سیر فرق نوپدید

علل روان‏شناختی در گرایش به جنبش‏های معنوی نوپدید(۵۵ص)

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی علل روان‏شناختی گرایش به جنبش‏های معنوی نوپدید با تأکید بر علل شناختی می‏پردازد؛ روش تحقیق، با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، با تظبیق بر نمونه‏های عینی است. این نمونه‏ها برگرفته از فیلم، گزارش، کتاب، اعتراف‏های مستند، شواهد بالینی مشاوره‏‏ای و مصاحبه‏های بدون ساختار (آزاد) با پانزده کارشناس حوزوی ـ دانشگاهی است. اگرچه تنها بر علل شناختی از ابعاد روان‏شناختی تأکید شده است، ولی همه‏ی ابعاد روان‏شناختی (شناختی، هیجانی، رفتاری و…) با ابعاد مختلف اقتصادی، جامعه‏شناختی، سیاسی، مذهبی و روان‏شناسی با هم تعامل تنگاتنگ و هم‏پوشی دارند. را‏ه‏های رویارویی با این گرایش‏ها، با معرفی کتاب، زمانی به ظور ضمنی و گاهی با صراحت بیان شده‏ است.

واژگان کلیدی عرفان اسلامی (عرفان حقیقی یا عرفان مثبت)، نگرش (مثبت و منفی)، رغبت، جنبش‏های معنوی نوپدید، عرفان‏های‏ کاذب، میان‏برذهنی، خظای‏ شناختی

مجله مطالعات معنوی، بهار ۱۳۹۱ – شماره ۳، از صفحه ۷۵ تا ۱۱۲

 

عنوان مقاله: علل روانشناختی در گرایش به جنبش های معنوی نوپدید (۳۸ صفحه)

نویسنده : قدیری،محمد حسین

*چکیده :*

پژوهش حاضر به بررسی علل روان‏شناختی گرایش به جنبش‏های معنوی نوپدید با تأکید بر علل شناختی می‏پردازد؛ روش تحقیق، با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، با تطبیق بر نمونه‏های عینی است. این نمونه‏ها برگرفته از فیلم، گزارش، کتاب، اعتراف‏های مستند، شواهد بالینی مشاوره‏‏ای و مصاحبه‏های بدون ساختار (آزاد) با پانزده کارشناس حوزوی ـ دانشگاهی است. اگرچه تنها بر علل شناختی از ابعاد روان‏شناختی تأکید شده است، ولی همه‏ی ابعاد روان‏شناختی (شناختی، هیجانی، رفتاری و…) با ابعاد مختلف اقتصادی، جامعه‏شناختی، سیاسی، مذهبی و روان‏شناسی با هم تعامل تنگاتنگ و هم‏پوشی دارند. را‏ه‏های رویارویی با این گرایش‏ها، با معرفی کتاب، زمانی به طور ضمنی و گاهی با صراحت بیان شده‏ است.

*کلمات کلیدی :*

عرفان اسلامی (عرفان حقیقی یا عرفان مثبت)، نگرش (مثبت و منفی)، رغبت،

جنبش‏های معنوی نوپدید، عرفان‏های‏ کاذب، میان‏برذهنی، خطای‏ شناختی.

 

————————————————————————

 

‌ ‌‌‌عـلل‌ روان‏شناختی در گرایش به جنبش‏های معنوی نوپدید

 

محمدحسین ‏قدیری، پژوهشگر موسسه امام خمینی

————————————————————————

 

مقدمه‌

 

بـراساس‌ آمـوزه‏های‌ اسـلام، گرایش به عرفان و معنویت، نیازی فطری است.

سازمان بهداشت جهانی نیز رسماً بُعد رشد‌ مـعنوی را به ابعاد رشد (زیستی،

اجتماعی، روانی و …) اضافه کرد._۱   در عصر حاضر‌ عطش

معناخواهی بشر بـه‌ دلایل‌ زیر بیش از هر دوره شده اسـت: پیچـیدگی‏ها و

تغییرات سریع زندگی ماشینی، بیماری‏های جدید، بروز جنگ‏ها، توجه به معنا و

عرفان در درمان اختلالات روانی،_۲   تبعیض، پیش‏داوری‏ پیروان

ادیان، تنش‏ها و جنگ‏های بین‌ ادیان و مذاهب، افراط در توجه به روش تجربی و

پوزیتویستی در علم و روش تحقیق و محدود کردن راه شناخت بـه این روش، شکست

نظام‏های معنویت ستیز و تبلیغات وسیع گروه‏های معنویت‏گرا._۳

این کشش‏های معنوی‌ در‌ سن نوجوانی و جوانی به دلیل فطرت

زلال آن‏ها، بیش از سایر سنین زندگی جلوه‏نمایی می‏کند. به طور کلی، برخی

از علل جست‏وجوی معنویت و عرفان عبارتند از:

 

یافـتن چـرایی برای زندگی‌، تقویت‌ اراده، ارضای حس مذهبی، غلبه بر احساس

‏تنهایی، پوچی و خلاء وجودی، معنابخشی به همه‏ی شئون زندگی (روابط، عبادت،

عشق، درد و رنج، کار و…)، توجیه مرگ، حل مشکلات و معضلات خارج از‌ توان‌

بـشری، یافـتن تکیه‏گاه امن در دنیای پرشتاب و متغیر امروزی و…

 

علل پیدایش عرفان‏های نوپدید مانند: شناختی، روان‏شناختی، اقتصادی،

جامعه‏شناختی، سیاسی و… با علل گرایش به معنویت هم‏پوشی زیادی دارد.

 

برخی واژه‏های‌ کلیدی‌ در‌ جنبش‏های معنوی نـوپدید عـبارت است‌ از‌:

 

  1. نگرش‌_۴ روشی نسبتاً ثابت در فکر، احساس و رفتار نسبت

به هرگونه رویداد

 

  1. رک: دیوید فونتا، روان‏شناسی دین و معنویت، ص‏۶۲؛ گری هارتز‌، معنویت‌

و سلامت‌ روان (کاربردهای بالینی)، ص‏۶٫

  1. مانند کارهای بالینی و تحقیقاتی‌ فرانکل‌ در معنا درمـانی. رک: انـسان

در جـست‏وجوی معنا؛ خدا در ناخودآگاه؛ پزشک و روح و فـریاد نـاشنیده

بـرای معنا.

  1. احمد حسین‌ شریفی‌، درآمدی‌ بر عرفان حقیقی و عرفان‏های کاذب، ص۳۸- ۴۸٫
  2. Attitude.

 

 

————————————————————————

 

محیطی (افراد‌، گروه‏ها، موضوعات اجتماعی و…) است._۱

 

  1. گرایش: فرآیندی است عمدتاً اجتماعی و آمـوخته شـده؛ بـه معنی آمادگی برای

پاسخ دادن (به‌ شیوه‏ای‌ نسبتاً‌ ثـابت در رفـتار، احساس و فکر) به اشخاص،

اشیا و شرایط خاص._۲   بین‌ گرایش‌ و «رغبت»_۳

تفاوت است؛ ممکن است ما به کسی یا چیزی گـرایش مـثبت داشـته باشیم، ولی

رغبت‌ نداشته‌ باشیم‌._۴     دانش‏جویی که برای تحقیق وارد یک

فرقه‏ی معنوی نـوپدید می‏شود، با مریدان‌ و مرشدان‌ آن‌ ارتباط برقرار

می‏کند، معاشرت و مصاحبه می‏کند و کتاب‏های آن‏ها را مطالعه می‏کند، اگرچه

نسبت بـه‌ ایـن‌ فـرقه‌ گرایش مثبت پیدا کرده است، ولی رغبت به آن، ندارد.

 

  1. عرفان مثبت و منفی (حقیقی‌ و کاذبـ‌): «عـرفان مثبت (حقیقی)؛ یعنی

عرفانی که در تعالیم آسمانی ریشه دارد، آغاز حرکتش‌ بیداری‌ بشر‌ از خواب و

رؤیاهای حیات طبیعی مـحض اسـت و آگـاهی از این‏که وجود او در حال‌ تکاپو‌،

در مسیر خیر و کمال در متن هدف خلقت عالم هـستی قـرار مـی‏گیرد. این‌

عرفان‌ که‌ مسیرش در حیات معقول و مقصدش، قرار گرفتن در جاذبه‏ی کمال مطلق

به لقـاء الله اسـت‌، بـه‌ قرار گرفتن در شعاع جاذبیّت او منتهی می‏شود. این

عرفان که آن‌ را‌ «عرفان‌ اسلامی» می‏نامیم، هیچ حقیقتی را از عـالم هـستی

اعم از آن‏که مربوط به انسان یا‌ غیر‌ او‌ باشد، حذف نمی‏کند، بلکه همه‏ی

عالم را بـا یک عـامل ربـّانی درونی‌ صیقل‌ می‏دهد و شفّاف می‏سازد و انعکاس

نور الهی را در تمام ذرّات و روابط اجزای این عالم نشان مـی‏دهد‌. اینـ‌

گونه عرفان است که خط نورانی آن به وسیله‏ی انبیای بزرگ الهی‌ در‌ جاده‏ی

تکامل کشـیده شـده اسـت، نه آن‌ تخیّلات‌ رؤیایی‌ در مهتاب فضای درونی که

سایه‏هایی از‌ مفاهیم‌ بسیار وسیع مانند وجود، واقعیت، کمال، حـقیقت و …

را بـه جای اصل آن گرفته‌ و با‌ مقداری بارقه‏های زودگذر مغزی آن‏ها‌ را‌

روشن ساخته‌ و آنـ‏ها‌ را‌ حـالی و مـقامی برای خود تلقین نموده‌ و

 

