امامت پژوهان انگلیسى زبان و آثار آنها

مقدمه :

مطالعات پژوهشگران غربى در مورد تشیع که امامت‌ نیز بخشى از آن است از حیث زبان، موضوع و نیز از جهت ارتباط با فرقه‌هاى مختلف شیعه ، به دسته‌هاى متنوع طبقه‌بندى مى‌شود.

از این میان ، مقاله‌ى حاضر تنها در صدد معرفى نمونه‌اى از آثار غربى انگلیسى زبان است که در آنها به امامت شیعى و اصل و خاست‌گاه آن و نیز اندیشه و تطورات تاریخی شیعه‌ که به نوعى به امامت شیعه مربوط مى‌شوند ، پرداخته شده است.

در این مقاله‌ با استفاده از مجموعه‌ى :Index Islamicus ، کتاب : Shi’i Islam : A Comprehensive Bibliography و نیز ویرایش دوم :The Encyclopedia of Islam [1] (انتشارات بریل لیدن) ، برخى از این آثار معرفى شده است. بدیهى است که مجموعه‌ى حاضر ، چکیده‌اى از این آثار را به عنوان نمونه بیان می کند و نگاشته‌هاى آکادمیک پژوهشگران غرب در مورد امامت شیعى ، منحصر به موارد یاد شده در این مقاله نیست[۲].

در این جا لازم است از استاد محترم جناب آقاى دکتر خان‌بگى به دلیل بذل عنایت ایشان در تهیه‌ى کتاب Shi’i Islam : A Comprehensive Bibliography تشکر و قدردانى کنم.

پیش از معرفى نمونه اى از آثار انگلیسى زبان غربى در خصوص امامت ، ابتدا لازم است براى آشنایى با فضاى امامت‌پژوهى غرب ، نگاهى به ضروت مطالعه‌ در امامت‌پژوهى غربیان و نیز سابقه‌ى امامت‌پژوهى در غرب بیاندازیم.

ضرورت بررسى امامت‌پژوهى غربیان :

مسأله‌ى امامت‌پژوهى غربیان شاخه‌اى از شیعه‌پژوهى آنان به حساب مى‌آید و لازم است از دریچه‌ى شیعه‌پژوهى مورد مطالعه قرار گیرد. در ضرورت مطالعه‌ى شیعه‌پژوهى غربیان ، تقریباً همان ضرورتى که مطالعه‌ى اسلام‌پژوهى آنان را ایجاب مى‌کند ، مورد توجه قرار مى‌گیرد ؛ بلکه حتى در برخى از موارد ، مطالعه‌ى شیعه‌پژوهى ، از مطالعه‌ى اسلام‌پژوهى آنان ضرورى‌تر به نظر مى‌رسد.

دلیل این مسأله آن است که توجه به نگاشته‌هاى غربیان درباره‌ى اسلام ، قرآن و شخصیت و سیره‌ى رسول‌خدا (صلی الله علیه وآله وسلّم) ، مى‌تواند دغدغه‌ى خاطر همه‌ى فرقه‌هاى اسلامى به حساب آید ؛ در‌حالى‌که افزون بر آن ، توجه به تتبعات و آثار آکادمیک غرب در مورد میراث گران‌بهاى اهل‌بیت (علیهم السلام) و ائمه‌ى‌اطهار (علیهم السلام) ، که حاملان اصلى قرآن و سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلّم) و اسلام راستین اند ، و اصل امامت دوازده امام (علیهم السلام) ، که اساس و بنیان شیعه است، تنها به شیعه‌ى امامیه اختصاص دارد.

از سوى دیگر ، در پژوهش‌هاى شیعه ، هنوز دغدغه‌ى خاطر بسیارى از محققان ، بیشتر متوجه مطالعات اسلامى و قرآنى مستشرقان است که در جاى خود مسأله‌اى است شایسته و بایسته. تحقیقات پژوهشگران شیعه ، عموماً و بیشتر به مطالعه‌ى پژوهش‌هاى غربى در قرآن و حدیث و تاریخ اسلام معطوف شده است ؛ در حالى که بررسى مطالعات و آثار غربیان درباره‌ى امامت در تشیع امامیه ، نسبت به سایر موضوعات ، در میان خود شیعیان نیز از گستردگى چندانى برخوردار نیست. بنابراین باید توجه داشت که ضرورت مطالعه در اسلام‌پژوهى غربیان نباید موجب شود که ، مسأله‌ى مهم دیگر ، یعنى مطالعه‌ى شیعه‌پژوهى و امامت‌پژوهى غربیان ، مورد غفلت قرار گیرد.

آن‌چه ضرورت مطالعه در پژوهش‌هاى شیعى و به ویژه امامتى مستشرقان را پررنگ‌تر مى‌کند ، توجه به این مطلب است که نظریه‌هاى غربیان ، مجموعه‌اى است آمیخته از موارد صحیح و ناصحیح و ضرورى است که هم محاسن و زیبایى‌هاى کارهاى آنان ،چه در متدولوژى و روش تحقیق و چه در نتایجى که بدان دست یافته‌اند، مشخص و ارائه شود و هم معایب کارهاى آنان . یعنى تحلیل‌هایى از آنان در مورد شیعه یا اعتقادات شیعى که احیاناً ناقص یا ناسازگار با واقع است و گاه ممکن است به نتیجه‌گیرى‌هاى ناصواب منتهى شود ، مشخص ومتمایز گردد ؛ چه این ناسازگارى ناشى از عدم درک صحیح یا کامل آنان در موضوعى خاص از برخى از حقایق مرتبط با اعتقادات شیعى باشد و چه ناشى از عوامل دیگر.

زیرا از یک سو ، با توجه به آن که کرسى‌هاى تدریس دینى در غرب بر عهده‌ى همین پژوهشگران است و بخش قابل توجهى از نیازهاى مطالعات دینى در غرب ، توسط آنان تأمین مى‌شود ، آثار آنان منبع مطالعاتى‌اى براى دانش‌پژوهان غربى است که فراورده‌هاى آنان ، بدون تمایز گزارش‌ها و نتایج صحیح از ناصحیح و سره از ناسره ارائه خواهد شد؛ و از سوى دیگر در برخى از موارد ، پذیرش استنتاج‌هاى گاه بیگانه از اصول اعتقادات شیعى ، و بازگویى و ترویج آن توسط اندیشمندان نواندیش شیعه ، ممکن است که در جوامع شیعى ، توسط افرادى کم مطالعه مورد پذیرش واقع شود.

از این رو ، استفاده‌ى علمى از محاسن آثار آنان و نیز تصحیح علمى و اساسى مواردى از آن که با باورهاى شیعى بیگانه است ، نیازمند مطالعه‌ى دقیق و روشمند و مطابق با معیارهاى علمى در آثار غربیان است. لزوم عنایت به موارد یاد شده ، ضرورت مطالعه‌ى آثار مرتبط با امامت‌پژوهى غربیان را به خوبى تبیین خواهد کرد و ارزش و جایگاه آن را در تتبعات و ‌پژوهش‌هاى امامتى شیعه ، نشان خواهد داد.

سابقه‌ى امامت‌پژوهى در غرب :

همان‌گونه که اشاره شد ، امامت‌پژوهى در غرب ، شاخه و بخشى از شیعه‌پژوهى آنان است و ضرورتا باید از طریق مطالعه بر روى شیعه‌پژوهى آنان بررسى شود. با آن که اسلام‌پژوهى در غرب از سابقه‌ى قابل توجهى برخوردار است ، مبادرت غربیان به شیعه‌پژوهى ، داراى چنان سابقه‌ى دیرینه‌اى نیست و اخیرا میزان توجه آنان به شیعه‌پژوهى رو به فزونى نهاده است. این را مى‌توان در تصریحات برخى از غربیان و نوشته ­های غیر آنها ملاحظه کرد.

هاینس هالم در کتاب Shi’ism [3] با اشاره به نوپایى توجه به تشیع از طریق مقایسه‌ى ادیان ، علت این مسأله را دشوارى دسترسى به منابع اولیه در زبان‌هاى اروپایى و نیز نوپایى تلفیق مطالعات شرقى و مذهبى ‌دانسته است، وی مى‌نویسد :

در مورد شیعه به عنوان یک آیین مستقل ، هنوز تحقیقاتى خارج از چارچوب مطالعات کلى اسلامى انجام نشده است. مطالعه‌ى تطبیقى ادیان ، به تازگى شناخت تشیع را آغاز کرده است. تا این زمان هیچ شرح کامل و جامعى درباره‌ى شیعه وجود ندارد و بیشتر آثار ، از انشعاب‌هاى اختصاصى تشیع و مسائل ویژه در عقیده و تاریخ این مذهب سخن مى‌گویند. در این آثار ، تشیع امامیه یا دوازده ‌امامى ، همیشه به عنوان برجسته‌ترین انشعاب تشیع مطرح بوده است و اغلب صرفاً معادل شیعه محسوب مى‌شود.

اخیراً « تراست محمدى»[۴] که مرکز آن در لندن است، آثار مهمى از نوشته‌هاى امامیه را به منظور توسعه‌ى انتشار آن ها ، در سراسر جهان ترجمه کرده است. تا این اواخر، اثر دونالدسون با نام مذهب شیعه[۵]، جایگاه نخست را در میان گزارش‌هاى علمى مربوط به شیعه از آن خود کرده بود.

اخیرا مقدمه‌اى بر اسلام شیعى [۶] اثر موجان مؤمن ، جانشین آن اثر شده است. هر دو اثر ، گزارش تاریخ اولیه‌ى شیعه را با گسترش امامیه یا شیعه‌ى دوازده ‌امامى تلفیق مى‌کنند. علت این امر که توجه به شیعه از طریق مقایسه‌ى ادیان به تازگى آغاز شده است ، اساساً ممکن است این حقیقت باشد که دسترسى به منابع اولیه در زبان‌هاى اروپایى تاکنون دشوار بوده است و نیز آن که تلفیق مطالعات شرقى و مذهبى ، هنوز پدیده‌اى جدید به حساب مى‌آید.[۷]

گرچه ممکن است کلیت دیدگاه  هالم صحیح باشد ؛ اما این دیدگاه از دو جهت قابل تأمل و نقد است :

اولاً : نو پایى توجه به تشیع، در نظر  هالم را از این جهت مى‌توان نقد کرد که، این مطلب ممکن است در برخى از موارد بدین صورت نباشد ؛ چراکه غربى‌ها در موضوع‌هایى چون صفویه (به عنوان یک دولت شیعى) یا نهضت مشروطیت (به عنوان یک نهضت ایرانى ـ شیعى) و یا انقلاب اسلامى در ایران توسط یک شخصیت دینى، تحقیقات مبسوط و مفصلى انجام داده و منتشر نموده‌اند ؛

مگر آن که منظور  هالم کلیت تشیع باشد ؛ به همان شکل که در عبارت خود مى‌گوید :

شرح کامل و جامعى درباره‌ى شیعه وجود ندارد و بیشتر آثار ، از انشعاب‌هاى اختصاصى تشیع و مسائل ویژه در عقیده و تاریخ این مذهب سخن مى‌گویند.

ثانیاً : علتى که هالم براى نوپایى توجه غربیان به تشیع بیان کرده است ، قابل نقد است؛ زیرا از یک سو ، چنانچه دشوارى دسترسى به منابع اولیه در زبان‌هاى اروپایى و نیز نوپایى تلفیق مطالعات شرقى و مذهبى ، دلیل نوپایى توجه پژوهشگران غربى به تشیع باشد ، همین دلیل باید در مورد اسلام پژوهى آنان نیز صادق باشد ؛ در حالى که سابقه‌ى اسلام پژوهى غربیان و دسترسى آنان به متون و نسخ اصلى اسلامى و شرقى ، بسیار دیرینه‌تر از شیعه پژوهى آنان است. از سوى دیگر بسیارى از متون خطى اولیه که اکنون تنها در کتابخانه‌هاى غربى یافت مى‌شود ، از همان زمان ارتباط غربیان با ایران ، چه در دولت صفوى و چه در دولت‌هاى پس از آن ، توسط سیاحت­گران غربى به اروپا برده شد و به همین دلیل دست آنان کاملا از متون اولیه خالى نبوده است.

پروفسور زابینه اشمیتکه و محمدعلى امیرمعزى در مقاله‌ى Twelverـ Shi’ite resources in Europe [8] دلیل اصلى را مسأله‌ى دیگرى مى‌دانند. طبق نوشته‌ى آنان ، مطالعه‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى در غرب ، نسبت به روند اصلى مطالعه‌ى غربیان در مورد اسلام سنى، داراى تأخیر بوده است. این مسأله عمدتاً نه فقط به دلیل کمبود متون در دسترس ، بلکه به دلیل سوء تفاهم تسنن نسبت به تشیع بوده که این برداشت غلط اهل سنت توسط محققان غربى پذیرفته شده بود.

در دهه‌هاى اخیر پیشرفت‌هاى قابل توجهى در مطالعه‌ى تشیع دوازده‌امامى پدید آمد. این پیشرفت و در زمینه‌ى کلام و فلسفه‌ى امامیه ، عمدتا به دلیل تلاش‌هاى  هانرى کربن (۱۹۰۳ـ ۱۹۷۸م) بود که اولین بار به اهمیت مشارکت امامیه در توسعه‌ى فلسفه‌ى اسلامى که در جهان تسنن دچار وقفه شده ، اشاره کرد. مطالعه‌ى او در مورد شیعه، بیشتر مطالعه‌اى پدیدارشناسانه بود تا مطالعه‌اى تاریخى نگر. سیدحسین نصر تا حدودى در تلاش‌هاى او مشارکت داشته و آن را ادامه داده است .

بعد از  هانری کربن ، ویلفرد مادلونگ سهم مهمى در مطالعه‌ى برخى از حوزه‌هاى امامیه داشت. او در مقاله‌اى در نخستین کنفرانس بین المللى استراسبورگ در سال ۱۹۸۶م که به تشیع دوازده‌امامى اختصاص داشت ، با اشاره به اهمیت متکلمان شیعى ، توسعه‌ى کلام شیعى را مطرح کرد.

