصل سوم : وحى نبوى و اقسام آن ۴۰
- اقسام وحى نبوى ۴۲
- گزیده مطالب ۴۳
- فصل چهارم : چگونگى وحى مستقیم ۴۳
- گزیده مطالب ۴۶
- فصل پنجم : چگونگى وحى غیرمستقیم ۴۶
- گزیده مطالب ۴۷
- پرسش ۴۷
- پژوهش ۴۸
- پی نوشت ها ۴۹
- بخش سوم تاریخ قرآن، نزول قرآن ۵۱
- فصل اول : نزول قرآن و بعثت ۵۱
- گزیده مطالب ۵۴
- فصل دوم : نزول؛ دفعى، تدریجى ۵۴
- الف) نزول دفعى ۵۴
- ب) نزول تدریجى ۵۶
- ج) رازهاى نزول تدریجى ۵۷
- گزیده مطالب ۶۰
- فصل سوم : آیه و سوره در قرآن ۶۰
- الف) معناى آیه ۶۰
- ب) معناى سوره ۶۲
- ج) فلسفه تقسیم قرآن به سوره ها ۶۴
- د) دسته بندى سوره ها ۶۵
- ه) عدد سوره ها، آیه ها و کلمات قرآن ۶۶
- مطالعه آزاد ۶۹
- گزیده مطالب ۷۲
- فصل چهارم : آیه و سوره، اولین و آخرین ۷۳
- الف) اوّلین آیه و سوره ۷۳
- ب) آخرین آیه و سوره ۷۴
- گزیده مطالب ۷۶
- فصل پنجم : سوره هاى مکّى و مدنى ۷۶
- الف) فایده این تقسیم ۷۶
- ب) ضابطه این تقسیم ۷۷
- ج) ویژگى هاى سوره هاى مکى و مدنى ۷۸
- د) جدول سوره هاى مکى و مدنى ۸۰
- آیات مستثنیات ۸۱
- گزیده مطالب ۸۲
- پرسش ۸۳
- پژوهش ۸۳
- پی نوشت ها ۸۵
- بخش چهارم : تاریخ قرآن، تدوین قرآن ۸۹
- فصل اوّل : تدوین قرآن در زمان رسول خدا صلى‌الله‌علیه‌وآله ۹۰
- مقدمه ۹۰
- مرحله حفظ قرآن ۹۰
- مرحله کتابت قرآن ۹۱
- کاتبان وحى ۹۲
- ابزار کتابت قرآن ۹۳
- چگونگى کتابت آیات قرآن ۹۴
- توقیفى بودن یا نبودن نظم آیات ۹۶
- جامعان قرآن ۹۹
- گزیده مطالب ۱۰۱
- فصل دوم : جمع آورى على بن ابى طالب علیه‌السلام ۱۰۲
- ویژگى هاى مصحف على علیه‌السلام ۱۰۳
- سرنوشت مصحف على بن ابى طالب علیه‌السلام ۱۰۴
- گزیده مطالب ۱۰۴
- فصل سوم : جمع آورى قرآن در زمان خلیفه اول ۱۰۵
- مقدمه ۱۰۵
- ادلّه معتقدان به جمع آورى قرآن پس از رحلت پیامبر صلى‌الله‌علیه‌وآله ۱۰۶
- جنگ یمامه و پیامدهاى آن ۱۰۹
- کیفیت جمع آورى ۱۱۱
- مصاحف صحابه ۱۱۴
- مصحف ابىّ بن کعب ۱۱۵
- ویژگى هاى مصحف ابىّ بن کعب ۱۱۵
- مصحف عبدالله بن مسعود ۱۱۷
- ویژگى هاى مصحف ابن مسعود ۱۱۸
- گزیده مطالب ۱۲۰
- پی نوشت ها ۱۲۳
- فصل چهارم : جمع آورى خلیفه سوم ۱۲۹
- الف) انگیزه یکى کردن مصاحف ۱۲۹
- ب) تشکیل گروه توحید مصاحف ۱۳۱
- ج) چگونگى و مراحل انجام کار ۱۳۲
- د) تعداد مصاحف عثمانى ۱۳۴
- ه) خصوصیات مصاحف عثمانى ۱۳۵
- و) توقیفى بودن یا نبودن ترتیب سوره ها ۱۳۶