  1. جمعی‌ از مؤلفان، روان‏شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، ص۱۳۶٫
  2. علی‏اکبر شـعاری‌ نـژاد‌، نـگاه نو به روان‏شناسی انسان سالم‌، ص‏۳۵۴٫
  3. Interest.
  4. علی‌ اکبر‌ شعاری نژاد، همان، ص۳۵۷٫

 

 

————————————————————————

 

دل‌ بـه‌ آنـ‏ها خوش می‏کنند، در صورتی که ممکن است، مدعی چنین عرفانی حتّی

برای‌ چند‌ لحظه از روزنه‏های قفس مادّی‌ نـظاره‏ای‌ بـه‌ بیرون از خودِ‌

مجازیِ‌ خویشتن نکرده باشد. این‌ همان‌ عرفان منفی است که انـبوهی از کاروان

جـویندگان معرفت را از لب دریای درون‌ خود‌ به سراب‏های آب‏نما رهـنمون

مـی‏کند.»_۱

 

  1. عـرفان‏های‌ کاذب‌ و جنبش‏های معنوی‌ نوپدید‌: عرفان‏های‌ کاذب،

عرفان‏هایی اسـت کهـ‌ اگرچه حقیقی نیستند، ولی به شکل نسبتاً نظام یافته و

مکتب درآمده‏اند و از قدمت برخوردارند، درحـالی‏که‌ جـنبش‏های‌ معنوی

نوپدید، فرقه‏های سطحی و مـتکثر جـدیدی‌ هستند‌ کهـ‌ بـا‌ کمـی‌ تغییر،

تحریف و یا‌ تقلید‌، از دل عرفان‏ حقیقی و عـرفان‏های کاذب جـوانه زده‏اند.

مدعیان مهدویت یا ارتباط با حضرت‏ مهدی (عج‌)، انجمن‌ حجتیه‌ و…

فرقه‏هایی هـستند که از عـرفان حقیقی جدا‌ شده‏اند‌.

 

با‌ توجه‌ بـه‌ آن‏چه‌ بیان شد در ایـن مـقاله به این سؤال از بعد روان

شـناختی (بـا تأکید بر بعد شناختی) می‏پردازیم که چرا با داشتن عرفان

اسلامی که پشتوانه‏ی قـوی‌ فـلسفی، قلبی و وحیانی دارد، برخی به سـراغ

جـنبش‏های نـوپدید و عرفان‏های کاذب می‏روند؟

 

عوامل شـناختی در گـرایش به عرفان‏های کاذب

 

به طـور کلی، عـوامل مختلف اقتصادی، تربیتی، فرهنگی (رسانه‏ها و…)،

ارتباطی، جغرافیایی و طبیعی‌، جامعه‏شناختی‌، سیاسی، روان‏شناختی و… در

گرایش به جـنبش‏های مـعنوی نوپدید و عرفان‏های کاذب دخالت دارد، ولی در این

پژوهش درصدد بـررسی مـؤلفه‏ها و عوامل روانـ‏شناختی بـا تـأکید بر عوامل

شناختی هـستیم. اگرچه برای‌ تحلیل‌ علمی، تبیین و توصیف ناچاریم علل و

مؤلفه‏ها را به طور جداگانه بررسی کنیم، ولی روشـن اسـت که در زندگی تفکیک

حقیقی و عینی این عوامل‌ از‌ یکدیگـر غـیرممکن اسـت؛ آنـ‏ها هـم‏پوشی‌ و

تأثیر‌ و تأثر تـنگاتنگ دارنـد. در تحقیق حاضر، به دلیل محدودیت در حجم

مقاله‏های علمی و بررسی دقیق‏تر و جامع‏تر، تنها مهم‏ترین عوامل شناختی از

عوامل روان شـناختی‌ در‌ گـرایش بـه جنبش‏های معنوی‌ را‌ بحث می‏کنیم.

 

  1. محمد تقی جـعفری، عـرفان اسـلامی، ص۲۱-۲۳٫

 

 

————————————————————————

 

لازم بـه ذکر اسـت که جـدا کردن عامل شناختی از عوامل روان‏شناختی و غیر

روان‏شناختی (اقتصادی، مذهبی و…) به دلیل بیان علمی و توصیف‌، تحلیل‌ و

تبیین است وگرنه همه‏ی عوامل در تسهیل، تکوین و تثبیت گرایش‏ها، هم‏پوشی

دارند و در هم تأثیر مـی‏گذارند و از هم تأثیر می‏پذیرند. حال با این توضیح

به بررسی عوامل شناختی_۱   – می‏پردازیم.

 

با‌ توجه‌ به تحلیل‌ روان‏شناختیِ برخی فیلم‏ها، گزارش‏ها و اعترافات مستند

و برخی کتاب‏ها و آثار موجود عرفان‏های کاذب و مصاحبه‏ی آزاد با پانزده

کارشـناس‌ حـوزوی– دانشگاهی، به بررسی برخی از عمده‏ترین عوامل شناختی

می‏پردازیم. این‌ عوامل‌ همه‌ در یک سطح و با یک قدرت نفوذ نیستند؛ آن‏ها

«تسهیل‏کننده»، «تسریع‏کننده»، «تکمیل‏کننده» و یا «تثبیت‏کننده» می‏باشند.

 

  1. سبک آموزشی‌ ـ ‌‌کاربردی‌: همان‏گونه که گفتیم انسان عـطش مـعنوی دارد.

عرفان‏هایی که سبک آموزشی ساده و طبقه‏بندی‌ شده‌ دارند‌ و به شکل گام به

گام کار کرده‏اند، برای مخاطب جذابیت دارند. به عنوان نمونه می‏توان‌ این

سبک را در عـرفان حـلقه یا اکنکار دید. هم‏چنین برخی از محققان‌ هـندی

بـرای رشد معنوی‌، مراحل‌، جداول و طبقه‏بندی‏های پنج‏گانه‏ی یوگا را که

اغلب از متون مقدس هندو معرفی شده است، مطرح کرده‏اند._۲   –

این مراحل و دسته‏بندی از دیدگاه روان‏شناسی (توجه، یادسپاری، ذخیره سـازی

و یادآوری و الگـوهای تدریس) نقش مهمی‌ در جـذب افـراد دارند. همسران برخی

از رهبران این عرفان‏های کاذب مانند لاوی و اکنکار، روان‏شناس بوده‏اند و

کریشنامورتی خودش روان‏شناس بود_۳   –  ، بنابراین می‏توان

احتمال داد که آموزه‏های روان‏شناسی در ترویج این عرفان‏ها‌ بی‏تأثیر‌

نبوده است، هرچند که برای بیان دقیق‏تر نـیاز بـه بررسی بیش‏تر می‏باشد.

 

  1. عامل شناختی این‏جا از حیث روان‏شناختی است. می‏توان آن را از ابعاد و

حیث دیگر مانند فلسفی یا مذهبی‌ و… در‌ جای خودش بحث کرد.

  1. دیوید فونتا، روان‏شناسی دین و معنویت، ص‏۱۱۵٫
  2. رک: محمد تقی فعالی، آفتاب و سایه‏ها، ص‏۱۶۸٫

 

 

————————————————————————

 

  1. اسـتناد عـلت برخی از اخـتلالات به مذهب: عده‏ای از افراد‌ معمولی‌ و

حتی متخصصان روان‏شناس، برخی از اختلالات روانی مانند توهمات و هذیان‏های

مذهبی (دیدن حضرت عـیسی و…) و وسواس فکری ـ عملی در مناسک را به مذهب

نسبت می‏دهند_۱   –    و راه درمان آن را کنار‌ گـذاشتن‌ مـذهب‌ و

فـرار از محدودیت‏های مذهب می‏دانند‌ و مراجعان‌ را‌ تشویق می‏کنند که

گرایش معنوی راحتی را انتخاب کنند و در واقع عرفان درمانی پیش‏گیرانه و

درمان‏گرانه مـی‏کنند. ‌ ‌بـنابراین مشاوران، متناسب با باورها‌،

جهان‏بینی‌ و شخصیت‏شان‌، نقش زیادی در تبلیغ انواع عرفان‏ها دارند، ولی‌

غافل‌ هـستند از اینـ‏که بـسیاری از رفتارهای افراد مذهبی سر خود و حتی

برخلاف نظر کارشناس دین است و اسلام دین سهله‌ سمحه‌ است‌ و خـدا آسانی را

برای ما در نظر گرفته، این ما‌ هستیم که با ندانم‏کاری‏ها برای خود مشکل

درسـت می‏کنیم. البته در مواردی هـم فـرد اصل اختلال را دارد‌، چه‌ دیندار‌

باشد و چه نباشد، فقط دینداری او سبب شده، موضوع بیماری بر‌ امر‌ دینی واقع

شود. در برابر، تحقیقات زیادی نشان دهنده‏ی ارتباط مثبت بین دینداری و

سلامت روان و جسم‌ و جان‌ است‌.

 

  1. اسـتناد درمان به عرفان: برخی از متخصصان با تشویق مراجعان، آن‏ها را‌

به‌ عرفان‏های‌ کاذب سوق می‏دهند. علت کار آن‏ها همیشه دغدغه‏های درمانی

نیست، گاهی آن‏ها جهان‏بینی خود‌ را‌ به‌ فرد مراجعه‏کننده القا می‏کنند.