از زمان حوادث سیاسى سال‌هاى دهه‌ى ۱۹۷۰م به بعد در لبنان و ایران ، مشارکت ارزشمند بیشترى توسط محققان در مطالعه‌ى امامیه در زمینه‌هاى مختلف مذهبى ، سیاسى ، اجتماعى و تاریخى تشیع دوازده‌امامى پدید آمد.[۹]

شاهد دیگرى که مؤید نظر اشمیتکه و امیرمعزى است ، نوشته‌ى اتان کولبرگ است. کولبرگ در مجموعه‌ى Shi’ism [10] در مقدمه‌ى بحث “early Shi’ism in History and Research ” [11] ، در بحثى تحت عنوان “Trends of Research”[12] مى‌نویسد :

جهان اسلام که اروپاییان ، چه به عنوان دشمن یا دوست ، کشورگشا یا تابع و رعیت ، به شناختن آن پرداختند ، مربوط اسلام سنى بود. بنابراین دست کم بخشى از بنیاد رسوم و اعتقادات سنى شناخته شد. در مقابل اسلام شیعى ـ که به طور وسیع در مناطق دورترى نسبت کاوش غربى بود ـ به طور عمده به صورت معما و نامعلوم باقى ماند. پى بردن غرب به دنیاى شیعى پروسه‌اى ممتد گشته است و هنوز هم ادامه دارد. همان گونه که نشان داده مى‌شود ، تحقیق و مطالعه بر روى هریک از انشعاب‌هاى عمده‌ى تشیع ، روش متفاوتى دارد و با حرکت متفاوتى توسعه مى‌یابد.[۱۳]

او سپس ادامه مى‌دهد :

در قرن هفدهم ، محققان در دانشگاه‌هاى اروپایى علاقه به تحقیق بر روى على بن ابى طالب (علیه السلام) را ، نه به عنوان بنیان گذار تشیع ، بلکه اصولاًً به عنوان شخصیت برجسته‌ى ادبى و چهره‌ى سیاسى اسلام اولیه، گسترش دادند. در نیمه‌ى دوم قرن بیستم ، به ویژه به دنبال انقلاب اسلامى در ایران در سال ۱۹۷۹م ، افزایش چشمگیرى در مطالعاتى که به تشیع امامى اختصاص داشت و شامل مراحل اولیه‌ى تاریخ آن بود، به وجود آمد. این مطالعات تا اندازه‌ى زیادى از قابلیت رشد کتاب‌هاى امامیه که در ایران و لبنان به چاپ رسیدند ، بهره بردند[۱۴].

کولبرگ به عنوان نمونه مطالعات  هاجسون ، مادلونگ و امیرمعزى را داراى اهمیت ویژه مى‌داند و در مورد اثر هاجسون مى‌نویسد :

مقاله‌ى پر آدرس  هاجسون (The Venture of Islam, Hodgson, Chicago and London, 1974) یکى از نخستین تلاش‌ها براى نوسازى رشد ابعاد مذهبى و فرقه‌اى در شیعه‌ى نخستین بود. طبق نظر او ، تشیع به عنوان یک جنبش اقلیت ، با تمسک به اولویت على (علیه السلام) و خانواده‌ى او ، بدون اعتقاد به اندیشه‌ى مذهبى خاصى بود. این جنبش با پیوستن دو عنصر ، به فرقه‌ى امامیه تبدیل شد : اولى، تفکر پیشین شیعه که در قرن هفتم میلادى به وجود آمد و بعدها به عنوان غلو نامیده شد. و دومى ، که تحت تعالیم [امام] محمد باقر (علیه السلام) ظاهر شد و درتعالیم فرزندش [امام] جعفر صادق (علیه السلام) متبلور گشت، شامل اصل « نص(تعیین)» و « علم» بود. طبق این دو اصل ، امام توسط خداوند تعیین مى‌شود و داراى دانش فوق بشرى است. بنابراین ضمانت الاهى حجیت او ، اطمینان مى‌داد که بدون در نظر گرفتن این که داراى قدرت واقعى سیاسى باشد.[۱۵]

به گفته‌ى امیرمعزى در کتاب “The Divine Guide in Early Shi’ism” [16] :

در فاصله‌ى سال‏های ۱۸۷۴م که مطالعات گلدزیهر در مورد شیعه[۱۷] انجام شد تا ۱۹۸۸م که تحقیقات  هالم در مورد شیعه انجام شد[۱۸] ، دانشمندان اسلامی و شرق‏شناسان کارهای زیادی درباره‌ى شناخت و معرفی تشیع ، به طور کلى ، و امامیه ، به طور اختصاصى، انجام داده اند ؛ اما با این وجود ، درباره‌ى امامیه‌ى نخستین ،  یعنی آموزه‏هایی که باید از سوی ائمه‌ى تاریخی شیعه عرضه شده و بعدها شیعه‌ى دوازده‌ امامی نام گرفته باشد ، کار منسجم و تأییدشده‏ای انجام نداده‏اند[۱۹].

یکى از شواهد تازه بودن، گسترش شیعه پژوهى و به تبع آن امامت‌پژوهى غربیان ، توجه به کمی میزان مطالعاتى است که تا نیمه‌ى دوم قرن بیستم به موضوع شیعه‌ى امامیه اختصاص یافته است[۲۰]. در نخستین مجلد از مجموعه‌ى Index Islamicus،که نوشته­ های سال‌هاى ۱۹۰۶ تا ۱۹۵۵م را پوشش داده ، تنها دو صفحه از ۸۲۴ صفحه‌ى این مجلد براى فهرست کردن عناوین مقالات مربوط به تشیع دوازده‌امامى، اختصاص یافته است[۲۱].

اتان کولبرگ این مسأله را در مقاله‌ى “Western Studies of Shi’a Islam”[22] به این صورت بیان مى‌کند :

به طور کلى تعداد مطالعاتى که تا نیمه‌ى دوم قرن بیستم به موضوع شیعه‌ى امامیه اختصاص یافت ، ناچیز و اندک است ؛ چرا که در نخستین مجلد از مجموعه‌ى Index Islamicus ، که سال‌هاى ۱۹۰۶ تا ۱۹۵۵م را پوشش داده تنها دو صفحه از ۸۲۴ صفحه‌ى این مجلد براى فهرست کردن عناوین مقالات مربوط به تشیع دوازده‌امامى اختصاص یافته است. گرچه نخستین تلاش در نگرشى جامع ، توسط دونالدسون در کتاب “Shi›ite Religion”[23] ـ که در سال ۱۹۳۳م انتشار یافت ـ صورت گرفت ؛ اما تعداد کتاب‌هایى که به این موضوع اختصاص داده شد نیز بسیار اندک بوده است.[۲۴]

آندرو جى. نیومن در کتاب”The Formative Period of Twelver Shi’ism”[25] ، در بحثى تحت عنوان “The Scholars of Shi’ism and The Shi’i Compilations”[26] با گزارشى تقریباً جامع و دسته‌بندى شده از نوپایى شیعه‌پژوهى به عنوان رشته‌اى علمى در غرب چنین گزارش مى‌دهد که پژوهش درباره‌ى شیعه‌ى دوازده ‌امامى تنها در این اواخر به عنوان رشته‌اى علمى در غرب مطرح شده است. او براى نمونه از همایش استراسبورگ درباره‌ى شیعه‌ى دوازده ‌امامى نام مى‌برد که در سال ۱۹۶۸م (یعنى تنها ۱۰ سال پیش از انقلاب ایران ) انجام شد؛ و طبق تعبیر او ، رویداد فکرى پیام‌آور ظهور پژوهش درباره‌ى شیعه‌ى دوازده ‌امامى به عنوان یک حوزه‌ى متمایز بود[۲۷].

نیومن در باب تقسیم بندی پژوهشگران غربی بعد از کنفرانس استراسبورگ اینچنین می گوید:

از آن زمان به بعد این حوزه ، یعنى پژوهش درباره‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى، میان دو گروه از محققان تقسیم شد.

گروه اول : کسانى که عموماً به عقاید و اعمال شیعه‌ى دوازده‌امامى پرداختند ؛ آن گونه که در آثار علماى شیعه از ابتداى غیبت امام دوازدهم تا رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران در قرن دهم هجرى (شانزدهم میلادى) ، یعنى در طول تقریباً هفت قرن ترسیم شده است.

گروه دوم : کسانى که عمدتاً به وقایع و گرایش‌هاى ایران از قرن دهم هجرى (شانزدهم میلادى) ، یعنى ایران نوین ، علاقه‌مند بودند و غالباً آغاز ایران نوین را سال ۹۰۷ ش(۱۵۰۱ـ ۱۵۰۲م) مى‌دانند که شاه اسماعیل تبریز را به تصرف درآورد و تشیع دوازده‌امامى را مذهب قلمرو حکومت صفویه اعلام کرد.

از این زمان ، مطالعه‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى با مطالعه‌ى ایران به عنوان یک (دولت ملت) همپوشانى داشته است. کسانى که در فهم غرب از تشیع در این دوره نقش داشتند ، به جز ادبیات و تاریخ و هنر ، از رشته‌هاى متنوع و گسترده‌اى شامل تاریخ، علوم سیاسى ، انسان‌شناسى، فلسفه ، اقتصاد و جامعه‌شناسى نیز سخن به میان آوردند.

گروه دوم از محققان یاد شده، به دلیل تعامل چشم‌گیر دین و سیاست در این دوره از تاریخ ایران ، به خصوص از نیمه‌ى قرن نوزدهم ، براى اولین بار درباره‌ى مرجعیت روحانیت و چگونگى دخالت آنان در نهاد سیاسى رسمى و به رسمیت شناختن آن در دوران غیبت امام ، سؤالاتى مطرح کردند. این محققان در ابتدا عبارت بودند از : اى.کى.اس. لمتون ، لئونارد بیندر ، حامد الگار و نیکى کدى.

در سال ۱۹۶۸م ویلفرد مادلونگ و ژوزف الیاش نمایندگان گرایش نخست در این حوزه بودند. الیاش مشخصاً در چند اثر چاپ شده در سال بعد از گردهم‌آیى استراسبورگ ، توجه ویژه‌اى به کتاب کافى مبذول داشت. بعدها اتان کولبرگ نیز به آنان ملحق شد. این محققان به اتفاق هم مجموعه‌اى گزینشى از مسایل مرتبط با عقاید و اعمال شیعه‌ى دوازده‌امامى را مورد پژوهش قرار دادند که بر بررسى دقیق متون عربى و از جمله احادیث مبتنى بود. در این جریان  هانرى کربن و سید حسین نصر نیز به ابعاد فلسفه‌ى اسلامى در سده‌هاى میانه و به خصوص تصوف و به سازگارى میان برخى از ابعاد تشیع با صوفیگرى علاقه‌مند بودند. هر دوى آنها به خصوص کربن ، در زمینه‌ى احادیث مربوط به شیعه‌ى دوازده‌امامى و اهمیت آن به مثابه ی منبعى براى عقاید و اعمال شیعه ، نسبت به نوگرایان از دانش تخصصى بیشترى برخوردار بودند.» [۲۸]

آندرو جى. نیومن سال‌هاى پس از همایش استراسبورگ (۱۹۶۸م) و به خصوص پس از انقلاب اسلامى، ایران را نقطه‌اى مى‌داند که پژوهشگران غربى بیشترى به مطالعه‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى روى آوردند و تعداد محققان علاقه‌مند و مشارکت‌کننده در مطالعات شیعى دوازده‌امامى به گونه‌اى تصاعدى گسترش یافت[۲۹].

از آن جا که نیومن گزارش دسته‌بندى شده‌اى از نحوه‌ى تحقیقات پژوهشگران غربى پس از همایش استراسبورگ در مورد شیعه‌ى امامیه ارائه کرده است ، در این جا به بخشى از آن اشاره مى‌شود :

در سال ۱۹۷۹م الیاش در کتاب « کافى» به حدیثى از امام جعفر صادق (علیه السلام) برخورد کرد،که بیندِر بیش از یک دهه قبل به آن اشاره کرده بود، و آن را ترجمه کرد و به لوازم و پیامدهاى آن نسبت به مسائل عملى چون تقسیم خمس در زمان غیبت امام ، اشاره کرد. تحقیقات مادلونگ و کولبرگ نیز با استفاده از مجموعه‌هاى روایى شیعه‌ى دوازده‌امامى به ‌ویژه روایاتى این‌چنین که با موضوعات تحقیقى خاص مرتبط است، به ­سرعت تداوم یافت.

براى مثال جى. حسین در کتاب « غیبت امام دوازدهم (علیه السلام) » ـ که در سال ۱۹۸۲ منتشر شد ـ احادیث متعددى را که از مجموعه‌هاى روایى گوناگون جمع‌آورى شده بود و نیز احکام و مطالبى را از دیگر آثار کلامى و فقهى گردآورد ، تا تصویرى جامع و کامل از دیدگاه شیعه‌ى دوازده‌امامى درباره‌ى غیبت و تولد امام دوازدهم (علیه السلام) و فعالیت‌هاى نواب اربعه‌ى ایشان ارائه دهد.