- ز) نظر ائمه علیه‌السلام در برابر جمع دوم و سوم ۱۳۷
- گزیده مطالب ۱۳۹
- فصل پنجم : اعراب و اعجام قرآن ۱۴۰
- الف) خط قرآن ۱۴۰
- ب) حرکت گذارى و نقطه گذارى قرآن (اعراب و اعجام) ۱۴۱
- اعراب گذارى ۱۴۲
- اعجام قرآن ۱۴۳
- گزیده مطالب ۱۴۶
- پرسش ۱۴۷
- پژوهش ۱۴۸
- پی نوشت ها ۱۵۰
- بخش پنجم : تاریخ قرآن، قراءات قرآن ۱۵۴
- فصل اول : مراحل پیدایش قراءات ۱۵۴
- مرحله اول ۱۵۵
- مرحله دوم ۱۵۵
- مرحله سوم: مرحله توحید مصاحف است ۱۵۶
- مرحله چهارم: پیدایش نسل جدید از قرّاء ۱۵۷
- مرحله پنجم: پیدایش قرائت هاى معروف ۱۵۹
- مرحله ششم: نگارش قرائت ها ۱۵۹
- مرحله هفتم: حصر قرائت ها ۱۶۰
- عوامل پیدایش اختلاف قراءات ۱۶۱
- گزیده مطالب ۱۶۴
- فصل دوم : عدم تواتر قراءات ۱۶۶
- گزیده مطالب ۱۶۷
- فصل سوم : احرف سبعه ۱۶۸
- الف) احرف سبعه در روایات اهل سنّت ۱۶۸
- ب) روایات احرف سبعه از طرق امامیه ۱۶۹
- مطالعه آزاد ۱۷۴
- گزیده مطالب ۱۸۰
- پی نوشت ها ۱۸۲
- فصل چهارم : حصر قراءات ۱۸۶
- مقدمه ۱۸۶
- ابن مجاهد در کرسى قرائت قرآن ۱۸۷
- ابن مجاهد و قراءات سبع ۱۸۸
- قرّاى سبعه ۱۹۱
- مطالعه آزاد ۱۹۲
- نکاتى درباره قاریان هفت گانه ۱۹۴
- گزیده مطالب ۱۹۵
- فصل پنجم : ضابطه قبول قراءات ۱۹۶
- الف) مقیاس ابن مجاهد (م ۳۲۴ ق.) ۱۹۶
- ب) مقیاس ابن جزرى (م ۸۳۳ ق.) ۱۹۷
- گزیده مطالب ۲۰۰
- پرسش ۲۰۰
- پژوهش ۲۰۱
- پی نوشت ها ۲۰۲
- بخش ششم : تحریف ناپذیرى ۲۰۴
- فصل اول : کلیات ۲۰۴
- مقدمه ۲۰۴
- اهمیت ویژه با توجه به نظرگاه شیعه ۲۰۵
- تعریف تحریف ۲۰۶
- تحریف در اصطلاح ۲۰۷
- ۱ تحریف معنوى قرآن ۲۰۷
- ۲ تحریف لفظى ۲۰۸
- گزیده مطالب ۲۰۹
- فصل دوم : آراى دانشمندان اسلامى ۲۰۹
- گزیده مطالب ۲۱۱
- فصل سوم : دلایل عدم تحریف ۲۱۲
- اوّل: دلیل قرآنى؛ مانند آیه حفظ و آیه عدم اتیان باطل ۲۱۲
- دوم: دلیل روایى ۲۱۴
- سوم: دلیل عقلى ۲۱۶
- چهارم: تحلیل تاریخى ۲۱۷
- پنجم: شیوه هاى اختصاصى و انحصارى قرآن در ایجاد مصونیت براى خویش ۲۱۸
- گزیده مطالب ۲۲۱
- فصل چهارم : شبهات قائلان به تحریف ۲۲۲
- شبهات دوازده گانه ۲۲۳
- گزیده مطالب ۲۲۸
- پرسش ۲۲۹
- پژوهش ۲۳۰
- پی نوشت ها ۲۳۱
- بخش هفتم : اعجاز قرآن (مانند ناپذیرى) ۲۳۳
- فصل اوّل : تعریف ۲۳۳
- اعجاز در لغت ۲۳۳
- اعجاز و معجزه در اصطلاح ۲۳۴
- بهترین معجزه (فلسفه تنوّع معجزات) ۲۳۴