از سویی هم شـبکه‏های مـختلف ماهواره‏ای مانند شبکه‏ی نجات (مسیحی‌)، از‌

عرفان درمانی و شفا یافتن، به عنوان ابزار تبلیغی استفاده می‏کنند._۲

 

 

  1. کتاب درمانی: نمی‏توان‌ ادعا‌ کرد‌، محتوای همه‏ی کتاب‏هایی که در

زمینه‏ی معنویت و عرفان‏های کاذب نوشته شده است، به طـور‌ کلی‌ خـرافه، کذب

و مطالب التقاطی و انحراف است. در بسیاری از آن‏ها حکایت‏ها، قصص و

تمثیل‏ها‌ (آثار‌ اوشو‌ و کوئلیو …) و تکنیک‏های کاربردی مفید (یوگا

و…) هم وجود دارد. برخی از مشاوران، مربیان و معلمان، بدون توجه‌ به‌

این‏که آیا مخاطب می‏تواند مطالب سـره را از نـاسره جدا

 

  1. گری هارتز‌، همان‌، ص۴۴‌.
  2. رک: علی ناصری راد، افسون حلقه (نقد و بررسی عرفان حلقه)، ص۲۷٫نیز

http://www.rezasafa‌.com‌.

 

 

————————————————————————

 

کند‌، کتاب‏هایی را به آن‏ها معرفی می‏کنند، آن‏ها هم به دلیل اعتمادی که‌

به‌ استاد یا مشاور داشته‏اند، هـمه‏ی آمـوزه‏ها را مـی‏پذیرند. برخی از

افراد هم بدون مـشورت بـا مـتخصص‌ آگاه‌ و متدیّن، برای خودیاری از کتاب‏های

کاربردی این عرفان‏های نوپدید موجود در بازار‌ استفاده‌ می‏کنند.

 

  1. حرص و کنجکاوی: کنجکاوی عاملی مؤثر در‌ گرایش‌ به‌ جنبش‏های مـعنوی

نـوپدید و عـرفان‏های کاذب است_۱   –  . بسیاری‌ از‌ فرقه‏های

عرفانی کاذب ابتدا به شکل مـنزوی و مـحصور در منطقه‏ای خاص بودند، موج‌

معنویت‏گرایی‌ جهانی، تکثیر کتب و رمان‏های عرفانی‌ به‌ زبان‏های مختلف‌،

فیلم‏ها‌ و کارتون‏های‌ معنویت‏گرا و رشد سرطانی ابـزارها و رسـانه‏های

تـصویری‌، سبب‌ شد این جنبش‏های معنوی خودنمایی کنند. از آن‏جا که انسان‏ها

بـه ویژه‌ نوجوانان‌ و جوانان کنجکاو هستند و تمایل دارند از‌ نزدیک امور

را بررسی‌ و حتی‌ تجربه کنند، به این جنبش‏ها‌ رو‌ می‏آورند. این تـمایل

جـهت کنـجکاوی، اگرچه گرایش به این جنبش‏های معنوی نوپدید است‌، ولی‌

«رغبت» محسوب نمی‏شود. چـون هـر‌ گرایش‌ مثبتی‌، رغبت به حساب‌ نمی‏آید‌_۲

 

 

امروزه بسیاری از کلیپ‏های‌ این‌ عرفان‏های کاذب مانند شیطان‏پرستی، نمایش

خوردن، عـقرب، مـار و شـیشه، فرو کردن سیخ و کارد در‌ بدن‌، راه رفتن از

روی آتش و رقص‌ و سماع‌ در حلقه‏های‌ ذکر‌ و…، موجود‌ است و به سـرعت

بـا‌ گـوشی‏های همراه (بلوتوث) و ایمیل از فردی به فرد دیگر منتقل می‏شود.

بسیاری از افراد جامعه‌ به‌ قـصد کنـجکاوی این کلیپ‏هـا را می‏بینند‌،

تکثیر‌ این‌ کلیپ‏ها‌ برای‌ آن عده که‌ از‌ نظر شناختی، باورهای دینی، هوش

و اعتماد بـه نـفس ضعیف هستند، اثر نامطلوب می‏گذارد و ممکن است سبب‌

تغییر‌ نگرش‌ آن‏ها شود. در مـقابل این کلیپ‏هـا، فـیلم‏های‌ مستندی‌ از‌

هشدار‌ مسئولان‌ قضایی‌ و امنیتی، روان‏شناسان، حقّه‏های این فرقه‏ها،

اعتراف شیادان و سخنان فریب خوردگان وجـود دارد که در خـنثی کردن تبلیغات

این جنبش‏ها اثر زیادی دارد.

 

انسان نسبت به چیزهایی که‌ منع می‏شود، کنجکاوتر و حریص‏تر مـی‏شود. اگـر مـنع

 

  1. جمعی از مؤلفان، همان، ص‏۱۷۶٫
  2. علی‏اکبر شعاری نژاد، همان، ص‏۳۵۷٫

 

 

————————————————————————

 

همراه با بی‏احترامی یا تندی، باشد، فـرد مـمکن است حریص شود‌ و درصدد‌

انتقام یا اثبات خود و ابراز وجود برآید. بنابراین در بـرابر عـرفان‏های

کاذب تـنها «منع استبدادیِ» مسئولان نظامی، قضایی، تربیتی و فرهنگی کافی

نیست،‏ بلکه باید به شخصیت نوجوانان و جـوانان احـترام‌ گـذاشت‌ و آسیب‏ها

و تعارض‏های این عرفان‏ها را بازگو کرد.

 

  1. بحران هویت: در سن دوازده تا هجده سالگی، نـوجوان بـا بحران هویت مواجه

می‏شود، که باید‌ با‌ خودآگاهی و خودیابی، آن را حل‌ کند‌. تشکیل هویت،

کاری سخت و مملو از اضطراب اسـت. نـوجوان‏ها، نقش‏ها و ایدئولوژی‏های مختلف

را تجربه می‏کنند و می‏کوشند بهترین و مناسب‏ترین را انتخاب کنند. خروج از

مـسیر‌ سـنت‏ها‌، اصول ارزشی والدین و رهبران‌ معنوی‌، می‏تواند منجر بـه

آشـفتگی و جـبهه‏گیری نوجوان و جوان مضطرب شود. این موضع‏گیری، ممکن اسـت

بـاعث شود که نوجوان و جوان، در مقابلِ والدین و گرایش‏های معنوی‏یشان

بایستد و برای اعتراض، انتقام و اثبات خود، بـدون‌ تـدبّر‌ و بررسی، مسیر

مخالف گرایش والدین یا رهـبران دینـی، سنتی را انـتخاب کنـد.

 

فـردی که دچار بحران هویت است نمی‏داند کیسـت، بـه کجا تعلق دارد و کجا

می‏رود. این فرد ممکن است‌ هویت‌ منفی را‌ در تبهکاری و گرایش بـه مـواد

مخدر جست‏وجو کند. گروه هم‏سالان نـقش چشم‏گیری در تشکیل هویت مـثبت یا‌

مـنفی نوجوان دارند_۱   –    در کشاکش و تعارض بـین بـزرگان

دلواپس و نوجوانان آشفته‌، خطر‌ گرایش‌ نوجوانان و جوانان به عرفان‏ها و

جنبش‏های معنوی نوپدید مانند اوشـو، عـرفان سرخ پوستی، شیطان‏پرستی و… که

در آن‏ها بـا ‌‌یوگـا‌، مـوسیقی، مواد مخدر، ارتـباط بـا جنس مخالف به

آرامـشی کاذب و زودگـذر می‏رسند، جدّی‌ است‌.

 

  1. جنسیت‌ و گرایش به جنبش‏های معنوی کاذب: زن و مرد از نظر روان‏شناختی

تفاوت‏های زیادی دارند؛ بـعد عـقلی‌، منطقی و استدلالی، انتزاعی، فلسفی و

خودآگاهی، در مـردان قـوی‏تر از زنان اسـت؛ ولی زنـان‌ قـدرت عاطفی، قوه‏ی

تخیل‌ و تـجسم‌ ذهنی بالایی دارند و از مردان تلقین‏پذیرتر هستند، آن‏ها

گرایش به هم‏فکری، مشاوره‏ی

 

  1. دوان پی شولتز – سیدنی الن شولتز، نـظریه‏های شـخصیت، ص‏۲۶۵٫

 

 

————————————————————————

 

روان‏شناختی، استفاده از متخصصان مرد (در حـرفه‏ها، پزشـکی و مـشاوره‌)،

پرسـش‏گری، دانـستن تعبیر خواب، اسـتخاره گـرفتن و… دارند. اختلال وسواس

(که در آن اعتقاد به جادو و سحر زیاد است و..) در زنان بیش‏تر از مردان

است. البته به غیر از فـرآیندهای شـناختی، در‌ مـوارد‌ زیر هم زن و مرد

تفاوت‏های روان‏شناختی دارند:

 

زنان نـسبت بـه مـردان گـرایش دینـی (قـلبی)، اخلاقی، معنوی‏، هیجانی،

عاطفی، ایثار، وابستگی، همکاری و… قوی‏تری دارند، به همین دلیل بیش‏تر از

مردان گرایش‌ به‌ حضور در مراسم دینی و عرفانی و زیارتگاه‏ها، گرفتن

ختم‏های مذهبی مختلف، نذر، شنیدن مـداحی یا مرثیه، توسل، دعا و … دارند.