اى. اى. ساشدینا نیز در نوشته‌هایش به همین شیوه ، از چنین منابعى استفاده کرده است. اخیرا مدرسى [طباطبایى] نیز در تحقیقات خود درباره‌ى ابن قبه‌ى رازى (اواخر قرن سوم و اوایل قرن ۴ / ۹ و ۱۰م) ، عالِم متقدم و عقل‌گراى دوازده ‌امامى ، و وضعیت شیعیان دوازده ‌امامى در غیبت صغرى (۲۶۰ تا۳۲۹ / ۸۷۴ تا ۹۴۱م) نیز از احادیث و سایر آثار متقدم و متأخر بهره برده است. سایر تحقیقات ارزشمند در این حوزه ، به­ ویژه نوشته‌هاى نورمن کالدر فقید ، توجه خود را بر تطورات فقه شیعى و رشد فقها به عنوان نائبان امام غایب در دوران غیبت و به خصوص در دوران پس از تدوین کتب اربعه متمرکز کرده‌اند. با وجود این ، گاه برنامه‌ى پژوهشگران سبک قدیم با دغدغه‌ى خاطر نوگرایان نسبت به مسائل مربوط به اقتدار روحانیت و ماهیت حکومت مشروع در دوران غیبت تلاقى دارد. تعدد آثار خاص نوگرایان که ویژگى‌هاى تشیع را به طور عام، و تجربه‌ى ایران درباره‌ى تشیع را به طور خاص بررسى کرده، و طىّ ۲۰ سال گذشته ارائه گردید؛ مانع توجه تفصیلى به هر یک از آنها شده است. با این وجود ، در این دوره چند اثر پرنفوذ پدید آمد که به ماهیت شیعه‌ى دوازده‌امامى به طور عام و یا تجربه‌ى ایران درباره‌ى تشیع به طور خاص در چارچوب معیارهایى که غالباً مشابه تحلیل‌هاى متقدمان است مى‌پردازند؛ به عنوان مثال، می توان کتاب ظل الله و امام غایب سعید امیر ارجمند ـ که در سال ۱۹۸۴م منتشر شد، یاد کرد اخیراً امیر معزى با تلقى تشیع اصیل به عنوان مذهبى ذاتاً اخروى و در عین حال با پی‌گیرى تحقیق خود در چارچوب شیوه‌ى متن‌محور مادلونگ ، کولبرگ ، الیاش ، کالدر و دیگران ، بین سنت‌گرایان و نوگرایان پیوند ایجاد کرده است. یکى از نقاط قوت منحصر به فرد کتاب او با عنوان هدایت الاهى کار موشکافانه‌اى است که از طریق منابع اولیه‌ى عربى و از جمله قدیمى ترین منابع روایى شیعه به ویژه محاسن برقى ، بصائرالدرجات صفار و کافى کلینى ، انجام داده است. در مجموع محققانى چون مادلونگ ، کولبرگ ، الیاش ، کربن، نصر ، کالدر و امیر معزى مطالب زیادى درباره‌ى اعتقادات خاص تشیع به غرب آموختند و به خصوص توجه دیگران را به مبانى روایى این اعتقادات معطوف داشتند ؛ در حالى که نوگرایان به دنبال تعیین لوازم و پیامدهاى عملى و غالبا سیاسى این اعتقادات بودند. [۳۰]

نیومن بار دیگر و البته باز هم با رویکرد حدیثى ، این گونه متذکر نوپایى توجه غربیان به تشیع به عنوان رشته‌اى علمى مى‌شود :

گرچه اکنون محققان غربى اذعان دارند که احادیث ائمه (علیه السلام) مهم‌ترین منبع فقه شیعه را تشکیل مى‌دهد ؛ اما براى مطالعه‌ى احادیث شیعه باید حوزه‌اى شکل گیرد که به اندازه‌ى حوزه‌اى که براى مطالعه‌ى اسلام اهل تسنن پدید آمد ، رایج و مرسوم باشد.[۳۱]

تصریحاتى که از این پژوهشگران به عنوان نمونه بیان گردید ، نشان دهنده‌ى توجه تازه و البته رو به گسترش محققان دنیاى غرب به تشیع و به خصوص امامیه است که طبیعتا بررسى امامت شیعى قسمتى از این مطالعات است. گرچه همان‌گونه که بیان شد ، غربى‌ها در برخى از زمینه‌هاى تشیع مانند زمینه‌هاى سیاسى و ژئوپولتیکى ، مدت‌ها کار کرده‌اند ، اما در برخى از دیگر زمینه‌ها ، مطالعات تازه و رو به گسترش دارند که امامت شیعه یکى از این زمینه‌هاست.

معرفى برخى از منابع امامت‌پژوهى انگلیسى زبان در غرب :

در این­جا به برخى از آثار انگلیسى زبان مرتبط با امامت شیعى ، اعم از کتاب‌ها و مقالات، به ترتیب نام پژوهشگران و صاحبان اثر در موضوع یادشده ، بر طبق حروف الفبای انگلیسی اشاره مى‌شود :

۱ ) کامران آقایى (Aghaie, Kamran) [32] :

ـ بازآفرینى کربلا : تفسیرهاى تجدید نظر طلب از الگوى کربلا [۳۳].

۲ ) سید وحید اختر (Akhtar, Sayyid Wahid) :

ـ کربلا : الگویى ماندنى از بیدارى اسلامى[۳۴].

ـ تصوف : نقطه‌ى اشتراک میان تشیع و تسنن[۳۵].

۳ ) سعید امیرارجمند (Amir Arjomand, Said) [36] :

ـ مخفى‌شدن امام و آغاز آموزه‌هاى دینى غیبت : شیعه‌ى امامیه در حدود سال‌هاى ۲۸۰ـ ۲۹۰(۹۰۰م).[۳۷]

ـ معتقدات منجى گرایانه ، اقتدار حاصل از حکومت روحانیون و انقلاب در ایران شیعى.[۳۸]

ـ پشتیبانى علوم دینى : غیبت امام و تحول منجى گرایى به قانون(حکومت) در تشیع.[۳۹]

ـ امام پنهان و سایه‌ى خدا : مذهب ، سیستم سیاسى و تغییر اجتماعى در ایران شیعى از آغاز تا سال ۱۸۹۰م.[۴۰]

ـ بحران امامت و پایه‌ریزى [مسأله‌ى] غیبت در شیعه‌ى دوازده ‌امامى : نقطه نظر تاریخى ـ اجتماعى.[۴۱

۴ ) محمدعلى امیرمعزى ( Amirـ Moezzi, Mohammad Ali )[42] :

ـ غیبت همراه با حضور : تفسیر شیخیه از غیبت امام زمانf (مشخصه‌ى امام شناسى شیعه‌ى دوازده امامى۷).[۴۳]

ـ پیشواى الاهى در تشیع نخستین : منابع باطنى‌گرى در اسلام.[۴۴]

۵ ) محمود مصطفى ایوب ( Ayoub , Mahmoud M ) [45] :

ـ  اندوه رستگارى بخش در اسلام : مطالعه‌ى جنبه‌ى الاهى عاشورا در شیعه‌ى دوازده امامى.[۴۶]

ـ شهید کربلا.[۴۷]

ـ چرا یاد امام حسین (علیه السلام) را زنده نگه مى‌داریم؟ [۴۸]

ـ مراثى و رسوم شیعى. [۴۹]

۶ ) لاله بختیار ( Bakhtiar, Laleh ) :

ـ صحیفه‌ى سجادیه‌ى امام زین العابدین (علیه السلام) .[۵۰]

۷ ) آر. پى. بوکلى ( Buckley, R. P ) :

ـ در مورد ریشه‌هاى حدیث شیعى. [۵۱]

ـ [امام] جعفر صادق (علیه السلام) ، منبع احادیث شیعى.[۵۲]

ـ غلات شیعى نخستین.[۵۳]

۸ ) ام. على بویوکارا ( Buyukkara, M. Ali ) :

ـ جدایى و تفرقه در طرفداران [امام] موسى کاظم (علیه السلام) و پیدایش [فرقه‌ى] واقفه.[۵۴]

ـ ارتباط منتسب به [امام] على الرضا (علیه السلام) با معروف کرخى و برخى از شاعران مشهور.[۵۵]

۹ ) ویلیام چیتیک ( Chittick , William C )[56] :

ـ دیدگاه رومى در مورد امام حسین (علیه السلام) . [۵۷]

ـ زبور ( سرود روحانى ) اسلام : صحیفه‌ى کامله‌ى سجادیه [۵۸]

ـ عملکرد قانون در اسلام : دستوراتى [از على‌بن‌ابى‌طالب (علیه السلام) به مالک بن الحارث الأشتر .[۵۹]

ـ دعاى مکارم الأخلاق.[۶۰]

۱۰) لیندا کلارک ( Clarke, Lynda )[61] :

ـ مرثیه بر حسین (علیه السلام) : عربى و فارسى. [۶۲]

۱۱) حمید دباشی ( Dabashi, Hamid )[63] :

ـ انتظار روزگار موعود : تشیع در تاریخ.[۶۴]

ـ تشیع : اصول ، اندیشه و معنویت. [۶۵]

ـ قدرت در اسلام : از برخاستن محمد (صلی الله علیه وآله وسلّم) تا تأسیس حکومت بنى‌امیه.[۶۶]

۱۲) جى. اى. فولر (Fuller, G. E ) :

ـ آیا شیعه رادیکال است؟[۶۷]

۱۳) جِى. جى. جِى. تر هار (Haar, J. G. J. Ter ) :

ـ محمد القائم f (در دایره المعارف اسلام ، ج۷ )[۶۸]

۱۴) هاینس هالم ( Halm , Heinz ) [69] :

ـ اسلام شیعى : از مذهب تا انقلاب[۷۰]

ـ تشیع[۷۱]

۱۵) اس.ام. واریس حسن ( Hasan, S. M. Waris ) :

ـ سخنى پیرامون تفسیرهاى نهج البلاغه[۷۲]

ـ مقاله‌اى در مورد زندگانى و روزگار على بن ابى طالب (علیه السلام) (بخش ۴). فقه اسلامى : سنه .[۷۳]

ـ مقاله‌اى در مورد زندگانى و روزگار على بن ابى طالب (علیه السلام) (بخش ۶). حق ویژه‌ى سخن گفتن به نام خدا.[۷۴]

ـ مقاله‌اى در مورد زندگانى و روزگار على بن ابى طالب (علیه السلام) (بخش ۷). عدالت و مساوات.[۷۵]

ـ مقاله‌اى در مورد زندگانى و روزگار على بن ابى طالب (علیه السلام) . دورنماى نهج البلاغه . قدرت گفتار. [۷۶]

ـ برخى از زوایا و جنبه‌هاى حادثه‌ى کربلا.[۷۷]

۱۶) مرى الین هگلند (Hegland, Mary Elaine ):

ـ دو تصویر از حسین (علیه السلام) در یک روستاى ایرانى : سازش با مقتضیات محیط و انقلاب. [۷۸]

۱۷) مارشال هاجسن (Hodgson, Marshall G. S )[79] :

ـ چگونه شیعه‌ى نخستین یک فرقه گردید؟ [۸۰]

ـ [امام] جعفر الصادق (علیه السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۲) [۸۱]

۱۸) یان هوارد ( Howard, I. A. K ) :

ـ حسین (علیه السلام) واقعى‌ترین دلیل و گواه از اعتقاد.[۸۲]

ـ قیام حسین (علیه السلام) : تأثیر آن بر بیدارى جامعه‌ى اسلامى. [۸۳]

ـ گزارش [شیخ] مفید از امامت على بن الحسین ، زین العابدین (علیه السلام) .[۸۴]

ـ حوادث پیرامون شهادت حسین بن على (علیه السلام) .[۸۵]

ـ حسین شهید (علیه السلام) : مرورى بر بیان علل شهادت در منابع عربى.[۸۶]

ـ خاست‌گاه‌هاى ممکن آموزه‌هاى مشروع شیعه‌ى امامیه .[۸۷]

ـ آثار مهم و گران‌سنگ شیعى ۵ : کتاب الارشاد ، نوشته‌ى شیخ مفید.[۸۸]

ـ کتاب الإرشاد : کتاب راهنمایى به سوى زندگانى دوازده امام (علیهم السلام) [۸۹]

ـ گزارش رویدادهاى پس از شهادت حسین‌بن على‌بن ابى‌طالب (علیهم السلام) (نوشته‌ى ابن بابویه [شیخ] صدوق ، ترجمه‌ى : یان هوارد). [۹۰]

ـ گزارش [شیخ] مفید از فاجعه‌ى کربلا (نوشته‌ى [شیخ] مفید ، ترجمه‌ى : یان هوارد).[۹۱]

۱۹) دابلیو. آر. هاستد (Husted, W. R ) :

ـ کربلاى بى واسطه : شهید به عنوان الگو و سرمشق در تشیع امامیه. [۹۲]

۲۰) ولادیمیر ایوانف (Ivanow, Wladimir )[93] :

ـ جنبش اولیه‌ى شیعى.[۹۴]

ـ در مورد شناخت امام.[۹۵]

۲۱) سیدحسین محمد جفرى ( Jafri, Syed Husain Mohammad ) :

ـ ریشه و توسعه‌ى اولیه‌ى اسلام شیعه.[۹۶]

ـ تشیع دوازده امامی.[۹۷]

ـ معتقدات امام حسین (علیه السلام) در مورد مذهب و رهبریت. [۹۸]

۲۲) ماهر جرار ( Jarrar , Maher ) :

ـ سیره ­ی اهل الکساء : منابع اولیه‌ى شیعه در مورد زندگانى پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلّم) [۹۹]

۲۳) اتان کولبرگ ( Kohlberg, Etan )[100] :

ـ برائت در اندیشه‌ى شیعى.[۱۰۱]

ـ عقیده و قانون در شیعه‌ى امامیه.[۱۰۲]

ـ شاهدى دیرینه در مورد [استعمال] اصطلاح « اثناعشریه».[۱۰۳]

ـ از امامیه تا اثناعشریه.[۱۰۴]

ـ امام و اجتماع در دوره‌ى پیش از غیبت.[۱۰۵]

ـ محمد بن على ابوجعفر الباقر (علیه السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۷ ).[۱۰۶]

ـ زین العابدین على بن حسین بن على بن ابىطالب (علیهم السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۱۱).[۱۰۷]

ـ موسى الکاظم (علیه السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۷).[۱۰۸]

ـ تکامل تدریجى شیعه. [۱۰۹]

ـ اصطلاح « رافضه » در استعمال شیعه‌ى امامیه. [۱۱۰]

۲۴) ارزینا آر. لالانى (Lalani, Arzina R )[111] :

ـ نخستین اندیشه‌هاى شیعى : تعالیم امام محمد باقر (علیه السلام) .[۱۱۲]

ـ نقش امام باقر (علیه السلام) در اسلام اولیه.[۱۱۳]

۲۵) هاوا لازاروس ـ یافه(Lazrusـ Yafeh, Hava )[114] :

ـ عمر بن خطاب پولس اسلام؟ [۱۱۵]

۲۶) برنارد لوئیس (Lewis, Bernard)[116] :

ـ على الرضا (علیه السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۱).[۱۱۷]

ـ العسکرى ابوالحسن على بن محمد (علیه السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۱).[۱۱۸]

ـ شیعه در تاریخ اسلام.[۱۱۹]

۲۷) ویلفرد مادلونگ (Madelung, Wilferd F )[120] :

ـ ابوجعفر محمد باقر (علیه السلام) .[۱۲۱]

ـ مهدىf (در جلد دوم دایره المعارف اسلام).[۱۲۲]

ـ مرجع قدرت در تشیع دوازده‌امامى در زمان غیبت امام.[۱۲۳]

ـ محمد بن على الرضا ابوجعفر الجواد یا التقى (علیه السلام) (در دایره المعارف اسلام ، ج۷).[۱۲۴]

ـ امامت.[۱۲۵]

ـ امامیه و کلام معتزله.[۱۲۶]

ـ شیعه (در جلد نهم دایره المعارف اسلام).[۱۲۷]