- گزیده مطالب ۲۳۵
- فصل دوم : تحدّى (مبارزه طلبى) ۲۳۶
- آیات تحدّى در قرآن ۲۳۶
- نکاتى راجع به آیات تحدّى ۲۳۸
- نظریه صَرفه ۲۳۹
- معارضه با آیات تحدّى ۲۴۰
- گزیده مطالب ۲۴۱
- فصل سوم : ابعاد اعجاز قرآن (وجوه اعجاز) ۲۴۲
- ۱ شخصیت پیامبر ۲۴۲
- ۲ فصاحت و بلاغت (اعجاز بیانى) ۲۴۳
- ۳ آموزه ها و معارف عالى (اعجاز معانى) ۲۴۷
- ۴ هماهنگى و عدم اختلاف ۲۵۰
- ۵ خبرهاى غیبى ۲۵۱
- ۶ طرح مسائل دقیق علمى ۲۵۳
- ۷ آفرینش هاى هنرى ۲۵۴
- ۸ اعجاز عددى ۲۵۷
- گزیده مطالب ۲۵۸
- پرسش ۲۵۹
- پژوهش ۲۶۰
- پی نوشت ها ۲۶۱
- بخش هشتم : ناسخ و منسوخ ۲۶۴
- فصل اول : تعریف لغوى و اصطلاحى نسخ ۲۶۴
- تعریف لغوى ۲۶۴
- تعریف اصطلاحى ۲۶۶
- گزیده مطالب ۲۶۶
- فصل دوم : شروط نسخ ۲۶۷
- شرایط حکم منسوخ (حکم اول) ۲۶۹
- شرایط حکم منسوخٌ به (حکم دوم) ۲۷۱
- شرط ناسخ ۲۷۱
- گزیده مطالب ۲۷۳
- فصل سوم : امکان و وقوع نسخ ۲۷۳
- گزیده مطالب ۲۷۶
- فصل چهارم : اقسام نسخ ۲۷۶
- الف) نسخ تلاوت و حکم ۲۷۷
- ب) نسخ تلاوت بدون حکم ۲۷۷
- ج) نسخ حکم بدون تلاوت ۲۷۸
- گزیده مطالب ۲۸۰
- فصل پنجم : بررسى آیات ناسخ و منسوخ ۲۸۰
- ۱ آیه عفو و بخشش ۲۸۱
- ۲ آیه نسخ حرمت زناشویى در شب هاى ماه رمضان ۲۸۲
- ۳ آیه جزاى فاحشه ۲۸۲
- ۴ آیه توارث از طریق ایمان ۲۸۳
- ۵ آیه نجوا ۲۸۴
- گزیده مطالب ۲۸۵
- پرسش ۲۸۵
- پژوهش ۲۸۶
- پی نوشت ها ۲۸۷
- بخش نهم : محکم و متشابه ۲۸۹
- مقدمه ۲۸۹
- فصل اول : محکم و متشابه ۲۹۱
- تعریف محکم و متشابه ۲۹۱
- تعیین محکم و متشابه (آرا و نظریات) ۲۹۳
- گزیده مطالب ۲۹۴
- فصل دوم : حکمت وجود متشابهات در قرآن ۲۹۵
- گزیده مطالب ۲۹۷
- فصل سوم : نمونه هایى از متشابهات ۲۹۸
- مرورى بر آیات متشابه ۲۹۸
- گزیده مطالب ۳۰۱
- فصل چهارم : تأویل ۳۰۲
- الف) تأویل چیست؟ ۳۰۲
- ب) آیا علم به تأویل مختص خداوند است؟ ۳۰۴
- گزیده مطالب ۳۰۵
- پرسش ۳۰۶
- پژوهش ۳۰۶
- پی نوشت ها ۳۰۷
- بخش دهم : هفتاد نکته درباره قرآن کریم ۳۰۹
- مقدمه ۳۰۹
- هفتاد نکته قرآنى ۳۰۹
- پرسش ۳۲۹
- پژوهش ۳۳۰
- پی نوشت ها ۳۳۱
- کتابنامه ۳۳۲
مقدمه:
با توجّه به تجربه طولانی مؤلّف در تدریس مباحث علوم قرآنی در برخی از مراکز حوزوی، این اثر (در دو سطح) گامی است نو در راه انتقال مفاهیم و داده های علوم قرآنی به قرآن پژوهانی که در این وادی نورانی قدم می گذارند.