زنان وابسته‏تر هستند و تنهایی برایشان سخت‏تر است، درحالی‏که مردان

استقلال طلب‌ و خودرأی‏‌ می‏باشند. از نظر شخصیتی، زنان نسبت به مردان

درون‏گراتر هستند (از زمان کودکی این امر نمایان است)، نـوسان غـم و شادی،

خنده و گریه، ابراز شکوه و بیان فشارهای روانی و استرس در‌ زنان‌ بیش‏تر‌

از مردان است و بیش‏تر از‌ مردان‌ به‌ مشاور و پزشک رجوع می‏کنند، زنان

نسبت به مردان اعتماد به نفس پایین‏تری دارنـد_۱    بـا توجه

به ویژگی‏های روان‏شناختی یادشده، زنان (به‌ عنوان‌ مرشد‌ یا مرید) بیش‏تر

از مردان، در دام جنبش‏های‌ عرفانی‌ کاذبی می‏افتند که این ابعاد در آن‏ها

قوی‏تر است. تبلیغات مختلف، ابـزارها و روشـ‏های این جنبش‏ها، متناسب با

محل حـضور‌ شـکار‌ و ویژگی‏های‌ روان‏شناختی طعمه‏ی مورد علاقه است. به

عنوان نمونه برخی از‌ مدّعیان، مزدبگیران و مبلّغان این فرقه‏ها برای فریب

زنان در باشگاه ورزشی زنان، استخر، سفره‏های نذری، زیارتـگاه‏ها، آرایشـگاه

زنانه‌، مدارس‌ دخترانه‌، دانـشگاه و پارک‏هـایی که تجمع زنان بیش‏تر است،

حاضر می‏شوند.

 

متأسفانه عدم‌ نظارت‌ دقیق بر کار خانم‏های جلسه‏ای سودجو که تحصیلات دینی

ندارند، سبب شده آن‏ها از ابعاد روان‏شناختی‌ زنان‌ مانند‌: گرایش معنوی

بالا، تلقین‏پذیری،

 

  1. محمد حـسین قـدیری، بررسی آرای یک روان‏شناس فمینیست‌ (نقد‌ کتاب‌

دختران خوب به بهشت می‏روند و دختران بد به همه جا)، نسخه‏ی شماره‏ی ۳۱

؛ رک‌: انسان‌ ( زن‌ و مرد) در دو جلوه، محمد مجد؛ حمزه گنجی،

روان‏شناسی، تفاوت‏های فردی، ص‏۴۴؛ عـلی‌ اکبـر‌ شعاری نـژاد،

روان‏شناسی رشد، ص۸۹ .

 

 

————————————————————————

 

هیجانی‏، عاطفی و… استفاده کنند و آن‏ها را فریب دهند‌_۱

 

  1. سوگیری‌ و خطای‌ شناختی: ما در مسیر زندگی هنگام تـصمیم‏گیری و گزینش،

به دلایلی که در ادامه بیان‌ خواهد‌ شد، اطلاعات را پردازش نمی‏کنیم و

مزایا و مـعایب یـا سـودها و زیان‏های آن‏ها را بررسی‌ نمی‏کنیم‌. از‌ این

بالاتر، بسیاری از ما، حتی در کارهای مهم‏ زندگی مانند دین، رشته‏ی تحصیلی،

ازدواج‌ و… به‌ تـحلیل ‌ ‌و تـحقیق و بررسی نقاط قوت و عیب‏ها

نمی‏پردازیم. در این مواقع برای رسیدن‌ به‌ مقصودمان‌ از میان‏برهای ذهنی_۲

  • ، آسـان‏گیر و آسـان‏یابی‏های ذهـنی استفاده می‏کنیم. برخی

از میان‏برهای ذهنی متداول بین مردم‌ عبارتند‌ از‌: هر چه گران‏تر است، با

کـیفیت‏تر است» یا «وسایل خارجی، مرغوب‏تر از‌ داخلی‏‌ هستند».

 

انتخاب کوتاه‏ترین راه برای انتخاب یا میان‏بر زدن بـرای گزینش، به دلایل

زیر انجام مـی‏شود‌:

 

در‌ دسـترس نبودن منبع معتبر، هوش بالا_۳   – یا پایین، نوع

شخصیت (وسواسی، پارانویید‌، اسکیزوئید‌، و…) جذابیت، اجبار، نفوذ

اجتماعی، ترس از منابع‌ قدرت‌، نیاز‌ روانی شدید (رفع احساس خودکم‏بینی،

فرار از‌ تنهایی‌ و درمان اختلالات روانی، عطش دانستن و اشـراف بر غیب،

شهود و…)، نیاز معنوی شدید (نیاز‌ و عطش‌ باطنی برای دانستن راه و چاه‌)،

نیاز‌ زیستی شدید‌ (غذا‌، جنس‌ مخالف، مسکن، مرکب و…) کمبود وقت،

بی‏تفاوتی‌، اهمال‏کاری‌، حجم زیاد اطلاعات، تبلیغات جذاب و متنوع، اطلاعات

مـتعدد و مـتناقض، هزینه‏بر بودن تحقیق‌، تشویق‌ مستقیم و یا پنهان‏

الگوها، کمبود اطلاعات‌ و…

 

اگرچه استفاده از میان‏بر‌ ذهنی‌ برای ما فواید زیادی دارد‌، اما‌ به دلیل

فاکتور گرفتن و اشراف نداشتن بر همه‏ی اطلاعات، طبیعی است که گاهی‌ دچار‌

«سـوگیری» و «خـطاهای شناختی»‏ شویم. ما‌ باید‌ آگاه‌ باشیم که در‌ مسائل‌

کلان زندگی دچار اشتباه‌

 

  1. با‌ توجه به اعترافات و بررسی مدارک معتبر رک: قبیله‏ی حیله، ص‏۱۲۱ و

۱۲۹، جامعه‏ی مدرسین‌ قم‌.

  1. Shortcuts.
  2. با حدس دقیق زیرکانه یا‌ تمرکز‌ افـراطی و وسـواس‏گونه‌ بر‌ برخی‌ اطلاعات.

 

 

————————————————————————

 

نشویم، چون هرگز‌ وزن خطا در هدف زندگی، یک اندازه نیست؛ هرچه هدف با

ارزش‏تر باشد، مسیر، ابزار‌، روش‌، راهنمای مسیر و رفیق راه باید دقیق‏تر‌

انتخاب‌ شوند‌. عدم‌ دقت‌ در این امـر‌ مـثل‌ این اسـت که ما می‏دانیم گنجی

در فلان جـزیره هـست، ولی بـدون نقشه و ابزار و راهنمای صادق‌ بخواهیم‌ به‌

آن دسترسی پیدا کنیم.

 

عقل و شرع حکم‌ می‏کنند‌ در‌ امور‌ مهم‌، تفکر‌، تحقیق و مشورت کنیم و از

افراد معتبری که عـلمشان بـه وحـی وصل است، کمک بگیریم. به همین دلیل اسلام

از مـا مـی‏خواهد برای دست‏یابی به اصول ‏دین، هدف‏‏‌ غایی زندگی و مکتب و

استاد عرفان که سعادت ما را مشخص می‏کند، از روش الگوریتم استفاده کنیم؛ با

اسـتدلال و تـفکر مـنطقی، شیوه‏های حل مسئله، مشورت و تحقیق گام به گام جلو

بـرویم‌ و در‌ فروع دین (که وقت و یا استعداد متخصص شدن را نداریم)، با

تقلید از کارشناس (مجتهد اعلم جامع الشرایط با تقوا) از «میان‏بر ذهنی

مـعتبر» کمـک بـگیریم. قسمتی از فروع‏دین‌ تعبدی‌ است که این به معنی

«میان‏بر ذهنی بی‏حساب و کتاب» نـیست، بـلکه این میان‏بر، در شاهراه اصول

دین است و چراغ عقل و تابلوهای راهنمای استدلال‌ پشتیبانشان‌ است.

 

مهم‏ترین میان‏برها، آسان‏یاب‏ها و آسان‏گیرهای‌ ‏ذهـنی‌ که سـبب سـوگیری و

خطا‏های شناختی و در نتیجه گرایش به جنبش‏های معنوی نوپدید و عرفان‏های

کاذب می‏شوند، عبارتند از:

 

۸- ۱٫ قـاعده‏ی هـمانندی: مـا در مقابل اطلاعات انبوهی‌ که‌ روزانه در عصر

توسعه‌ و ارتباطات‌ دریافت می‏کنیم، منفعل نیستیم، بلکه آنـ‏ها را از صـافی

«شـناخت‏های اجتماعی» عبور می‏دهیم و سازمان‏دهی می‏کنیم. به این فیلترها

«طرح‏های‏ذهنی» می‏گویند. طرح‏های ذهنی شامل تـجربیات گـذشته و مجموعه‏ای

از اطلاعات به هم‏تنیده‌ در‌ مفاهیم مختلف است_۱   –  یکی از

میان‏برهای ذهنی افراد که سبب سوگیری و خـطای شـناختی در گـرایش به

عرفان‏های کاذب یا جنبش‏های نوپدید می‏شود، «قاعده‏ی همانندی» است. ممکن

است دو تفکر سِحری‌؛ شباهت‌ و سـرایت، مـنجر‌ به گرایش به

 

  1. جمعی از مؤلفان، همان، ص‏۱۰۴٫

 

 

————————————————————————

 

عرفان‏های کاذب شوند. در تفکر سحری شباهت، فـرد‌ گـمان مـی‏کند که اگر دو

چیز با هم شباهت داشته باشند‌، آثار‌ یکی‌ به دیگری سرایت می‏کند، ولی در

تفکر سحری سـرایت، گـمان می‏کند که اگر دو چیز با هم ‌‌مرتبط‌ باشند، آثار

یکی به دیگری سرایت مـی‏کند_۱   – . بـرخی از عـرفان‏های کاذب و

نوظهور، از‌ عرفان‌ ناب‌ اسلامی منحرف شده‏اند و برخی از آن‏ها، مفاهیم

مشترک زیادی با اسلام ناب دارند و بـرای جـذب‌ افـراد، ابتدا از تبلیغ و

تأکید بر این مفاهیم مشترک و همانند کمک می‏گیرند و لابه‏لای‌ این مفاهیم

مـشترک، بـه‌ تدریج‌ افکار التقاطی و انحرافیشان را نیز تزریق می‏کنند.