ـ جانشینى محمد (صلی الله علیه وآله وسلّم) : مطالعه‌اى در مورد خلافت نخستین.[۱۲۸]

ـ  هاشمیات کمیت و تشیع هاشمى[۱۲۹]

۲۸) سیدحسین مدرسى طباطبایى(Modarressi Tabataba›i, Hossein)[130] :

ـ بحران و تثبیت در دوره‌ى شکل دهنده‌ى اسلام شیعى : ابوجعفر ابن قبه الرازى و کمک او به اندیشه‌ى شیعه‌ى امامیه.[۱۳۱]

۲۹) یتزاک ناکاش (Nakash, Yitzhak)[132] :

ـ تلاش براى پى‌بردن به ریشه و خاستگاه مراسم عاشورا.[۱۳۳]

۳۰) عظیم نانجى (.Nanji, Azim A)[134] :

ـ امام حسین (علیه السلام) : نقش او به عنوان یک الگو.[۱۳۵]

۳۱) سیدحسین نصر (Nasr, Seyyed Hossein)[136] :

ـ انتظار روزگار موعود : تشیع در تاریخ.[۱۳۷]

ـ تشیع : اصول ، اندیشه و معنویت.[۱۳۸]

ـ اثناعشریه (در جلد چهارم دایره المعارف اسلام).[۱۳۹]

ـ تشیع و تصوف : رابطه‌ى آن دو از نظر ماهیت و تاریخ.[۱۴۰]

۳۲) اندرو جِى. نیومن (Newman, Andrew J )[141] :

ـ دوره‌ى شکل گیرى تشیع دوازده‌امامى : گفتگوى حدیثى میان قم و بغداد.[۱۴۲]

۳۳) دیوید پینالت (Pinault, David )[143] :

ـ زینب بنت علىB و جایگاه زنان خانواده‌ى امامان نخستین در ادبیات مذهبى شیعى[۱۴۴]

۳۴) حسین رحیم (Rahim, Hussein A ) :

ـ فاطمه‌ى زهراB .[145]

ـ شاعر برجسته‌ى کربلا.[۱۴۶]

۳۵) یان ریچارد (Richard, Yann ) :

ـ اسلام شیعى : سیاست ، عقیده و کیش.[۱۴۷]

۳۶) دابلیو اى. رایس (Rice W.A ) :

ـ على (علیه السلام) در حدیث شیعه.[۱۴۸]

۳۷) سید سعید اختر رِضْوى (Rizvi, Sayyid Saeed Akhtar ) :

ـ امامت (جانشینى پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلّم) ).[۱۴۹]

ـ امام حسن (علیه السلام) : افسانه‌ى طلاق‌هاى او. [۱۵۰]

ـ شهادت امام حسین (علیه السلام) و تقویم‌هاى اسلامى و یهودى.[۱۵۱]

ـ دوران برجسته‌ى امامت امام زین العابدین (علیه السلام) .[۱۵۲]

ـ جهاد دانشمندانه‌ى امامان ، ۹۵ـ ۱۴۵هـ[۱۵۳]

۳۸) عبدالعزیز ساشدینا(Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein )[154] :

ـ توضیحى در مورد غیبت دوازدهمین امام امامیه.[۱۵۵]

ـ موعودگرایى اسلامى : عقیده به مهدى در تشیع دوازده امامى.[۱۵۶]

ـ مفهوم جاودان شهادت امام حسین (علیه السلام) .[۱۵۷]

۳۹) راجر سِیوورى (Savory, Roger M ) :

ـ حیدر (در جلد سوم دایره المعارف اسلام ).[۱۵۸]

۴۰) آنه مارى شیمل (Schimmel, Annemarie )[159] :

ـ کربلا و حسین (علیه السلام) در متون ادبى.[۱۶۰]

۴۱) دوین جى. استووِرت(Stewart, Devin J ) :

ـ ارتدوکسى(راست کیشى) مشروع اسلامى : پاسخ‌هاى شیعه‌ى دوازده‌امامى به سیستم مشروع سنى.[۱۶۱]

۴۲) زابینه اشمیتکه (Schmidtke, S )[162] :

ـ تغییرات و اصلاًحات نوین در اندیشه‌ى شیعى در مورد انتظار [حضرت امام ]مهدىf : مطالعه‌ى موردى [امام]خمینى [۱۶۳]

۴۳) رودولف اشتروتمان( Strothmann, Rudolf )[164] :

ـ شیعه (در دایره المعارف اسلام ، ج۴ (ویرایش اول)).[۱۶۵]

۴۴) کالین ترنر (Turner, Colin) :

ـ هنوز هم انتظار امام؟ سؤال حل نشده در مورد انتظار در شیعه‌ى دوازده امامى[۱۶۶]

۴۵) وچیا والییرى ( Veccia Vaglieri, L )[167] :

ـ على (علیه السلام) (در جلد اول دایره المعارف اسلام).[۱۶۸]

ـ فدک (در جلد دوم دایره المعارف اسلام).[۱۶۹]

ـ فاطمهB (در جلد دوم دایره المعارف اسلام).[۱۷۰]

ـ غدیرخم (در جلد دوم دایره المعارف اسلام).[۱۷۱]

ـ حسن بن على بن ابى طالب (علیه السلام) (در جلد سوم دایره المعارف اسلام).[۱۷۲]

ـ حسین بن على بن ابى طالب (علیه السلام) (در جلد سوم دایره المعارف اسلام).[۱۷۳]

۴۶) لیندا والبریج ( Walbridge, Linda S ) :

ـ تشیع و مرجع قدرت.[۱۷۴]

ـ بدون فراموش کردن امام : تشیع لبنانى در یک اجتماع امریکایى.[۱۷۵]

۴۷) پل اى. واکر (Walker, Paul Ernest)[176] :

ـ جانشین قانون شدن در خلافت شیعى.[۱۷۷]

۴۸) ویلیام مونتگمری وات (Watt, William Montgomery)[178] :

ـ اسلام نخستین : مقالات جمع‌‌آورى شده.[۱۷۹]

ـ اطلاعات ضمنى در مورد نخستین اندیشه‌ى امامت.[۱۸۰]

ـ اشتیاق مسلمانان به منجى : نمودهایى از تشیع عباسى نخستین.[۱۸۱]

ـ اهمیت مراحل نخستین تشیع امامیه.[۱۸۲]

نتیجه :

دلایل مختلفى که در بحث ضرورت مطالعه‌ى امامت‌پژوهى غربیان بیان شد نشان مى‌دهد که ضرورت مطالعه‌ى شیعه‌پژوهى غربیان و به ویژه امامت‌پژوهى در غرب که شاخه‌اى از شیعه‌پژوهى به حساب مى‌آید، به گونه‌اى است که حتى در برخى از موارد ، از مطالعه‌ى اسلام‌پژوهى در غرب ضرورى‌تر به نظر مى‌رسد.

همچنین اشاره شد که مطالعه‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى در غرب ، عادتا نسبت به روند اصلى مطالعه‌ى غربیان در مورد اسلام سنى داراى تأخیر بوده است و دانشمندان اسلامی و شرق‏شناسان درباره‌ى شناخت و معرفی تشیع و به طور اختصاصى در مورد امامیه کارهای زیادی انجام داده‌اند ؛ اما با این وجود ، درباره‌ى آموزه‏هایی عرضه شده از سوی ائمه‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامی ، کار منسجم و تأییدشده‏ای انجام نداده‏اند. همچنین توجه به تشیع از طریق مقایسه‌ى ادیان نوپا است و پژوهش درباره‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى تنها در این اواخر به عنوان رشته‌اى علمى در غرب مطرح شده است.

در بیان علت این مسأله ، برخى به مواردى مانند : دشوارى دسترسى به منابع اولیه در زبان‌هاى اروپایى و نیز نوپایى تلفیق مطالعات شرقى و مذهبى و نیز سوء تفاهم تسنن نسبت به تشیع که توسط محققان غربى پذیرفته شده بود ، ‌اشاره کرده‌اند و همان‌گونه که بیان شد بر برخى از این علت‌ها ، نقدهایى نیز وارد است.

در دهه‌هاى اخیر پژوهشگران غربى بیشترى به مطالعه‌ى شیعه‌ى دوازده‌امامى روى آوردند و تعداد محققان علاقه‌مند و مشارکت‌کننده در مطالعات شیعى دوازده‌امامى به گونه‌اى تصاعدى گسترش یافته‌است.

نمونه‌ى آثار غربى انگلیسى زبان را که در این مقاله معرفى شده است و همگى به نوعى با امامت شیعى مرتبط اند ، مى‌توان در موضوع‌هاى کلى زیر دسته‌بندى کرد :

۱ـ اندیشه‌ى شیعى :

مقالات پژوهشگرانى چون : دوین جى. استووِرت ، یان ریچارد ، مى‌یر بار آشر ، یان هوارد ، ویلیام مونتگمری وات ، زابینه اشمیتکه ، اتان کولبرگ ، ارزینا آر. لالانى ، لیندا والبریچ ، سیدحسین نصر ، سید وحید اختر ، سعید امیرارجمند ، محمدعلى امیرمعزى ، حمید دباشی و …

۲ـ بررسى تاریخى تشیع :

مقالات پژوهشگرانى مانند : ویلیام مونتگمری وات ، اتان کولبرگ ، هاینس هالم ، وچیا والییرى ، ویلفرد مادلونگ ، اندرو جِى. نیومن ، سعید امیرارجمند ، حمید دباشی و …

۳ـ امامان شیعه‌ :

مقالات پژوهشگرانى چون : ویلفرد مادلونگ ، وچیا والییرى ، راجر سیوورى ، ویلیام چیتیک ، دیوید پینالت ، اس.ام. واریس حسن و …

۴ـ امام حسین (علیه السلام) ، عاشورا و کربلا :

مقالات پژوهشگرانى چون : یان هوارد ، ویلیام چیتیک ، آنه مارى شیمل ، عبدالعزیز ساشدینا ، جین کالمرد ، پیتر چلکوسکى ، محمود ایوب ، عظیم نانجى و …

۵ـ مهدویت :

مقالات : ویلفرد مادلونگ ، ویلیام مونتگمری وات ، اتان کولبرگ ، زابینه اشمیتکه ، سیدحسین نصر ، سعید امیرارجمند ، عبدالعزیز ساشدینا ، محمود ایوب ، محمدعلى امیرمعزى و …

از آن جا که پژوهشگرانى که در این مقاله به آثار آنان اشاره شده است ، عمدتا از متأخران بوده و منابع مهمى از کتب استشراقى چون« المستشرقون» نجیب عقیقى و … که بیشتر به بیوگرافى مستشرقان قدیمى‌تر پرداخته اند ، با توجه به میزان دسترسى به شرح حال صاحبان هریک از این آثار در مدارک و منابع معتبر ، در

برخى از موارد به معرفى این پژوهشگران پرداخته شده‌است.

 

پی نوشت ها :

[۱] . دایره المعارف اسلام. (The Encyclopedia of Islam, 2nd Edition, Leiden, E.J. Brill, 1986)

[۲] . در مجموعه‌ى Index Islamicus ـ که مورد استفاده‌ى این مقاله قرار گرفته است ـ تنها ذیل عنوان کلى Shi’ism ، ۱۷۲۵ عنوان کتاب و مقاله معرفى شده است.

[۳]. تشیع

[۴]. Muhammadi Trust

[۵]. The Shi’ite Religion, Dwight M. Donaldson, London, 1933.

[۶]. An Introduction to Shi’i Islam, The History and Doctrine of Twelver Shi’ism, Moojan Momen Oxford 1985.

[۷]. Shi’ism, Heinz Halm, pp. 2 ـ ۴

[۸]. منابع شیعه‌ى دوازده‌ امامى در اروپا

[۹]. Twelverـ Shi’ite resources in Europe: (the Shi’ite Collection at the Oriental Department of the University of Cologne, the fonds Henry Corbin and the Fonds Shaykhi at the Ecole Pratique des Hautes Etudes (EPHE), Paris. With a catalogue of the Fonds Shaykhi (Amirـ Moezzi, Mohammad Ali & Schmidtke, S., pp.74ـ ۷۷ (in: Journal Asiatique, 285i, pp.73ـ ۱۲۲, ۱۹۹۷)

[۱۰]. مجموعه‌ى Shi’ism مجموعه‌اى است که ۱۷ مقاله‌اى منتشر شده در مورد تشیع در تاریخ اسلامى نخستین را جمع آورى کرده است. کولبرگ یک مقدمه‌ى کلى بر بحث « تشیع نخستین در تاریخ و تحقیقات» آن ارائه کرده است.

[۱۱]. تشیع اولیه در تاریخ و بررسى

[۱۲]. تمایلات به مطالعه [ و بررسى ] [۱۳]. Shi’ism, “Early Shi’ism in History and Research”, Introduction, edited by: Etan Kohlberg, Hebrew University of Jerusalem, Israel, 2003, p.xxii

[۱۴]. Ibid. p. xxiv.

[۱۵]. Ibid. pp. xxvـ xxvi البته از نظر شیعه‌ى امامیه ، نظر هاجسون در مورد اصل تشیع و سیر تحول آن ، نظر غیرصحیح و در جاى خود قابل است.

[۱۶]. پیشواى الاهى در تشیع نخستین

[۱۷]. Beitrage Zur Literaturgeschichte der Shi’a und der unnitischen Polemik, Vienna,1874

[۱۸]. Die Schi’a, Darmstadt, 1988

[۱۹]. The Divine Guide in Early Shi’ism , Amirـ Moezzi, Mohammad Ali, (Preface), p.1.

[۲۰]. باید توجه داشت که همانگونه که نقل شد ، طبق بیان هاینس هالم ، در آثار غربیان ، تشیع امامیه یا دوازده‌امامى همیشه به عنوان برجسته‌ترین انشعاب تشیع مطرح بوده است و اغلب صرفا معادل شیعه محسوب مى‌شود(ر.ک : Shi’ism, Heinz Halm, pp. 2 ـ ۴)

[۲۱]. مجموعه‌ى Index Islamicus ، فهرست کتاب‌ها و مقالات منتشر شده‌ى مربوط به اسلام و سرزمین‌هاى اسلامى از سال ۱۶۶۵م تاکنون است. این اثر حدود نیم قرن به عنوان کتابى مرجع ، اطلاعات مورد نیاز بسیارى از پژوهشگران را تأمین کرده ، تأثیر زیادى در جهت‌دهى به تحقیقات و علاوه بر آن تأثیر زیادى نیز در رشد و توسعه‌ى فهرست‌نگارى در جهان اسلام داشته‌است. این کتاب را مى‌توان کارنامه‌ى مطالعات اسلامى در محدوده‌ى زبان‌هاى اروپایى و دست‌کم معرفى‌نامه‌اى براى آثار خاورشناسان دانست. یکى از اهمیت‌هاى آن ، قدمت منابع فهرست شده در آن است.