پرداختن به موضوعات مهم و اساسی در علوم قرآنی، پرهیز از اطناب و درازگویی، معرفی منابع مهمّ در بخش های گوناگون و مراعات قواعد آموزشی از ویژگی های این کتاب است که می تواند خلأ متن مناسب آموزشی در مراکز حوزوی و دانشگاهی را جبران نماید.
این اثر ارزشمند، یکی از جامع ترین تالیفات فارسی علوم قرآن و سرشار از مطالب سودمند است که از منابع و مآخذ گسترده و قابل اعتماد، سود جسته و به طالبان علوم قرآنی خدمتی در خور قدردانی تقدیم داشته است.
این اثر ارزنده، برای سه واحد درسی یعنی پنجاه ساعت، سامان یافته و دارای فواید فراوان و نظم منطقی و چینش متناسب فصل ها در نه بخش ذیل است:
بخش اول: کلیات (علوم قرآنی و سیر تاریخی نگارش ها، عناوین قرآن، معانی قرآن، وجه تسمیه، علت علمیت قرآن و عربی بودن قرآن).
بخش دوم: تعریف وحی، وحی در قرآن، وحی پیامبران و اقسام آن و چگونگی وحی بی واسطه و با واسطه.
بخش سوم: نزول قرآن و بعثت، نزول دفعی و تدریجی، اسباب نزول، آیه و سوره در قرآن و مکی و مدنی.
بخش چهارم: تدوین قرآن در عصر رسول خدا (ص)، جمع آوری حضرت علی (ع) جمع آوری خلیفه اول، جمع آوری خلیفه سوم، اعراب و اعجام قرآن.
بخش پنجم: پیدایش قرائات، عدم تواتر قرائات، احرف سبعه، قرائات سبعه، ضابطه صحت قرائات.
بخش ششم: تحریف ناپذیری قرآن; آرای دانشمندان، دلایل عدم تحریف.
بخش هفتم: اعجاز، تحدی و ابعاد اعجاز.
بخش هشتم: سیر نگارش های ناسخ و منسوخ، امکان و وقوع نسخ
بخش نهم: محکم و متشابه، حکمت وجود متشابه، نمونه هایی از متشابهات، تاویل
برخی از امتیازات این اثر درسی عبارت است از:
۱- در ابتدای هر بخش به اهداف مورد نظر اشاره شده است که ضمن ایجاد انگیزه، نمایی از مباحث را به خوانندگان ارائه می دهد.
۲- چکیده مطالب هر فصل، در پایان همان فصل آمده است.
۳- در آغاز بخش ها، بعضی از منابع مهم و سودمند به سه منظور کتاب شناسی و مطالعه آزاد و پاسخ یابی قسمت «پژوهش » معرفی شده است این اثر، تعلیقات و بخشی به نام «مطالعه آزاد» دارد.
۴- در پایان هر بخش، سؤال هایی در دو قسمت پرسش از متن و پژوهش در باره متن طرح شده است.
عالی
خدا خیرت بده