مشابهت زیاد‏ یک گروه با تصور قالبی و ذهنیِ فرد مسلمان از عـرفان مـثبت،

سبب گرایش به آن گروه یا حلقه می‏شود تا جایی که‌ فردی که کارشناس دین

نـیست و از راهـنمایی افراد خبره بی‏بهره است، تصور می‏کند، «رابـطه‏ی این

هـمانی» بـین این عرفان‏ها و عرفان اسلامی‏ وجود دارد. از آن جایی که تصور

قـالب، مـتکی به‌ تجربیات‌ و شبکه‏ی اطلاعات محدود فرد غیر متخصص است،

گزینش درستی صورت نـمی‏گیرد.

 

هـم‏سویی ظاهری تعالیم رام‏الله، سای بـابا، عـرفان حلقه‏ بـا دین اسـلام و

اسـتفاده از آیات و روایات اسلامی و تفسیر به رأی‌، نوعی‌ همانندسازی بـا

تـعالیم اسلامی است که تشخیصش برای افراد عادی سخت است. هم‏چنین_۲

  • اشو با شـعارهاى هـم‏سو با غریزه و فطرت وارد شده و در بین

سـخنانش، افکار انحرافی را القا‌ مـی‏کند‌. او مـى‏گوید: انسان باید آزاد

باشد. هیچ مـمنوعیتى نـباید باشد. بر خودت سخت مگیر. خدا همه جا هست و در

همه هست. تو نـیز خـدایى. به گذشته فکر نکنید. هـرگز‌ احـساس‌ پشـیمانى‌

نکنید. خوش بـاشید. احـساس گناه‌ نکنید‌_۳   – . برخی‌ از

جـنبش‏های مـعنوی برای این‏که مریدان زیادی پیدا کنند، تلاش می‏کنند در

عرفان خود از همه‏ی ادیان و عرفان‏های دیگر، سخنان و آموزه‏هایی‌ وارد‌

کنـند‌، این امـر در آثار اوشو مشهود است، به‌ عـنوان‌ نـمونه، او

 

  1. همان، ص۱۰۹٫
  2. رک: سـاتیا، سـای بـابا، سخنان ساتیا سای بـابا، (مانند: ذکر، نیکی به

خلق، یتیم‏نوازی، دیدن‌ کرامات‌، بازگو‌ نکردن بدی دیگران، احترام و

عشق به پدر و مـادر، بـیان حقیقت‌، پرهیزکاربودن، هرگز سبب اندوه

دیگـران نـشدن، بـه خـود و دیگـران آسیب نرساندن، از کلام نـادرست،

دروغ، انـکار خدا، حسد‌، وابستگی‌، نفرت‌، خشم، طمع و زنا، دزدی، شرب

خمر و…. اجتناب کردن.)

  1. قادر فاضلی، آب‌ و سراب‏‌۱، ص‏۳۸٫

 

 

————————————————————————

 

بـرای بـه دام انـداختن مسلمانان، از عرفان اسلامی هم تاحدودی تأثیر

پذیرفـته اسـت_۱   – .

 

۸- ۲٫ عـقاید‌ خـرافی‌_۲     خـرافه‌ در لغـت به معنای سخن

یاوه، بیهوده و بی اساس_۳   – است و در روان‏شناسی‌ به‌

باورهای‌ غیرمنطقی به سحر، جادو و بخت و اقبال و ترس مفرط از ناشناخته‏ها

می‏گویند. تقویت مسائل تصادفی‌ مکرر‌، می‏تواند‌ سبب عـادت و رفتار خرافی

شود_۴    . مردم در بسیاری از موارد به ‏جای تحلیل اطلاعات‌،

تحقیق‌ و مشورت، از خرافات متداول در فرهنگ و عرف، که به نوعی میان‏بر ذهنی

است‌، استفاده‌ می‏کنند‌. بنابراین باورهای خرافی در بسیاری از موارد

مجموعه‏ای از خـطاهای شـناختی است، که هیچ‌ مبنای‌ عقلی و شرعی ندارند.

 

به طور کلی، خرافات ریشه در اشتباه در ادراک و قضاوت‌، فشارهای‌ اجتماعی‌،

یادگیری (شرطی‏سازی، تقویت و تشویق، تقلید)، شخصیت و اختلالات روانی

(هذیان، وسواس)، عملیات روانی دشمن و… دارد. در‌ بسیاری‌ از مـناطق و

فـرهنگ‏ها خرافات به دلیل جهل، حیرت، ترس و اضطراب، ندانستن علت‌ برخی‌

رویدادها‌ و ذهن‏خوانی و راحت‏طلبی، تعصب‏ها، سکوت تأییدگونه‏ی افراد آگاه،

دروغ‏پردازی، شایعه، پیروی کورکورانه از الگوها و بزرگان خـود‌، اجـبار‌ و

عملیات‌ روانی دشمنان و ترغیب و تـهدید و مـغالطه‏ی افراد سودجو مانند

جادوگر، رمال و… به وجود‌ می‏آیند‌. تمسک به خرافات می‏تواند به طور

موقتی سبب کاهش اضطراب شود، البته برخی از خرافات هم‌ اضـطراب‌ را افـزایش

می‏دهند. کتاب کلثوم نـنه، نـوشته‏ی عالم برجسته‏ی شیعه، در کنار‌ تبلیغ‌

دین، در قالبی طنز برای مقابله با‌ خرافات‌ و باورهای‌ غیر منطقی زنان است.

در این کتاب‌ باور‌ نادرست به جادوگر، رمال، دعانویس و… مورد نقد قرار

گرفته است.

 

برخی عـقاید خـرافی‌ منجر‌ به گرایش به جنبش‏ها و عرفان‏های‌ نوظهور‌

می‏شوند. به‌

 

  1. محمدتقی‌ فعالی‌، همان، ص‏۱۱۹٫
  2. Superstition.
  3. حسن عمید‌، فرهنگ‌ عمید، ص‏۵۴۸٫
  4. نصرت الله پور افکاری، فرهنگ جامع روان‏شناسی روان پزشکی‌، ج ۲، ص۱۴۶۶‌.

 

 

————————————————————————

 

عنوان نمونه، بسیاری از افراد گمان‌ مـی‏کنند هـر فردی یک‌ هـم‏زاد‌_۱

  • دارد و او می‏تواند عامل موفقیت‌، بیماری‌ و یا شکست‏ ‏شود.

به همین دلیل از مدعیان رمال، دعانویس، جن‏گیر و عارف تقلبی‌ برای‌ رسیدن

بـه خواسته‏ها و دفع ضرر‏ها‌ کمک‌ می‏گیرند‌؛ خرافات و باورهای غلط‌ نیز‌

رابطه‏ی هـم‏افزایی دارنـد و سـبب‌ رشد‌ جهل و افکار مزاحم و وسواسی

می‏شوند. مثلاً خانمی نذر کرده بود که بیماری پدرش خوب‌ شود‌ تا حجابش را

رعایت کنـد، ‌ ‌وضـع‌ پدرش‌ بدتر شد‌ و او‌ عمداً‌ حجاب را کنار گذاشت‌_۲

 

 

نمونه: مدت هشت سالی که به عـنوان مـشاور، تـلفنی، مکاتبه‏ای و یا ایمیلی

در برخی از‌ مراکز‌ از جمله مرکز ملی پاسخ‏گویی به‌ سؤالات‌ دینی‌ مشغول‌

فعالیت‌ بودم، تـقریباً هر‌ ماه‌ با خانم‏های زیادی مواجه می‏شدم که در دام

برخی از جنبش‏های معنوی کاذب افتاده‏اند. به عنوان‌ نـمونه‌ عده‏ی‌ زیادی

به خاطر اخـتلافات شـدید خانوادگی، ترس‌ از‌ بسته‌ شدن‌ بخت‌ دخترانشان‌

(که اغلب تحصیلات بالایی دارند و سن ازدواجشان به تأخیر افتاده یا

خواستگارانشان را از دست می‏دهند و…) به خواندن افراطی کتاب‏های زیادی در

این‏باره اقدام کرده ‏بودند. آن‏ها‌ در منبع مهار و اسنادش (نسبت دادن عـلل

و چرایی رفتار) دچار اشتباه می‏شوند، به طوری‏که بدون این‏که عوامل و اسباب

طبیعی را در نظر بگیرند، ریشه‏ی همه‏ی مشکلات را به امور ماورایی‌ سحر‌ و

جادو و بخت‏بستن و چشم زخم نسبت می‏دهند و برای رفع گرفتاریشان بـه

مـدعیانی جن‏گیر، پیش‏گو، طالع بین، رمال و دعانویس بی سواد و… رجوع

می‏کنند. کار به جایی می‏رسد که یک فرد تحصیل‏کرده‌ می‏پذیرد‌ که مردی دور

ناف یا روی ران او دعای ابطال سحر و بخت‏گشایی بنویسد یا برای با برکت شدن

زندگی زناشویی یا گـشوده شـدن‌ بختش‌ با مرشد شیادی که ظاهری‌ عرفانی‌ برای

خود درست کرده است، رابطه‏ی جنسی داشته باشد..