ایندکس اسلامیکوس توسط « پروفسور جیمز داگلاس پیرسون» ( ۱۹۹۹ ـ J.D. Paerson 1911) پایه‌ریزى شد. او در آغاز ، ۲۵۰۰ مقاله در زمینه‌ى اسلام را در کتابخانه‌ى SOAS لندن که در یک دوره‌ى پنجاه ساله (۱۹۰۶ـ ۱۹۵۵م) منتشر شده بود ، فهرست‌نویسى کرد. در ادامه با افزودن منابع کتابخانه‌اى دیگر ، آن را به ۲۶۰۷۶ مقاله رساند و در سال ۱۹۵۸م منتشر کرد. استقبال گسترده‌ى پژوهشگران ، پیرسون را به تداوم پروژه تشویق کرد و او منابع پنج سال بعد را نیز به این فهرست افزود و در سال ۱۹۵۸م منتشر کرد. پیرسون در سال ۱۹۸۲م براى تسهیل تألیف و نشر ایندکس ، از دانشگاه کمبریج درخواست همکارى و کمک کرد و با موافقت ریاست این دانشگاه ، در کتابخانه‌ى مرکزى آن ، بخش ویژه‌اى به نام کتاب‌شناسى اسلامى تأسیس شد. پیرسون یک دهه‌ى دیگر نیز به این کار ادامه داد و در پایان آن دهه ویراستار دیگرى به او پیوست. ویراستاران کنونى ایندکس ، راپر (A.J. Roper) و بلینى (C.H. Bleany) هستند که در بخش کتاب شناسى دانشگاه کمبریج اشتغال دارند.

در ایندکس ، اطلاعات کتاب‌ها و مقالات به صورت موضوعى تنظیم شده‌است و قلمرو و محدوده‌ى ایندکس تنها زبان‌هاى اروپایى (چه منابع منتشر شده در غرب و چه منابع منتشر شده در آسیا یا افریقا) است و اطلاعات منابعى که به زبان‌هاى دیگر منتشر شده‌اند ، در آن وجود ندارد ؛ مگر پاره‌اى از منابع دوزبانه. برخى از موضوعات ایندکس ، مانند منابع عرب پیش از اسلام یا اقلیت‌هاى ساکن در جهان اسلام ، هرچند اسلامى به نظر نمى‌آید ؛ اما به دلیل تأثیر یا ارتباط آن بر اسلام و مسلمانان ، آورده شده‌است. همچنین ایندکس شامل پایان‌نامه‌ها و تحقیقات دانشگاهى یا مقالات مندرج در نشریات کمتر از ماه‌نامه و نیز گاه‌نامه‌هاى غیراسلامى که گاه به موضوعات اسلامى پرداخته‌اند ، نیست. از وجوه مثبت ایندکس این است که مى‌توان آن را کارنامه‌ى اسلام شناسان و مستشرقان بزرگى چون : فلوگل ، سیلوستر ، دوساسى ، اسپرنگر ، گلدزیهر، بروکلمان ، گویدى ، ولهاوزن ، وستنفلد و به ویژه نسل قدیمى آن‌ها دانست. مسؤولان تهیه‌ى ایندکس و دیگران در نقد این کتاب به نکاتى چون : عدم جامعیت ایندکس (همان گونه که روپر در مقدمه‌ى مجلد ۸۵ ـ ۱۹۸۱م به اشاره کرده و آن را ناشى از کمیت زیاد منابع و عناوین فراوان نشریات مربوط به اسلام دانسته‌است. تأکید روپر این است که هر پژوهشگرى که خواهان اطلاعات دقیق و کامل است ، باید به خود کتابخانه‌ها و دیگر کتاب‌شناسى‌ها و منابع اطلاع‌رسانى مانند چکیده‌ى ایرانى (Abstracta Iranica) مراجعه کند. به عبارت دیگر طبق بیان او ، ایندکس تنها اطلاعات مهم و کلیدى را عرضه مى‌کند) ، عدم تناسب برخى از مدخل‌ها با موضوع و سرفصل ، عدم آوردن کامل آثار مربوط به جنوب و جنوب شرقى آسیا توسط پیرسون در فهرست (با آن که آثار جهان عرب را با دقت و به تمامى فهرست کرد) ، انحصار پروژه به زبان‌هاى اروپایى و نپرداختن به مجلات عربى ، فارسى و ترکى توسط پیرسون و دیگر همکاران و ادامه‌دهندگان پروژه (که طبق گفته‌ى برخى ، به دلیل غیرعلمى دانستن یا کم‌بودن علمیت آثار غیرغربى در نظر آنان بوده‌است) و …

کتاب ایندکس که آثار از سال ۱۹۰۵م به بعد را پوشش مى‌داد ـ با مستدرکى که بهن (W.H. Behn) بر آن نوشت ، تکمیل شد و مقالات پیش از سال ۱۹۰۵م را نیز در خود جاى داد و از آن پس مى‌توان آن را فهرست اطلاعات منابع اسلامى در زبان‌هاى اروپایى از ابتدا تاکنون دانست ( ر.ک : فصلنامه‌ى کتاب‌هاى اسلامى ، شماره‌ى ۷ ، سال دوم ، زمستان ۱۳۸۰ ، « فهرست واره‌ى منابع اسلامى» ، نوشته‌ى : محمد نورى ) .

[۲۲]. مطالعات غربى در مورد اسلام شیعه.

[۲۳]. مذهب شیعى

[۲۴]. Western Studies of Shi’a Islam, Ethan Kohlberg, p.40

[۲۵]. نام کامل این کتاب”The Formative Period of Twelver Shi’ism (Hadith as Discourse between Qum and Baghdad) ” (دوره‌ى شکل گیرى تشیع دوازده‌امامى : گفتگوى حدیثى میان قم و بغداد) است.

[۲۶]. “شیعه پژوهان و مجموعه‌هاى [روایى] شیعى»

[۲۷]. The Formative Period of Twelver Shi’ism , Hadith as Discourse between Qum and Baghdad, Andrew J. Newman, “Introduction” (p. xiv)

[۲۸]. The Formative Period of Twelver Shi’ism, Hadith as Discourse between Qum and Baghdad, Andrew J. Newman, “Introduction”(pp. xivـ xviii)

[۲۹]. The Formative Period of Twelver Shi’ism , Hadith as Discourse between Qum and Baghdad, Andrew J. Newman, “Introduction”(pp. xivـ xviii)

[۳۰]. The Formative Period of Twelver Shi’ism, Hadith as Discourse between Qum and Baghdad, Andrew J. Newman, “Introduction”(pp. xivـ xviii)

[۳۱]. The Formative Period of Twelver Shi’ism, Hadith as Discourse between Qum and Baghdad, Andrew J. Newman, “Introduction”(p. xviii)

[۳۲]. پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه‌ى دانشگاه تگزاس

[۳۳]. Reinventing Karbala: revisionist interpretations of the Karbala paradigm

[۳۴]. Karbala: An Enduring Paradigm of Islamic Revivalism

[۳۵]. Tasawwuf: The Meeting Point of Tashayyu and Tasannun

[۳۶]. سردبیر مجله‌ى آمریکایى مطالعات جوامع فارسى زبان

[۳۷]. Imam Absconditus and the Beginnings of a Theology of Occultation: Imami Shi’ism circa 280ـ ۹۰ A.H. / 900 A.D

[۳۸]. Millenial Beliefs, Hierocratic Authority, And Revolution In Shi’ite Iran.

[۳۹]. The Consolation of Theology: Absence Of The Imam And Transition From Chiliasm To Law In Shi’ism.

[۴۰]. The Shadow Of God And the Hidden Imam : Religion, Political Order And Societal Change In Shi’ite Iran From The Beginnig To 1890.

[۴۱]. The Crisis Of The Imamate And The Institution Of Occultation In Twelver Shi’ism : A Sociohistorical Perspective.

[۴۲] . استاد دانشگاه سوربن پاریس ، مدرسه مطالعات عالى ، بخش علم ادیان.

[۴۳]. An Absence Filled with Presence: Shaykhiyya Hermeneutics of the Occultations (Aspect of Twelver Shi’ite Imamology VI’I).

[۴۴]. The Devine Guide in Early Shi’ism: The Sources of Esotericism in Islam.

[۴۵] . استاد مطالعات اسلامى و ادیان تطبیقى در آمریکا

[۴۶]. Redemptive Suffering In Islam : A Study Of The Devotional Aspect Of Ashura In Twelver Shi’ism.

[۴۷]. The martyr of Karbala.

[۴۸]. Why do we commemorate Imam Husayn?

[۴۹]. Marathi and the Shi’i ethos.

[۵۰]. Imam Zain alـ Abidin›s Alـ Sahifa alـ sajjadiyyah.

[۵۱]. On the origins of Shi›i Hadith.

[۵۲]. Ja’far alـ Sadiq as a source of Shi’i traditions.

[۵۳]. The early Shiite ghulah.

[۵۴]. The schism in the party of Musa alـ Kazim and the emergence of the Waqifa.

[۵۵]. Ali alـ Rida›s alleged link with the Ma›ruf alـ Karkhi and some famous poets.

[۵۶] . اسلام پژوه آمریکایى و متخصص عرفان ، یکى از برجسته ترین استادان اسلام شناسى در آمریکاست و آثار متعددى در زمینه‌ى فلسفه و عرفان نگاشته است. چیتیک به مدت یک سال براى تحصیل به ژاپن رفت و سپس به اوهایو بازگشت و در دانشگاه اوهایو به تحصیل پرداخت. او به تحصیل ریاضیات مشغول شد و اندکى بعد با تغییر رشته به سراغ روان شناسى رفت. سپس به بیروت رفت و تاریخ اسلام را براى تحصیل برگزید و در همین زمان با سیدحسین نصر ـ که در آن زمان استاد مدعو دانشگاه بیروت بود ـ آشنا شد و در درس او شرکت کرد. چیتیک به پیشنهاد استادش سیدحسین نصر ـ که در آن زمان مسؤول برنامه‌ى دکترى دانشجویان خارجى در دانشکده‌ى ادبیات دانشگاه تهران بود ـ براى فراگیرى زبان و فرهنگ ایرانى به ایران آمد و در دانشگاه تهران مشغول تحصیل شد. وى دکتراى زبان و ادبیات فارسى و نیز معارف اسلامى را از دانشگاه تهران اخذ کرد و پایان نامه‌ى دکتراى او با عنوان « ویرایش نقد النصوص عبدالرحمان جامى در شرح نقش الفصوص» ـ که انتخاب آن نیز به پیشنهاد دکتر نصر بود ـ توسط فرهنگستان فلسفه منتشر شد. او در انجمن حکمت و فلسفه به نحصیل و تحقیق پرداخت. چیتیک همکار و از دوستان حداد عادل در مرکز آموزش علوم انسانى در دانشگاه شریف بود که زیر نظر سیدحسین نصر ـ مسؤول وقت دانشگاه شریف (آریامهر آن زمان) ـ تأسیس شد و شاگردان برجسته‌ى نصر چون چتیک و حداد عادل در آن به تدریس و پژوهش‌هاى تحقیقاتى مشغول بودند. سیدحسین نصر پس از تأسیس انجمن حکمت و فلسفه چیتیک را آنجا برد و او از اعضاى فعال انجمن گردید. چیتیک همچنین در مدت اقامت خود در ایران ، از محضر استاد هانرى کربن و توشى هیکو ایزوتسو استفاده‌ى فراوان برَد. به گفته‌ى دکتر مهدى محقق ، چیتیک در معرفى پیامبرp ، امام حسینg و امام سجادg به غرب سهم به سزایى داشت. ترجمه‌ى او از صحیفه‌ى سجادیه موقعیت شایسته‌اى در غرب یافت و برخى از کشیشان واتیکان را شیفته‌ى مناجات‌هاى آن امام همام کرد و آنان را وادار کرد که در اوراد و اذکار خود از این ادعیه اقتباس کنند. (ر.ک : کتاب ماه دین ، شماره‌ى ۱۲۷ ، اردیبهشت ۱۳۸۷ش ، گزارشى از بزرگداشت ویلیام چیتیک : پرونده‌ى یک : « چتیک شهروند فرهنگى ایران» و گزارشى از بررسى کتابى از ویلیام چیتیک)

[۵۷]. Rumi’s view of the Imam Husayn.

[۵۸]. The psalms of Islam : alـ sahifat alـ kamilat alـ Sajjadiyya.

[۵۹]. Conduct of rule in Islam : instructions to Malik ibn alـ Harith alـ Ashtar (Ali b. Abi Talib).

[۶۰] . Supplication : Makarim alـ Akhlaq.

[۶۱]. استادیار دپارتمان دین در دانشگاه کانکوردیاى مونترال کانادا در سال ۱۹۹۸م و استاد زبان و ادبیات فارسى و مطالعات آسیایى و خاورمیانه‌ى دانشگاه پنسیلوانیاى آمریکا در سال‌هاى ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸م ، استادیار مهمان دپارتمان دین برد کالج نیویورک در سال‌هاى ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۳م و سردبیر مجله‌ى بین المللى مطالعات شیعى

[۶۲]. Elegy (Marthiya) on Husayn : Arabic and Persian.

[۶۳]. استاد دانشگاه کلمبیا و رئیس دانشکده مطالعات خاورمیانه و آسیا و نیز مدیر مطالعات کارشناسی ارشد در مرکز مطالعات ادبیات تطبیقی و جامعه در دانشگاه کلمبیای نیویورک است

[۶۴]. Expectation of the millennium : Shi›ism in history.

[۶۵]. Shi’ism : Doctrine, Thought, And Spirituality.

[۶۶]. Authority in Islam : From Rise Of Muhammad To The Establishment Of The Umayyads.

[۶۷]. Is Shi’ism radical?

[۶۸]. Muhammad alـ Ka’im (in, “Encyclopedia of Islam. Vol. 7)

[۶۹] . در سال ۱۹۴۲ میلادى در شهر آندرناخ(Andernach) آلمان به دنیا آمد. او پس از گرفتن دیپلم از دانشگاه بن ، به تحصیل تاریخ و اسلام شناسى پرداخت. در سال ۱۹۶۹م دکترى فلسفه را اخذ کرد و پس از چند سال همکارى در دانشگاه در سال ۱۹۷۵م استاد رشته‌ى اسلام شناسى در دانشگاه توبینگن(Tubingen) شد و چند سال نیز در دانشگاه سوربن پاریس به تدریس اشتغال داشت. محور مطالعات و تحقیقات او تاریخ اسلام در شرق نزدیک ، به خصوص مصر و آفریقاى شمالى و فرقه‌هاى اسماعیلیه و شیعه بوده است. آثار او نشان مى‌دهد که وى پیش از جریانات سیاسى کشورهاى اسلامى ، از مبادى تحقیقى و پژوهشى خارج نشد و کمتر به مباحث و مسائل سیاسى پرداخت ؛ اما تحقیقات او در سال‌هاى بعد از ۱۹۸۲م ، از موضوعات بنیادگرایى امروز نویسندگان غربى به شمار مى‌آید. (ر.ک : کتاب ماه دین ، شماره‌ى ۷۴ و ۷۵ ، آذر و دى ۱۳۸۲ش ، معرفى کتاب خارجى ، « شیعه » ، نوشته‌ى : شهرام تقى زاده انصارى)

[۷۰]. Shi’a Islam : from religion to revolution.

[۷۱]. Shi’ism.

[۷۲]. A Word On The Commentaries Of Nahj alـ Balagha.

[۷۳]. Essay On life And Times Of ‹Ali ibn Abi Talib [Sic] (Part Four). Islamic Jurisprudence : Sunna(a).

[۷۴]. Essay On life And Times Of ‹Ali ibn Abi Talib (Part Six). The Prerogative Of Speaking In The Name Of God.

[۷۵]. Essay On life And Times Of ‹Ali ibn Abi Talib (Part Seven) .Justice and Equality.

[۷۶]. Essay On life And Times Of ‹Ali ibn Abi Talib. Background Of Nahj alـ Balagha. (a) Word Power.

[۷۷]. Some Of Aspects Of Event Of Karbala.

[۷۸]. Two images of Husain : accommodation and revolution in an Iranian village.

[۷۹] . استاد تاریخ در دانشگاه شیکاگوى آمریکا

[۸۰]. How Did The Early Shi›a Become Sectarian?

[۸۱]. Dja’far alـ Sadik (in, “Encyclopedia of Islam. Vol. 2)

[۸۲]. Alـ Husaynـ the truest demonstration of faith.

[۸۳] . The rising of alـ Husayn: its impact on the consciousness of Muslim society.

[۸۴]. Alـ Mufid›s Account Of The Imamate Of Ali b. alـ Husayn Zayn alـ Abidin.

[۸۵] . Events And Circumstances Surrounding The Martyrdom Of Alـ Husain b. Ali.

[۸۶]. Husayn the martyr : a commentary on the accounts of the martyrdom in Arabic sources.

[۸۷]. The possible origins of Imamiـ Shi›ite legal teachings.

[۸۸]. Great Shi›i works, 5: Kitab alـ Irshad by alـ Shaikh alـ Mufid.

[۸۹]. Kitab alـ Irshad: the Book of Guidance into the lives of the Twelve Imams.

[۹۰]. The (story) of events after the killing of alـ Husayn b.Ali b.Abi Talib, peace be upon him (by : Ibn Babuya alـ Saduq, Translator : I. K. A. Howard).

[۹۱]. Mufid›s account of the tragedy of Karbala (by : Ibn Babuya alـ Saduq, Translator : I. K. A. Howard).

[۹۲]. Karbala› made immediate: the martyr as model in Imami Shi’ism.

[۹۳] . ولادیمیر (الکسیویچ) ایوانف(۱۲۶۵ـ ۱۳۴۹ش) ، بنیان‌گذار و پیش‌کسوت مطالعات اسماعیلى ، در روسیه متولد شد. ایوانف از شخصیت هایى است که به خصوص در هند ، دانش خود را وقف مطالعات عقیده‌ى اسماعیلیه و ارتباطى که میان دین و فلسفه‌ى یونان برقرار کرد ، نمود و درخشش‌هاى جدیدى را در دگرگونى و نشر آن به وجود آورد. او در سن‌پترزبورگ به تحصیل زبان‌هاى عربى ، فارسى و سانسکریت پرداخت و به خصوص از خاورشناس نام‌دار روسى ، ویکتور روزن (Victor R. Rosen) (1849ـ ۱۹۰۸م) ، بهره گرفت. او سپس در مقام کتاب‌دار بخش نسخه‌هاى خطى شرقى و متون اسماعیلى آشنا شد. این متون توسط آى. زاروبین (I.I. Zarubin) در درّه‌ى علیاى آمودریا (شُغنان) یافته و به روسیه برده شد. ایوانف در زمان انقلاب بولشویکى در کشورهاى آسیاى میانه در جست و جوى نسخه‌هاى خطى براى موزه‌ى شرقى به سر مى‌برد. از این رو به روسیه بازنگشت و از آن پس نیز هرگز کشور خود را ندید. او سال‌هاى را ۱۲۹۷ تا ۱۲۹۹ در خراسان به سر برد و سپس با سمت مترجم به خدمت دولت انگلیس درآمد و تابعیت آن کشور را به دست آورد. او در اوایل سال ۱۲۹۹ به کلکته رسید و در ۱۳۰۹ وارد بمبئى شد و به کمک چند تن از دوستانش انجمن تحقیقات اسماعیلى را در آن‌جا بنیان نهاد که در سال ۱۳۲۴ با نظر خود ایوانف به انجمن اسماعیلیه تغییر نام داد. ایوانف بسیارى از تحقیقات خود را درباره‌ى اسماعیلیه ، در چارچوب فعالیت‌هاى همین انجمن انتشار داد. او در سال ۱۳۳۸ ، پس از تقریبا چهل سال زندگى در هندوستان ، در تهران مستقر شد و در همین شهر درگذشت. ( المستشرقون ، نجیب العقیقى ، ج۳ ، ص۹۷۰ ؛ همچنین : فرهنگ خاورشناسان ، نصرالله نیک بین (به نقل از مکاتبات هانرى کربن و ولادیمیر ایوانف ، ص۲۸۸))

[۹۴]. Early Shi’ite Movement

[۹۵]. On the Recognition of Imam.

[۹۶]. Origins and early development of Shi’a Islam.

[۹۷]. Twelveـ Imam Shi’ism.

[۹۸]. The Imam Husayn›s concepts of religion and leadership.

[۹۹]. «Sirat ahl alـ Kisa›»: early Shi’i sources on the biography of the Prophet.

[۱۰۰]. اتان کولبرگ محقق ، خاورشناس ، شیعه شناس و استاد معاصر دانشگاه عبرى اورشلیم ، در سال ۱۹۴۳م در فلسطین اشغالی به دنیا آمد. او مدرک دکتراى خود را از دانشگاه آکسفورد انگلستان ، با پایان نامه‌اى با عنوان « نگرش تشیع امامى به صحابه‌ى پیامبرp » دریافت کرد. آثار او به حدود ۱۱۰ مقاله و کتاب منتشر شده مى‌رسد. این آثار ، به گزارش فرانک اچ. استیوارد ، عبارتند از : ۴ کتاب ، یک ویرایش کتاب ، ۳۹ مقاله ، ۲۴ مدخل در دایره المعارف ایرانیکا ، ۱۸ مدخل در دایره المعارف اسلام(ویرایش جدید) ، ۲ مدخل در دایره المعارف دین ، یک مدخل در دایره المعارف عبریکا ، یک مدخل در دایره المعارف تفکر سیاسى اسلامى و ۱۹ نقد و بررسى. (ر.ک :

Frank H. Stewart, “Etan Kohlberg; Works of Etan Kohlberg” in : “Le shi’isme imamite quarante ans après: Hommage à Etan Kohlberg,eds. Muhammad Ali Amirـ Moezzi, Meir M. Barـ Asher and Simon Hopkins,Paris, 2008, pp

[۱۰۱]. Bara›a in Shi’i doctrine.

[۱۰۲]. Belief and law in Imami Shi›ism.

[۱۰۳]. Early Attestation of the Term “Ithna ‘Ashariyya”.

[۱۰۴]. From Imamiyya to Ithna ‘Ashariyya .

[۱۰۵]. Imam and community in the preـ Ghayba period.

[۱۰۶]. Zayn alـ Abidin, Ali b. alـ Husayn b. Ali b. Abitalib (in, “Encyclopedia of Islam. Vol. 11).

[۱۰۷]. Muhammad b. Ali Zayn alـ Abidin Abu Dja’far called alـ Bakir (in, “Encyclopedia of Islam. Vol. 7).

[۱۰۸] . Musa alـ Kazim (in, “Encyclopedia of Islam. Vol. 7)

[۱۰۹] . The Evolution of the Shi›a.

[۱۱۰] . The Term ‹Rafida› in Imami Shi›i Usage.

[۱۱۱] . خانم دکتر ارزینا آر. لالانى پژوهشگرى است که در باره‌ى نخستین اسلام شیعى تحقیق مى‌کند. لالانى دکتراى خود را از دانشگاه ادینبورگ دریافت کرد پایان نامه‌ى دکتراى او همان کتاب او ، «نخستین اندیشه‌هاى شیعى : تعالیم امام محمد باقرg » بود که تحت نظارت دکتر یان هاوارد(Ian Howard) انجام شد و پرفسور ویلفرد مادلونگ(Wilferd Madelung) علاوه بر آن که ممتحن آن بود، نقشى مهم نیز در تهیه‌ى آن به صورت کتاب داشت. او به تدریس آثار مربوط به حدیث در دانشگاه کمبریج انگلستان اشتغال داشت و اکنون در مؤسسه‌ى مطالعات اسماعیلى لندن به تحقیق مشغول است. (ر.ک :

Early Shi’i Thought : The Teaching of Imam Mohammad alـ Baqir, Arzina R. Lalani, “Preface”, pp.xiـ xiii )

[۱۱۲]. Early Shi’i Thought : The Teaching of Imam Mohammad alـ Baqir.

(متن انگلیسى این کتاب در آبان ماه سال ۱۳۸۱ش برنده‌ى جایزه‌ى کتاب ولایت سال جمهورى اسلامى ایران شد و خانم لالانى براى دریافت جایزه‌ى خود به ایران آمد و در مراسمى که به همین مناسبت در یزد برگزار شده بود ، شرکت کرد)

[۱۱۳]. The Role of Imam Mohammad alـ Baqir in Early Islam.

[۱۱۴] . خانم هاوا لازاروس یافه استاد دپارتمان تمدن اسلامى دانشگاه عبرى اورشلیم (ر.ک : Some Religious Aspects of Islam, collection of articles )

[۱۱۵] . Umar b. Alـ Khattab Paul of Islam?

[۱۱۶] . پروفسور برنارد لوئیس در سال ۱۹۱۶م به دنیا آمد. او از دانشگاه‌هاى لندن و پاریس فارغ التحصیل شد و در سال ۱۹۳۸م به عنوان دانشیار دانشگاه لندن منصوب گشت. وى در سال‌هاى ۵۴ـ ۱۹۴۱م به وزارت خارجه پیوست و در سال ۱۹۴۹م به سمت استادى در رشته‌ى تاریخ خاورمیانه و خاور نزدیک در دانشگاه لندن درآمد. لوئیس در سال‌هاى ۵۶ـ ۱۹۵۵م استاد تاریخ در دانشگاه کالیفورنیا بود. (المستشرقون ، نجیب العقیقی ، ج۲ ، ص۵۶۱ـ ۵۶۲)

[۱۱۷]. Ali alـ Rida (in, “Encyclopedia of Islam, Vol.1)

[۱۱۸]. alـ Askari, Abu’1ـ Hasan Ali b. Muhammad (in, “Encyclopedia of Islam .Vol.1)

[۱۱۹]. The Shi’a in Islamic history.

[۱۲۰] . پروفسور ویلفرد مادلونگ در سال ۱۹۳۰ میلادی در شهر اشتوتگارت آلمان متولد شد و تحصیلات مقدماتى را در آن جا گذراند. پس از جنگ جهانى دوم به همراه خانواده اش به آمریکا رفت و اندکى بعد در دانشگاه جرج تاون واشنگتن دى سى ثبت نام کرد و سپس در سال ۱۹۵۱ به مصر رفت. سه سال در دانشگاه قاهره به کسب دانش پرداخت و در سال ۱۹۵۳ موفق به گذراندن دوره‌ى لیسانس تاریخ اسلام و ادبیات عرب شد . مادلونگ از دانشجویان دانشمند سرشناس مصرى محمد کامل حسین (۱۹۰۱ـ ۱۹۶۱) بود که بسیارى از متون دوران فاطمیان مصر را در مجموعه‌ى “سلسله مخطوطات الفاطمیین” به چاپ رسانده بود. کامل حسین از آغاز اشتیاق به تاریخ اسلام و مطالعات اسماعیلى را در او برانگیخت ؛ موضوعاتى که زمینه‌ى اصلى رساله‌ى دکترى اش بود و به راهنمایى پروفسور برتولد اشپولر آن را نوشت و در سال ۱۹۵۷ موفق به دریافت درجه‌ى دکترا از دانشگاه هامبورگ آلمان شد. او از ۱۹۵۸م تا ۱۹۶۰م ، رایزن فرهنگى سفارت آلمان غربى در بغداد بود. در سال ۱۹۶۳ با سمت استاد مدعو دانشگاه تگزاس اوستین زندگى علمى خود را آغاز کرد. در سال ۱۹۶۴ با سمت استادیارى به عضویت علمى دانشگاه شیکاگو پذیرفته شد و در سال ۱۹۶۹ مقام استادى تاریخ اسلام را به دست آورد. پس از چهارده سال تدریس در دانشگاه شیکاگو در سال ۱۹۷۸ با سمت استاد لودین(Laudian) در عربى و مطالعات اسلامى دانشگاه آکسفورد و عضویت دانشکده‌ى سنت جان به اروپا بازگشت. این کرسى پرافتخار اسلامى در اروپا را تا زمان بازنشستگى از آکسفورد و مؤسسه‌ى مطالعات شرقى آن در سال ۱۹۹۸ در دست داشت. از سال ۱۹۹۹ به عضویت مؤسسه‌ى مطالعات اسماعیلى لندن در آمد و تاکنون مطالعات اسلامى خود را با همکارى این مؤسسه ادامه مى‌دهد. او با نوشتن و یا تصحیح بیش از ۱۵ کتاب ، ۶۰ مقاله در نشریات گوناگون پژوهشى ، ۱۳۰ مقاله در دایره المعارف‌هاى متعدد ، از جمله دایره المعارف اسلام و دایره المعارف ایرانیکا و ۱۶۰ نقد و بررسى کتاب در راه شناخت اندیشه و تاریخ اسلام در سده‌ى میانه ، گام‌هاى بلندى برداشته است. از شاگردان او مى‌توان از مارتین مکدرموت (نویسنده‌ى کتاب اندیشه‌هاى کلامى شیخ مفید) و زابینه اشمیتکه (نویسنده‌ى کتاب اندیشه‌هاى کلامى علامه حلى و …) ، نام برد. مطالعات او علاوه بر شیعه‌ى امامى ، بیشتر فرقه‌ها و مکتب‌هاى اسلامى را شامل مى‌شود. (جانشینى [حضرت] محمدp ـ پژوهشى پیرامون خلافت نخستین ، ویلفرد مادلونگ ، ترجمه احمد نمایى و دیگران ، شرح حال پروفسور ویلفرد مادلونگ)

[۱۲۱]. Alـ baqer, Abu Ja’far Mohammad.