 

۸- ۳٫ تفکر بیش از حد به یک موضوع: تفکر وسواس‏گونه و بیش از حد به یک

موضوع‌، نوعی‌ میان‏بر ذهنی اسـت کهـ‌ سبب‌ خطای شناختی می‏شود و ما را از کل

 

  1. به باور خرافی (غیر علمی) هر کس هم‏زادی دارد که در «دنیای از ما

بهتران» به‏طور هم‏زمان با او زندگی می‏کند و رشدی هم‏گام‌ با‌ آن شخص

دارد. مصریان قدیم بـر ایـن بـاور بودند که تمامی زندگان دارای هـم‏زاد

هـستند و ایـن هم‏زادها را «کا» می‏نامیدند. به باور مصریان، پس از مرگ

انسان هم‏زاد او نمی‏میرد‌. http‌://fa.wikipedia‌.org

  1. علی اسلامی نسب، شفای وسواس، ص۲۸۲٫

 

 

————————————————————————

 

بازمی‏دارد. افراد وسواسی، کم هوش و با هـوش‏بالا و… بـیش‏تر زمـینه‏ی

این‌ تفکر را دارند. به این نمونه‏ی عینی دقت کنـید: بـرخی از‌ افراد‌

متدین‌ آن قدر غرق در خیال و تفکر درباره‏ی راه‏های رسیدن محضر امام زمان

(عج) می‏شوند که وظایف خود ‌‌را‌ فراموش مـی‏کنند. عـطش رسـیدن به وصال تا

جایی می‏رسد که مانند افراد غریق‌، برای‌ رسـیدن‌ به آرامش و رهایی، دست به

هر خاشاکی می‏زنند و در این راه گرفتار شیادان و مدعیان مهدویت‌ می‏شوند.

افرادی با سوءاستفاده از علاقه‏ی شـدید مـردم بـه امام زمان(عج)، با‌ فهرست

کردن برخی از‌ نشانه‏های‌ ظهور و تحریف و تطبیق آن بـر خـود، ادعا کرده

بودند که سید حسنی هستند. عشق به دیدار امام، مانع ژرف‏اندیشی برخی افراد

پاک ولی ساده شده بـود، از ایـن‏رو گـرفتار دام این‌ مدعیان شده بودند.

وقتی از این مردم سؤال می‏شد که چرا فریب خـوردید مـی‏گفتند: یک عـمر

اشتیاق دیدن امام زمان(عج) را در خواب و بیداری داشتیم، با مواجه شدن با

این‌ نشانه‏های‌ سـاختگی، فـکرکردیم بـه آرزوی خود رسیده‏ایم_۱

 

 

۸- ۴٫ تفکر درباره‏ی عکس واقعیت: این خطای شناختی را در قالب یک نمونه‏ی

مستند بالینی که مشتی از خـروار اسـت، بیان می‏کنم: خانمی که فرزندش‌ تحت‌

معالجه‏‏ی پزشکی بود، با توصیه‏ی برخی از خویشاوندان دلسـوز بـرای سـلامت

فرزندش از دعانویس شیادی دعا گرفت. دعانویس به او گفت که این دعا را هرگز

نباید باز کنی‌ وگـرنه‌ بـرای فرزندت اتفاق ناگواری می‏افتد. بعد از مدتی

فردی این دعا را باز کرد و فرزند او هم دچار بـیماری سـختی شـد. این خانم

فکر ‏کرد علت بیماری فرزندش، باز‌ کردن‌ دعا‌ بوده است، بنابراین این دفعه‌

با‌ اعتقاد‌ بـیش‏تری پیش دعـانویس رفت، در حالی‏که همه‏ی ما انسان‏ها در

معرض خطرات طبیعی، بیماری، تصادف و… هستیم.

 

۸- ۵٫ فـکر هـمه یا هـیچ: در‌ این‌ خطای‌ شناختی فرد، یک رفتار، فکر، پدیده

یا موضوع‌ را‌ کلاً سفید یا سیاه مـی‏بیند. از نـظر او هـر چیز کم‏تر از

کامل، شکست بی چون و چراست. عدم قناعت‌ به‌ مقدار‌ و یـا بـخشی از یک کار،

یک فعالیت و یا یک امتیاز‌،

 

  1. مدعی سید حسنی در فیلمی از وزارت اطلاعات نمایش داده شده در مدرسه‏ی

عـلمیه‏ی مـعصومیه‏ی قم.

 

 

————————————————————————

 

آن‏ها را‌ از‌ مزایای‌ کل آن امر محروم می‏کند؛ «من نباید مرتکب گناه

می‏شدم، حـالا‌ کهـ‌ فلان گناه کبیره را انجام دادم، دیگر فرقی نـمی‏کند،

آب که از سـر گـذشت چه یک‌ نی‌ چه‌ صد نی». بنابراین بـه طـور گرایش

ناهشیار، برای رسیدن به لذت‏های بیش‏تر‌ حاصل‌ از‌ گناه، به عرفان‏های کاذب

رو می‏آورد تـا بـه نوعی بعد معنویت‏گرای خود را جـواب‌ دهـد‌ و از‌ سویی

هـم دسـتش بـرای گناه باز باشد. یا می‏گوید: «همه‏ی اسـاتید عـرفان اسلامی

باید‌ معصوم‌ باشند، چون فلان استاد عرفان دچار اشتباه و یا گناه شـده

اسـت، پس همه‏ی‌ عرفای‌ اسلام‌ مشکل دارند». یا «مـن باید با این همه نـماز

شـب یا دعایی که می‏خواندم‌، به‌ مکاشفه، طـی الارض، حـاجتم و… می‏رسیدم،

حالا که نرسیدم، پس مشخص است که مسیر‌ من‌ درست‌ نبوده است».

 

مسئول شبکه‏ی مـاهواره‏ای نـجات برای فریب دیگران می‏گوید: مـن مـسلمان

بـودم و بیش از‌ بیست‌ سـال، کتـاب دعا، زیارت، نماز شب و نـمازم تـرک نشد،

اما هیچ جوابی‌ نگرفتم‌، وقتی‌ مسیحی شدم، به همه‏ی خواسته‏های خودم رسیدم

و الان شـفا هـم می‏دهم. وی کتابی به نام‌ شفای‌ بـیماران‌_۱

نـوشته است و در بـرخی از بـرنامه‏های سـاختگی‏اش کلیپ‏های

شفا دادنش بـه امر‌ حضرت‌ مسیح را نمایش می‏دهد. او برای منحرف کردن

مسلمانان از هیچ دروغی پروایی ندارد_۲   – و ادعا دارد‌ که‌ در

ایران مردم بـا زور اسـلحه نماز می‏خوانند_۳    .

 

ادعای مسلمان بودن او‌ تـرفندی‌ روانـ‏شناختی بـرای تـغییر نـگرش‏هاست. با

توجه بـه‌

 

  1. شـبان‌ رضا‌ صفا، در این کتاب ادعا دارد به‌ نام‌ مسیح بیماران را شفا

می‏دهد و تعلیم می‏دهد که ما چـگونه بـه ‏وسـیله‏ی زخم‏های‌ بدن‌ مسیح

شفا یافته‏ایم. شفا نـان‌ فـرزندان‌ اسـت: ایـن‌ هـدیه‏ی‌ گـران‏بها‌

برای همه‏ی ایمان‏داران مهیا شده است‌. خداوند‌ می‏خواهد همه‏ی شما که

بیمار هستید، شفا بیابید به همین منظور بدن‌ عیسی‌ مسیح مضروب شد تا ما

به‌ وسـیله‏ی زخم‏های بدن او‌ شفا‌ بیابیم. تعالیم این کتاب برای‌

مسیحیان‌ و حتی غیر مسیحیان از اهمیّت ویژه‏ای برخوردار است. باشد که

فهم این کلام‌ باعث‌ گردد که آن هدیه‏ای که‌ خداوند‌ از‌ قبل برای

شـما‌ مـهیا‌ کرده است، به‏دست آورید‌. http‌://www.rezasafa.com/)

  1. برای این‏که با مچ‏گیری‏هایی که از امثال این مبلغان دروغ‏گو شده‌

است‌، بیش‏تر آشنا شوید و ماهیت منفعت‏طلبی و هوس‏پرستی‌ ‏امثال‌ ایشان

را‌ خوب‌ بشناسید‌، به سی دی از‌ برره تا لوس آنجلس کاری، مـحصول هـنری

ونوس رجوع کنید.

  1. سی‏دی «ناقوس شیطان»، کاری از‌ مرکز‌ مطالعات و پژوهش‏های فرهنگی

حوزه‏ی علمیه‏ی قم‌.

 

مطالعات معنوی » شماره ۳ (صفحه ۹۱

————————————————————————

 

همین‌ تکنیک‌ است‌ که‌ معتادان راغب‏ هستند‌ با‌ فردی هـمکاری کنـند که

خودش اعتیاد و سختی‏های مشابه را تـجربه کرده بـاشد.