[۱۲۲]. Alـ Mahdi (EI, Vol.2).

[۱۲۳]. Authority in Twelver Shi’ism in the Absence of the Imam.

[۱۲۴]. Muhammad b. Ali alـ Rida abu Dja’far alـ Djawad or alـ Taki (in, “Encyclopedia of Islam, Vol. 7)

[۱۲۵]. Imama.

[۱۲۶]. Imamism and Mu›tazilite Theology.

[۱۲۷]. Shi’a, in, “Encyclopedia of Islam. Vol. 9.”

[۱۲۸] . The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate.

(متن انگلیسى این کتاب در ششمین دوره‌ى جایزه‌ى جهانى کتاب سال جمهورى اسلامى ایران شایسته‌ى دریافت رتبه‌ى ممتاز و لوح تقدیر دانسته‌شد)

[۱۲۹] . The Hashimiyyat of alـ Kumayt and Hashimi Shi›ism.

[۱۳۰] . دکتر سید حسین مدرسى طباطبایى در قم به تحصیل علوم دینى اشتغال داشت و همزمان در زمینه‌ى تاریخ علوم اسلامى به ویژه فقه و نیز تاریخ قم پژوهش‌هایى را انتشار داد. وى سپس در آکسفورد به تحصیلات خود ادامه داد و از سال ۱۳۶۱ش که دکترى خود را گرفت ، تا این زمان در دانشگاه‌هاى پرینستون ، هاروارد و کلمبیا در آمریکا و آکسفورد در انگلستان به تدریس علوم اسلامى و حقوق مشغول است. (میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجرى ، سید حسین مدرسى طباطبایى ، ترجمه سید على قرایى و رسول جعفریان ، بخش مقدمه)

[۱۳۱]. Crisis and consolidation in the formative period of Shi›ite Islam: Abu Ja’far ibn Qiba alـ Razi and his contribution to Imamite Shi’ite thought.

(ترجمه‌ى فارسى این کتاب تحت عنوان : “مکتب در فرایند تکامل ، نظرى بر تطور مبانى فکرى تشیع در سه قرن نخستین” ـ که با عنوان اصلى کمى متفاوت است و رساله‌هاى ابن قبه در بخش ضمائم قرار داده شده ـ به چاپ رسیده است.)

[۱۳۲]. عضو مرکز مطالعات عالى پرینستون و استادیار مطالعات اسلامى و خاورمیانه و نویسنده‌ى کتاب مشهور شیعیان عراق.

[۱۳۳]. An attempt to trace the origin of the rituals of ‹Ashura›.

[۱۳۴]. پروفسور عظیم نانجى (مدیر مؤسسه‌ى تحقیقات اسماعیلى لندن).

[۱۳۵] . The Imam Husayn : His Role as Paradigm.

[۱۳۶] . دکتر سیدحسین نصر فیلسوف ایرانی و استاد علوم اسلامی در دانشگاه جرج واشنگتن ، در سال ۱۳۱۲ش در تهران به دنیا آمد. او از جانب مادر نواده‌ى شیخ فضل‌الله نوری است. نصر در دوازده و نیم سالگی به آمریکا فرستاده شد و در مدرسه‌ى پدی در نیوجرسی ثبت نام کرد. در چهار سال تحصیلات این مدرسه ، زبان انگلیسی ، علوم ، تاریخ آمریکا ، فرهنگ غربی و آموزه‌های مسیحی را آموخت. برای ادامه تحصیلات دانشگاهی مؤسسه‌ى فناوری ماساچوست را برگزید و در همان زمان بورس تحصیلی به او تعلق گرفت و او نخستین دانشجوی ایرانی بود که در مقطع کارشناسی در آن مؤسسه تحصیل می‌کرد. او رشته‌ى فیزیک را برای ادامه‌ى تحصیل برگزید. نصر تحصیلات تکمیلی خود را در دانشگاه هاروارد ادامه داد و پس از دریافت کارشناسی ارشد در رشته ژئوفیزیک ، دو سال بعد در سال ۱۹۵۸م در رشته‌ى تاریخ علم با گرایش علوم اسلامی با درجه‌ى دکتری فارغ التحصیل شد. او رساله‌ى دکتراى خود را با هامیلتون گیب(Hamilton Gibb) و هرى ولسفن(Hary Wolfson) و آى. برنارد کوهن(I. Bernard Cohen) گذراند. در همین زمان در کنار رساله‌ى دکترا به تألیف کتاب « علم و تمدن در اسلام » مشغول بود. بعدها نصر به عنوان استاد مهمان در دانشگاه هاروارد مشغول تدریس شد. سیدحسین نصر در سال ۱۹۵۸م به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران مسؤول برنامه‌ى دکترى دانشجویان خارجى بود و سپس به ریاست دانشگاه تهران برگزیده شد. همچنین ریاست دانشگاه صنعتى شریف(صنعتى آریامهر آن زمان) را نیز برعهده داشت. نصر بنیان گذار انجمن سلطنتى فلسفه در ایران بود. او از همکاران اصلی هانری کربن در تهیه‌ى کتاب «تاریخ فلسفه‌ى اسلامی» بود. او همچنین براى مدتى به عنوان استاد مدعو دانشگاه بیروت به لبنان مى‌رفت. پس از بازگشت به آمریکا در دانشگاه یوتا در مقام استاد مهمان مشغول تدریس شد. در فاصله‌ى سال‌هاى ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۴م در دانشگاه‌هاى تمپل و فیلادلفیاى آمریکا تدریس کرد. پس از چندین سال تدریس در دانشگاه‌های مختلف در آمریکا، سرانجام در سال ۱۹۸۴م به وی پیشنهاد کرسی دائم استادی رشته‌ى مطالعات اسلامى در دانشگاه جورج واشنگتن داده شد. از شاگردان وی می‌توان از ویلیام چیتیک آمریکایى و ساچیکو موراتاى ژاپنى (هردو از برجسته ترین متخصصان مطالعات اسلامى و نیز مطالعات تطبیقى در آمریکا) و نیز دکتر حداد عادل نام برد. (در جست و جوى امر قدسى ـ گفت و گوى رامین جهانبگلو با سید حسین نصر ، ترجمه سید مصطفى شهرآیینى)

[۱۳۷] .۱Expectation of the Millennium : Shi’ism in History.

[۱۳۸] .۲Shi’ism : Doctrines, Thought, and Spirituality

[۱۳۹]۳٫ . Ithna’ashariyya. (In “The Encyclopedia of Islam, Vol. 4.”).

[۱۴۰]. Shi’ism and Sufism : Their Relationship in Essence and in History.

[۱۴۱] .  اندرو جِى. نیومن (استاد علوم اسلامى و ایرانى در دانشگاه ادینبور انگلستان)

[۱۴۲]. The Formative Period of Twelver Shi’ism : Hadith as Discourse between Qum and Baghdad.

[۱۴۳] . دیوید پینالت (استاد دانشگاه‌هاى سانتاکلرا ، کول گیت و پنسیلوانیا در آمریکا)

[۱۴۴] . Zaynab bint ‹Ali and the Place of the Women of the Households of the First Imams in Shi›ite Devotional Literature.

[۱۴۵]. Fatima alـ Zahra›.

[۱۴۶]. The Poet Laureate of Karbala.

[۱۴۷]. Shi›ite Islame : Polity, Ideology, and Creed.

[۱۴۸]. Ali in Shi’ah tradition.

[۱۴۹]. Imamate (the Vicegerency of the Prophet)

[۱۵۰]. Imam Hasan : The Myth of His Divorces.

[۱۵۱]. Martyrdom of Imam Husayn and the Muslim and the Jewish Calendars.

[۱۵۲] . The Illustrious Imamatـ Period of Imam Zayn alـ A›bidin.

[۱۵۳] . The Scholarly Jihad of the Imams, 95ـ ۱۴۵ A.H.

[۱۵۴] . پروفسور عبدالعزیز ساشدینا (استاد دپارتمان مطالعات اسلامى دانشگاه ویرجینیاى آمریکا)

[۱۵۵]. A Treatise on the Occultation of the Twelfth Imamite Imam.

[۱۵۶]. Islamic Messianism : The Idea of the Mahdi in Twelver Shi›ism.

[۱۵۷]۴٫ The Eternal Meaning of the Imam Husayn›s Martyrdom.

[۱۵۸] . Haydar, in,”The Encyclopedia of Islam, Vol. 3.”

[۱۵۹] . خانم پروفسور آنه مارى شیمل (از شرق شناسان آلمانى و پژوهشگران بنام اسلام و مدرس دانشگاه‌هاى بن آلمان و هاروارد آمریکا)

[۱۶۰] . Karbala and Husayn in Literature.

[۱۶۱] . Islamic Legal Orthodoxy : Twelver Shi’ite Responses to the Sunni Legal System.

[۱۶۲] . خانم پروفسور زابینه اشمیتکه استاد مطالعات اسلامى در دانشگاه آزاد برلین آلمان (۲۰۰۰م ـ تاکنون) و استاد مطالعات تاریخى در انستیتو مطالعات پیشرفته‌ى دانشگاه عبرى اورشلیم و نیز از سال ۲۰۰۲م تاکنون یکى از ویراستاران و تدوین گران مقالات کلامى و فلسفى براى ویراست سوم دایره المعارف اسلام (چاپ لیدن) و همکار سردبیر تاریخ فلسفه (فلسفه‌ى اسلامى) است. تحقیقات وى عمدتاً در مطالعات کلامى در دوره‌هاى میانى اسلام (سده‌هاى ۱۰ـ ۱۳م) برمبناى عقاید معتزلى متمرکز بوده و تأثیر و تأثر و ارتباط آراء و اندیشه‌هاى متکلمان بزرگ شیعه با مکتب کلامى اعتزال را بررسى مى‌کند. پروفسور اشمیتکه متولد ۱۹۶۴م در آلمان است. وى در سال ۱۹۸۶م مدرک کارشناسى را از دانشگاه عبرى اورشلیم و در سال ۱۹۸۷م کارشناسى ارشد خود را از مدرسه‌ى مطالعات شرقى و آفریقایى لندن ـ انگلستان اخذ نموده است. مقطع دکترى را در دانشگاه آکسفورد انگلستان سپرى کرده و عنوان پایان نامه‌ى دکترى وى نیز « اندیشه‌هاى کلامى علامه حلى(۷۲۶ هـ/۱۳۲۵م) » بوده است که در سال ۱۹۹۰م از آن دفاع نموده است. اشمیتکه در سال ۱۹۹۶م موفق به پذیرش در بورسیه‌ى فئودورلینن در مدرسه‌ى عملى پژوهش‌هاى عالى پاریس ، در سال ۱۹۹۸م در بورسیه‌ى فئودورلینن در کالج سنت جان دانشگاه آکسفورد ، در همین سال در بورسیه‌ى مرکز مطالعات اسلامى آکسفورد و در سال ۱۹۹۹م تا سال ۲۰۰۲م در بورسیه‌ى هایزنبرگ انستیتو مطالعات اسلامى برلین ، گردیده است. وى در سال‌هاى ۱۹۹۷ و ۱۹۹۸ به عنوان استادیار و سپس در سال ۱۹۹۹ در مقام استادى اجازه‌ى تدریس در رشته‌ى مطالعات اسلامى دانشگاه بن را کسب کرده است. وى در هین سال‌ها فوق دکترى خود را در همین دانشگاه گذرانده است. او از سال ۲۰۰۰ به عنوان استاد در دانشگاه آزاد برلین تدریس مطالعات اسلامى را به عهده دارد. او در سال ۲۰۰۲ به دلیل تألیف و انتشار کتاب « کلام ، فلسفه و تصوف نزد شیعه‌ى دوازده امامى» ، « جهان اندیشه‌هاى ابن ابى جمهور احسایى ( پس از ۹۰۶ هـ/۱۵۰۱م ) » به زبان آلمانى ، جایزه‌ى جهانى کتاب سال جمهورى اسلامى ایران را دریافت نمود. در سال ۲۰۰۳م گروه پروژه‌ى نسخه‌هاى خطى معتزلى را به همراهى دیوید اسکلار بنیاد نهاد و خود نیز از اعضاى فعال بوده است. در همین سال تا سال ۲۰۰۶م وى به همراه تزوى لانگرمن ، استاد دانشگاه بار ایلان از پژوهانه‌ى اعطایى بنیاد پژوهش آلمان ـ اسرائیل (Gif) براد مطالعه و تحقیق در باره‌ى ابن کمونه برخوردار شد. بین سال‌هاى ۲۰۰۵ـ ۲۰۰۷م به دلیل شرکت در پروژه‌ى نسخه‌هاى خطى معتزلى، پژوهانه‌ى بنیاد فریتس توسن آلمان را نیز به خود جلب نمود و بین سال‌هاى ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶م در مقام همکار پروفسور ویلفرد مادلونگ و نیز عضو برجسته و هماهنگ کننده‌ى گروه پژوهشى «اعتزال در اسلام و یهودیت» در این پروژه‌ى انستیتو مطالعات پیشرفته‌ى دانشگاه عبرى اورشلیم شرکت نمود. وى در سال ۲۰۰۶م به عنوان استاد مدعو به مدرسه‌ى عملى پژوهش‌هاى عالى در پاریس براى پروژه‌ى « آثار جدلى اسلامى علیه یهودیت » دعوت شد. اشمیتکه از سال ۲۰۰۶م تاکنون از مؤسسان و اعضاى هیئت نظارتى متون و مطالعات منتشر شده‌ى کلام و فلسفه‌ى اسلامى از سوى مؤسسه‌ى حکمت و فلسفه‌ى ایران و مؤسسه‌ى مطالعات اسلامى دانشگاه آزاد برلین بوده است. پروفسور اشمیتکه در سال‌هاى ۲۰۰۶و۲۰۰۷م از کمک هزینه‌ى اعطایى بنیاد گرداهنکل آلمان براى پژوهش در « مباحث درون دینى در امپراتورى عثمانى و پیشامدرن ایران» بهره مند گردید و در سال‌هاى ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹م پژوهانه‌ى مؤسسه اسکالیگر کتابخانه‌ى دانشگاه لیدن هلند را دریافت کرده است. وى افزون بر پژوهانه و جوایز متعدد بین المللى در سال ۲۰۰۸م نیز به عنوان پژوهشگر مطالعات اسلامى موفق شده است براى مدت ۵ سال (تا سال ۲۰۱۳م) کمک مالى شوراى پژوهش اروپا (اى آر سى) به مبلغ ۸۶/۱ میلیون یورو را به خود اختصاص دهد. این کمک تحت پروژه‌اى با عنوان « بازشناسى عقل گرایى کلامى در دوره‌هاى میانى(سده‌هاى ۱۰ـ ۱۳م) اسلام » و با هدف حمایت از پژوهشگران اروپا در مقابل محققان ایالات متحده به وى پرداخت شده است. اشمیتکه از سال ۲۰۰۸ م تاکنون به عنوان یکى از اعضاى هیئت مشورتى پروژه‌ى « مطالعات درباره‌ى فرزندان ابراهیمg » بوده که از سوى انتشارات بریل در لیدن هلند منتشر مى‌گردد. و نیز از همان سال تاکنون از اعضاى هیئت مشورتى پروژه‌ى « بانک اطلاعاتى فلسفه‌ى اسلامى در دوران پس از کلاسیک» در مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مک گیل مونترال کانادا بوده است. وى همچنین در سال‌هاى ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹م از اعضاى انستیتو مطالعات پیشرفته‌ى بنیاد گرداهنکل آلمان در پرینستون و از دریافت کنندگان کمک اعطایى براى تصحیح انتقادى نوشته‌هاى صاحب بن عباد طالقانى در علم کلام بوده است. وى از سال ۲۰۰۹م تاکنون از اعضاى هیئت مدیره‌ى سالنامه‌ى اشراق : فلسفه‌ى اسلامى است که با همکارى انستیتو فلسفه‌ى فرهنگستان علوم روسیه ـ مسکو و مؤسسه‌ى حکمت و فلسفه‌ى ایران ـ تهران منتشر مى‌گردد. وى همچنین در سال ۲۰۰۹م یکى از اعضاى هیئت سازماندهى «حدود و مرزهاى آلمانىـ اسرائیلى علوم انسانى» در بنیاد الکساندر فن هومبولت آلمان به شمار مى‌رود. اشمیتکه در سال‌هاى ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰م به عنوان پژوهشگر مدعو کرسى تدریس و تحقیق در موضوع «تمدن‌ها و زبان‌هاى خاور نزدیک» را در دانشگاه هاروارد به دست آورده است. ( ر ک : مجله‌ى آیینه‌ى پژوهش ، ش۱۲۳ ، مقاله‌ى : «زابینه اشمیتکه پژوهشگر و متخصص در مطالعات معتزلى و شیعى» ، حسین متقى )

[۱۶۳]. Modern Modifications in the Shi’i Doctrine of the Expectation of the Mahdi

(Intizar alـ Mahdi) : The Case of the Kumaini.

[۱۶۴] . رودولف اشتروتمان مستشرق و متکلم آلمانى و از بزرگان متخصص در فرق و مذاهب ، در سال ۱۸۷۷م در شهر لنگریش به دنیا آمد. او در دانشگاه‌هاى هاله (Halle) و بن (Bonn) تحصیل کرد. اشتروتمان از شاگردان کارل بروکلمان بود و در کلام به تخصص دست یافت. او به مقام کشیشى رسید و در بین سال‌هاى ۱۹۰۷ تا ۱۹۲۳م ، در شولپفورتا (Schulpforta) دریس مى‌کرد. در سال ۱۹۲۳ به عنوان استاد مطالعات شرقى در دانشگاه جیسن (Giessen) دعوت شد و در سال ۱۹۲۷ به عنوان استاد مطالعات شرقى ، جانشین هلموت رتر (Ritter) در هامبورگ گردید و تا سال ۱۹۴۷ در هامبورگ استاد ماند. اشتروتمان در مورد مذاهب اسلامى که کمتر منتشر شده بودند به مطالعه پرداخت. او ابتدا در مورد زیدیه مطالعه کرد و سپس ، علاوه بر مطالعه در مورد فرقه‌هاى غریبه در اسلام ، به مطالعه در مورد سایر فرق شیعه از اثناعشریه ، اسماعیلیه ، نصیریه و دروزیه پرداخت. آثار اشتروتمان نشان دهنده‌ى آن است که تمرکز مطالعات او پیرامون شیعه و نیز پیرامون برخى از فرقه‌هاى نادر اسلامى بوده است. (المستشرقون، نجیب العقیقی ، ج۲ ، ص۷۸۸ ؛ موسوعه المستشرقین ، عبدالرحمان البدوی ، ص : ۳۴ـ ۳۶ ؛ فرهنگ خاورشناسان ، گروه مؤلفان و مترجمان ، ص : ۳۶۰)

[۱۶۵] . Shi›a›. in, “Encyclopedia of Islam. vol.4 (1st ed.)”

[۱۶۶]. Still waiting for the Imam? The unresolved question of intizar in Twelver Shi›ism.

[۱۶۷] . خانم وچیا والییرى (خاورشناس ایتالیایى و استاد دانشگاه ناپل (Naples) ایتالیا در رشته تاریخ اسلام)

[۱۶۸]. Ali, in,” The Encyclopedia of Islam, Vol. 1.”

[۱۶۹]. Fadak, in,” The Encyclopedia of Islam, Vol. 2.”

[۱۷۰]. Fatima, in, ” The Encyclopedia of Islam, Vol. 2.”

[۱۷۱]. Ghadir Khumm, in, ” The Encyclopedia of Islam, Vol. 2.”

[۱۷۲]. Hassan b. Ali b. Abi Talib (Encyclopedia of Islam, Vol.3).

[۱۷۳]. Husayn b. Ali b. Abi Talib (Encyclopedia of Islam, Vol.3).

[۱۷۴] . Shi›ism and Authority

[۱۷۵]. Without Forgetting the Imam : Lebanese Shi›ism in an American Community.

[۱۷۶] . پل اى. واکر مورخ معاصر ـ که علاقه‌ى ویژه‌اى به تاریخ فاطمیان و اندیشه‌هاى اسلامى دارد ـ استاد مهمان در مرکز مطالعات خاورمیانه وابسته به دانشگاه شیکاگو در آمریکا است. ( ر ک : کتاب ماه دین ، شماره‌ى ۷۶ و ۷۷ ، بهمن و اسفند ۱۳۸۲ش ، معرفى کتاب خارجى ، « کاوشى نوین در تاریخ فاطمیان مصر» ، نوشته‌ى: دکتر ستار عودى ).

[۱۷۷]. Succession to Rule in the Shi’ite Caliphate.

[۱۷۸] . ویلیام مونتگمری وات (۱۹۰۹ـ ۲۰۰۶م) دانشمند انگلیسى و رئیس بخش مطالعات عربى در دانشگاه ادنبورا از اندک اسلام شناسان مسیحى است که بیش از شصت سال از عمر ۹۷ ساله‌اش را به مطالعه و پژوهش درباره‌ى قرآن ، آموزه‌هاى اسلامى ، تاریخ پیامبر اکرمp ، علوم اسلامى و نیز مناسبات میان اسلام و مسیحیت اختصاص داد. بیش از سى کتاب و ده‌ها مقاله حاصل یک عمر تلاش علمى او در این حوزه‌هاست. از آثار او مى‌توان به مواردى چون : « عوامل انتشار اسلام» ، « محمدp در مکه» و « اسلام و اجتماع یکپارچه » اشاره کرد. ( المستشرقون ، نجیب العقیقی ، ج۲ ، ص۵۵۴ ؛ اسلام و مسیحیت در عصر حاضر گامى براى گفت و گو ، ویلیام مونتگومرى وات ، ترجمه‌ى خلیل قنبرى ، مقدمه‌ى مترجم )

[۱۷۹]. Early Islam: Collected Articles.

[۱۸۰]. Sidelights on Early Imamite Doctrine.

[۱۸۱]. The Muslim Yearning for a Saviour: Aspects of Early Abbasid Shi›ism.

[۱۸۲]. The Significance of the Early Stages of Imami Shi›ism.

 

منابع :
۱٫ [Edited by:] Etan Kohlberg, Shi’ism, “Early Shi’ism in History and Research”, Introduction, Hebrew University of Jerusalem, Israel, 2003.
۲٫ [Edited by:] Roper A.J. and Bleaney C.H., Index Islamicus, Leiden, Brill, 2002.
۳٫ [Under the patronage of] the International Union of Academies,The Encyclopedia of Islam, 2nd Edition, Leiden, E.J. Brill, 1986.
۴٫ Amir-Moezzi Mohammad Ali & Schmidtke, Twelver-Shi’ite resources in Europe : (the Shi’ite Collection at the Oriental Department of the University of Cologne, the fonds Henry Corbin and the Fonds Shaykhi at the Ecole Pratique des Hautes Etudes (EPHE), Paris. With a catalogue of the Fonds Shaykhi, (in: Journal Asiatique, 285i, S. 1997, pp.73-122).
۵٫ Amir-Moezzi Mohammad Ali, The Divine Guide in Early Shi’ism, Translated by: David Streight, Albany, State University of NewYork Press, 1994.
۶٫ Halm Heinz, Shi’ism, Edinburgh University Press, Translted from the German by: Janet Watson & Marian Hill, Second edition, 2004.
۷٫ Khanbagi Ramin, Shi’i Islam: A Comprehensive Bibliography, Institute for Humnities and Cultural Studies, Tehran, 2007.
۸٫ Kohlberg Ethan, Western Studies of Shi’a Islam, Shi’ism, Resistance, and Revolution, ed. M. Kramer, Westview Press, Boulder, Colorado 1987, p. 31-44= BL, art. II.
۹٫ Lalani Arzina R., Early Shi’i Thought: The Teaching of Imam Mohammad al-Baqir, London, I.B. Tauris & Co Ltd 6 Salem Rd, in association with The Institute of Ismaili Studies, 2004.
۱۰٫ Lazrus-Yafeh Hava, “Umar b. Al-Khattab Paul of Islam?”, in: “Some Religious Aspects of Islam, collection of articles”, Harry S. Truman Institute, E. J., Brill, Leiden, 1981.
۱۱٫ Newman Andrew J., The Formative Period of Twelver Shi’ism, Hadith as Discourse between Qum and Baghdad, Curzon Press, Richmod, 2000.
۱۲٫ Stewart Frank H., “Etan Kohlberg; Works of Etan Kohlberg”, in : “Le shi’isme imamite quarante ans après: Hommage à Etan Kohlberg,eds. Muhammad Ali Amir-Moezzi, Meir M. Bar-Asher and Simon Hopkins,Paris, 2008, pp.11-23)
۱۳٫ وات ، ویلیام مونتگومرى ، اسلام و مسیحیت در عصر حاضر گامى براى گفت و گو ، ترجمه خلیل قنبرى ، چاپ اول ، ۱۳۸۹ ، قم ، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى.
۱۴٫ مادلونگ ، ویلفرد ، جانشینى [حضرت] محمد[صل الله علیه واله] ـ پژوهشى پیرامون خلافت نخستین ترجمه احمد نمایى و دیگران ، چاپ چهارم ، ۱۳۸۸ش ، مشهد ، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
۱۵٫ [ترجمه] سید مصطفى شهرآیینى ، در جست و جوى امر قدسى (گفت و گوى رامین جهانبگلو با سیدحسین نصر) ، چاپ چهارم ، ۱۳۷۸ ، تهران ، نشر نِى.
۱۶٫ متقى ، حسین ، مقاله‌ى : « زابینه اشمیتکه ، پژوهشگر و متخصص در مطالعات معتزلى و شیعى» ، در : مجله‌ى آیینه‌ى پژوهش ، ش۱۲۳٫
۱۷٫ گروه مؤلفان و مترجمان ، فرهنگ خاورشناسان ، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى ، تهران چاپ اول ، ۱۳۷۶٫
۱۸٫ نورى ، محمد ، مقاله‌ى : « فهرست واره‌ى منابع اسلامى» ، در : فصلنامه‌ى کتاب‌هاى اسلامى ، شماره‌ى ۷ سال دوم ، زمستان ۱۳۸۰ش.
۱۹٫ العقیقی ، نجیب ، المستشرقون ، الطبعه الثالثه ، ۱۹۶۵م ، دارالمعارف ، مصر ، القاهره.
۲۰٫ کتاب ماه دین ، ؛ شماره‌ى ۷۴ و ۷۵ ، آذر و دى ۱۳۸۲ش ؛ شماره‌ى ۷۶ و ۷۷ ، بهمن و اسفند ۱۳۸۲ش شماره‌ى ۱۲۷ ، اردیبهشت ۱۳۸۷ش.
۲۱٫ [به کوشش] زابینه اشمیتکه ، مکاتبات هانرى کربن و ولادیمیر ایوانف ، ترجمه‌ى ع. روح بخشان ، تهران ، کتاب خانه موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى ، مؤسسه‌ى پژوهشى حکمت و فلسفه‌ى ایران ، چاپ اول ، ۱۳۸۲٫
۲۲٫ البدوی ، عبدالرحمان ، موسوعه المستشرقین ، الطبعه الثالثه ، ۱۹۹۳م ، دار الملایین ، بیروت.
۲۳٫ مدرسى طباطبایى ، سید حسین ، میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین هجرى ، ترجمه سید على قرایى و رسول جعفریان ، چاپ اول ، ۱۳۸۶ ، قم ، نشر مورخ.

 

گروه امامت پژوهی در غرب انگلیسی زبان