 

نمونه: در مشاوره‏، با‌ افراد‌ وسواسی‌ یا خانم‏های مجردی مواجه می‏شویم که

برای‌ رسیدن‌ به‌ آرزوها‌ یا‌ خواسته‏های‌ خود، به شکل افراطی، دعا

می‏کردند و بعد از مدتی که به خـواسته‏شان نـرسیدند، از اصل دین و عبادت

صرفه‏نظر کردنـد و بـه سوی عرفان‏های کاذبی رفتند که ادعا می‏کردند‌، زود

خواسته‏ی آن‏ها را برآورده می‏کنند. کتاب‏هایی که درباره‏ی عارف شدن در

کم‏ترین زمان نوشته شده است، تله‏ای است که بسیاری از این افراد را در خود

می‏اندازد.

 

۸- ۶٫ تعمیم مبالغه‏آمیز‌: افرادی‌ که دارای ایـن نـوع تفکر هستند، تحت

تأثیر یک حادثه‏ی مثبت قرار می‏گیرند و در پرتو آن، همه‏ی واقعیت‏ها را

مثبت ارزیابی می‏کنند. این عدم توانایی در دیدن همه‏ی بخش‏ها‌، عاملی‌ است

که ذهن را محدود و درگیر می‏کند. در روان‏شناسی و علوم شـناختی، خـطای

هاله‏ای (اثـر هاله‏ای_۱   – به نوعی خطا در شناخت و

تصمیم‏گیری گفته می‏شود‌ که‌ باعث می‏شود ادراک از یک‌ چیز‌ بر ادراک از

چیزهای دیگر مـربوط به آن تأثیر گذارد. هم‏چنین خطای هاله‏ تحت تأثیر ذهنیت

قبلی قـضاوت‏کننده شـکل مـی‏گیرد و می‏تواند از حقیقت و انصاف‌ به‌ دور

باشد. به عنوان‌ مثال‌ وقتی معلمی از دانش‏آموزی، ذهنیتی منفی به عنوان یک

فـرد ‌ ‌تـنبل دارد، در برخوردهای بعدی نیز ممکن است این پیش‏داوری بر

قضاوت او تأثیر بگذارد. از این رو هـمیشه بـه‌ مـعلمان‌ توصیه می‏شود، در

هنگام تصحیح ورقه‏های امتحانی، به اسامی دانش‏آموزان نگاه نکنند تا

ذهنیت‏های قبلی بـر نحوه‏ی قضاوت آن‏ها تاثیر نگذارد. تأثیر خطای هاله‏ای

می‏تواند در قضاوت کننده بسته بـه‌ تصویر‌ ذهنی قبلی‌، مـثبت یـا منفی

باشد_۲    .

 

فردی که اختلال اضطرابی داشته و در جلسات یوگا، مدیتیشن و مراقبه یا

هیپنوتیزم شرکت‌ کرده ‏است و در کنار تکنیک‏های روان درمانی یا دارو درمانی

و دارونماها‌ (پلاسیبو‌) به‌ آرامش نسبی رسیده است، با القائات پنهان

مربیان یا خطاشناختی

 

  1. Halo Effect.
  2. علی‏اکبر شـعاری نژاد، همان، ص‏‌‌‌۲۲۷‌.

 

مطالعات معنوی » شماره ۳ (صفحه ۹۲)

————————————————————————

 

خود، این خواص مثبت را به کل آموزه‏های مکتب عرفانی یوگا و یا بودا‌ نسبت‌

می‏دهد‌. هم‏چنین کسی که تحت تأثیر القائات استاد هیپنوتیزم به خواب مصنوعی

رفته است، برای او‌ قدرت، شأن و مراتب مـاورایی تـصور می‏کند، یا فردی که

علاقه به خواندن رمان‌ دارد و داستان‏های جذاب پائلو‌ کوئلیو‌ را می‏خواند

و لذت می‏برد، همه‏ی گفته‏های او را مثبت ارزیابی می‏کند.

 

نمونه‏ی عینی: خانم پزشکی می‏گفت: یکی از پزشکان برجسته، سخنان عرفانی و

جذابی می‏زد. من که گرایش معنوی زیادی داشـتم، در‌ جـلسات او شرکت کردم.

شوهرم نیز پزشک بود، تنها مشکل من با او در نماز نخواندن او خلاصه می‏شد.

برای جذب او به دین، او را به جلسات این استاد دعوت‌ کردم‌. ما که او را

حاذق‏ترین پزشک می‏دیدیم، جذب سخنان و آموزه‏های عـرفانی، گـیرا و دل‏نشین

او که هنوز نشنیده بودیم، شدیم. بعد از چند ماه متوجه انحرافات فکری و عملی

او شدم. در‌ عرفانی‌ که او آموزش می‏داد خبری از شریعت نبود. در ارتباط با

جنس مخالف قائل به تسامح بود و انحرافات جـنسی داشـت. خـواستم مانع حضور

شوهر و فرزندم که دانـشجوی پزشـکی بـود‌، در‌ جلسه‏اش شوم، ولی او با نفوذی

که پیدا کرده بود، به شوهرم دستور داد که برای رشد عرفانی باید از من جدا

شود_۱    .

 

۸- ۷٫ روش‏های غیرعلمی: اگرچه ما در زندگی‌ روزمـره‌ گـرایش‌ زیادی بـرای

به کارگیری اشعار‌، ضرب‌ المثل‏ها‌، افسانه‏ها، رؤیاها، تـجارب شـخصی و…

برای شناخت حقایق داریم، ولی دانشمندان علم روش تحقیق به ما هشدار می‏دهند

که برای کشف حقایق‌ و علل‌، تبیین‌، تحلیل و پیش‏بینی رویدادهای مـختلف، در

دام این شـیوه‏های‌ غـیر‌ علمی نیفتیم. تکیه کردن به افسانه‏ها،

ضرب‏المثل‏های رایج، حکم‏های کلی، ادبیات، شـرح‏حال‏ها، تجارب شخصی، مکاشفه

و رؤیا‏ها به عنوان روش‌ معتبر‌، بدون‌ مؤیدها و قرینه‏های محکم و یقینی،

عامل مهمی در خطاهای شناختی اسـت‌_۲   -۹۲> . این خـطا‏ها گـاهی با

تسامح، جهل و هوسرانی، زمانی با مغالطه‏ و شواهد متعدد ساختگی افـراد سـودجو و

 

  1. این خانم با‌ بخش‌ مشاوره‏ی‌ تلفنی مرکز پاسخ‏گویی به سؤالات دینی تماس

گرفت.

  1. محمد پارسا، زمینه‏ی‌ روانـ‏شناسی‌، صـ‏۱۶٫

 

مطالعات معنوی » شماره ۳ (صفحه ۹۳)

————————————————————————

 

هـوسران و گاهی هم با برداشت‏های سطحی و غیرجامع‏نگر و… نقش تسهیل‏کننده،

تسریع‏کننده و یا تثبیت کننده در‌ گـرایش‌ بـه‌ عـرفان‏های کاذب دارند.

برای نمونه به برخی از این موارد اشاره می‏کنیم‌:

 

الف‌) ضرب‏المثل‌: «دل باید پاک باشه»_۱    ، بـا این

ضـرب‏المثل و شـعار که نفس راحت طلب هم آن‌ را‌ هم‏ساز‌ خود می‏بیند، بین

ابعاد دین (طریقت و شریعت و حقیقت) جـدایی ایجـاد می‏کنند و با حذف مناسک‌

و احکام‌ شرعی از دین، اباحه‏گر و شریعت‏گریز می‏شوند. بعد از آن راه برای

حضور در‌ عـرفان‏های‌ کاذبـ‌ مـانند اشو، کوئلیو و… که در اباحه‏گری و

شریعت‏گریزی مشترک‏ هستند، باز است.

 

ب) ادبیات عرفانی: تفاسیر‌ تحریفی‌ از اشعار عرفا. بـرخی افـراد سطحی‏نگر،

تلقین‏پذیر، وابسته، خود کم‏بین که احساس ارزشمندی‌ ندارند‌، هوسران‌ و

عده‏ای مغرض با اسـتناد بـه بـرخی اشعار گزینشی که قابلیت تفاسیر مختلف را

دارند، به‌ عرفا‌ نسبت جبر‏گرایی_۲   – ، سرگردانی_۳

– ، پوچ‏گرایی_۴   –    ، انکار قیامت_۵

–   ، دم غـنیمت شـمردن_۶   – ، شاهدبازی_۷

– ، گدایی و دریوزگی‌، مدح‌ از‌ جباران_۸   –  ،

هم‏جنس‏گرایی_۹   – ، خوش‏گذرانی، ترغیب به گناه به امـید

عـفو_۱۰   – ، ابـاحه‏گری_۱۱   – و تشویق به

رهبانیت‌ و جمع‏گریزی‌_۱۲‌   – و… داده‏اند. استفاده از

عوامل مؤثر در تغییر نگرش مانند: افراد جذاب، متخصصین‌، اسـتدلال‌

 

  1. مـحمدحسین قـدیری، روان‏شناسی و مهارت‏های رفتاری در تبلیغ غیرمستقیم،

ص‏۱۵۶٫

  1. حافظ: رضا به داده بده وز‌ جبین‌ گـره بـگشا که بر من و تو در اختیار

نگشادست

  1. حافظ: وجود مــا‌ معمایی‌ اســت حـــافظ که تحقیقش فسون اســت و فسانه‌
  2. حـافظ‌: جـهان‌ و کار جهان جمله هیچ در هیچ است‌ هزار‌ بار من ایـن

نکته کــرده‏ام تحقیق

  1. حـافظ: فـرصت شمار صحبت، کز این دو‌ راهه‌ منزل چون بگذریم، دیگـر

نـتوان‌ بـه‌ هم رسیدن‌

  1. خیام‌: تا‌ کی غم آن خوری که داری‌ یا‌ نی؟ ویـن عـمر به خــوشدلی

گذاری یا نی؟

  1. خیام: خیام! اگر ز باده مستی، خوش‌ باش‌ گر با صـنمی دمـی نشستی، خوش‌ باش
  2. مرتضی مـطهری، عـرفان‌ حافظ‌، ص۶۸ و ۶۹٫
  3. حـافظ: هـرکه را‌ بـا‌ خــط سبزت، سرِ سـودا باشـد پا از ایـن دایـره

بیـرون ننهد، تا باشــد‌

  1. قاآنی‌: شرمنده از آنــــم که در‌ روز‌ مکافـــات‌ اندر خور عـفو‌

تــــــو‌ نکــردم گناهـی

  1. خیام: از‌ گـــردش‌ روزگـــــــار بـهری برگیر بر تخت طـرب نـشین و

ســـاغر درگیر

  1. دلا خو کن بـه “تـنهایی‌” که‌ از “تن‏ها” بلا خیزد سعادت آن‌ کسی‌ دارد

که‌ از‌ “تنها‌” بپرهیزد

 

مطالعات معنوی » شماره ۳ (صفحه ۹۴)

————————————————————————

 

دو سویه (بیان‌ کمـکی از مـعایب و فواید زیاد)، هیجان شدید (منفی و مـثبت)،

بـار احـساسی کلمات، ابراز عـواطف مـثبت‌ و… در‌ کنار تفاسیر، جزء

بـرنامه‏های تـبلیغی این‌ جنبش‏هاست‌_۱   – . به‌ عنوان‌

نمونه‌ از خانم جذاب‌، زیبا‌ و بی‏حجاب برای تفسیر ادبیات عرفانی یـا بـیان

آیات قرآن کمک می‏گیرند_۲   – .

 

هرکسی شایستگی تـدریس ادبـیات عرفانی‌ و ادبـیات‌ فـارسی‌ را نـدارد. تدریس

ادبیات عرفانی اگـر به‌ دست‌ فرد‌ اباحه‏گر‌ و بی‏قید‌ باشد‌، تیغ تیزی است

در دست زنگی مست. بسیاری از افراد که تـحصیلات دانـشگاهی ندارند و به اشعار

عرفانی علاقه‏مند هـستند، چـون بـه شـکل جـامع، اشعار را نمی‏خوانند،

مـمکن‌ اسـت در تفسیر و تعبیر اشعار بزرگان دچار اشتباه شوند تا جایی که

زمینه‏ی انحراف و گرایش به عرفان‏های کاذب در آن‏ها ایجـاد شـود.

 

ج) افـسانه‏ها: دامن‏زدن به معنویت‏های جادویی و افسانه‏ای دین‏ستیز

مـانند‌ هـری‌ پاتـر، دوقـلو‏های افـسانه‏ای و… در قـالب رمان، فیلم،

سریال و کارتون به زبان‏های مختلف دنیا، یکی از برنامه‏های جدی غرب برای

تقویت مبانی نظام لیبرال دمکراسی (کثرت‏گرایی معرفتی و سلوکی، اصالت سود‌ و

لذت‌ و آزادی و….) است. در برابر، آن‏ها بـه مبارزه با عرفان حماسی

اسلامی می‏پردازند، عرفانی که مبانی آنها را در معرفت شناسی، انسان‏شناسی و

هستی شناسی‌ و روش‌ شناسی قبول ندارد_۳   – .

 

۸- ۸ . استدلال احساسی‌: بسیاری‌ از افراد با استدلال احساسی فکر می‏کنند

که احساسات مـنفی‏یشان لزومـاً منعکس‏کننده‏ی واقعیت‏ها است. استدلال

احساسی، ما را از واقعیت‏ها دور نگه می‏دارد. استدلال‌ منطقی‌ و قیاسیِ

درست، منجر به‌ رفتار‌ و تصمیم منطقی می‏شود، ولی اگر هیجان‏ها، رغبت‏ها و

آرزوها، محرّک رفتار و گرایش‏های ما شدند و انـدیشه در آنـ‏ها راه نداشت،

دچار خطا خواهیم شد_۴   –   . مثال‏های زیر نمونه‏هایی

 

  1. رک: جمعی از مؤلفان، همان‌، ص۱۶۳‌ و ۱۶۴٫
  2. رک: سی دی هجوم خاموش، کاری از سازمان تبلیغات اسلامی و بسیج مدرسه‏ی

معصومیه‏ی قم.

  1. احمد حـسین شـریفی، درآمدی بر عرفان حقیقی و عـرفان‏های کاذب، ص۶۰٫
  2. مـحمد پارسا، بنیادهای روان‏شناسی (روان‏شناسی‌ عمومی‌)، ص‏۳۸۵‌.

 

مطالعات معنوی » شماره ۳ (صفحه ۹۵)

————————————————————————

 

بارز از استدلال احساسی هستند که با گرایش به عرفان‏های کاذب ارتباط دارند:

«چون فلان درویش نماز‏هایش‌ را در حرم امام رضا می‏خواند، سـخنان و

ادعـاهایش درست است»؛ «یه‌ حـسی‌ بـه‌ من می‏گوید که او نظر کرده است»؛

«چون فلان مرشد و درویش نام و شغل و مشخصات من را می‏‏دانست‌، ‌‌بر‌ حق

است»؛ «چون در خواب فلان امام به من مأموریت داده‏اند، من جانشین‌ امام‌

هستم‌»؛ «چون سید اسـت و مـردم قبولش دارند و در کودکی فلان عارف در حقش

دعا کرده است‌، مریدش هستم»؛ «چون گرایش به این عرفان روز به روز زیادتر

می‏شود و کتاب‏های‌ رهبرش جذاب است، عضوش‌ شدم‌» و «فوتبالیست محبوبم عضو

فلان عرفان شده، من هـم عـضو آن خواهم شـد». کوئلیو برای دامن زدن به این

استدلالات حسی، از هیجان در فوتبال استفاده کرد و سال ۲۰۰۶، مهمان رسمی

فیفا‌ در جام جهانی فوتبال در آلمان شـد. یا برخی از مربیان و ورزشکاران

مشهور دنیا، رسماً وابستگی خود را به عرفان صـهیونیستی کابـالا اعـلام

کرده‏اند_۱   – .

 

در برابر، ممکن است نسبت به عارف‌ برحقّی‌ این گونه استدلال کنند: «احساس

بدی نسبت به او دارم، چون قـیافه، ‌ ‌مـنش و سخنانش بر دلم ننشست، پس باید

آدم بدی باشد» و «چون افراد کمی گرد او جمع می‏شوند و مـرید‌ زیادی‌

نـدارد، بـه او رغبتی ندارم». نمونه‏ای از استدلال احساسی یکی از مدعیان

نبوت که کتابش مورد استقبال قرار گرفته است: «پیامبر بـی‏سواد بود، من هم

بی سواد هستم و نوشتن‌ این‌ کتاب‏ها معجزه‏ی من است»_۲   – .

 

۸- ۹٫ فـیلترهای ذهنی: تعصب، تبعیض و پیشـ‏داوری کورکورانـه، میان‏برهای

ذهنی هستند که اجازه نمی‏دهند فرد درباره‏ی چیز دیگری تحقیق کند و مانع

شناخت واقعیت می‏شوند. افرادی که با‌ خواندن‌ چند‌ جلد کتاب از یکی از‌

مدعیان‌ عرفان‌، جذبش می‏شوند و حاضر نمی‏شوند حتی نقد آن عرفان را

بـخوانند؛ افرادی که تنها دلیلشان برای انتخاب معنویت‏، عضویت در برخی

گروه‏ها‌ و یا‌ پیروی‌ از الگوهای ورزشی، ستاره‏ی سینما و موسیقی یا

والدین‌ و رئیس‌ فامیل است، دچار نوعی سوگیری

 

  1. احمد حسین شریفی، جنگ نرم، ص۱۱۴٫
  2. با توجه به اعترافات و بـررسی مـدارک معتبر رک‌: جامعه‏ی‌ مدسین‌ قم،

همان، ص۱۳۵٫

 

مطالعات معنوی » شماره ۳ (صفحه ۹۶)

————————————————————————

 

و خطای شناختی در شناخت حقیقت شده‏اند.

 

۸- ۱۰‌. نتیجه‏گیری شتاب‏زده: در این‏ موارد بدون ‏آن‏که زمینه‏ی محکمی

وجود داشته باشد، فرد گرفتار نتیجه‏گیری شتاب‏زده می‏شود. ممکن‌ است‌ دچار‌

«ذهـن‏خوانی» شـود و بدون بررسی کافی نتیجه بگیرد. مثلاً می‏گوید: من

شیطان‏پرست‌ هستم‌، چون خواننده‏ی محبوب من، سبک موسیقی‏اش رپ یا راک است

یا مدل مو یا لباسش شبیه‌ فلان‌ خواننده‏ی‌ گروه شیطان‏پرست است، پس او هم

شیطان‏پرست اسـت. بـه عنوان نمونه این‌ ذهن‏خوانی‌ تا‌ آن‏جا ادامه یافت که

یکی از خواننده‏های راک فارسی در کلیپی به مردم و هوادارانش‌ اعلان‌ کرد‌

که من شیطان‏پرست نیستم. برخی تصور می‏کنند چون فلان موسیقی‏دان که عضو

فلان فرقه‌ است‌، از رهـبر سـیاسی یک حـزب یا جنبش حمایت می‏کند، پس او هم

بـه‌ آنـ‌ حـزب‌ تمایل دارد.

 

برخی افراد ممکن است دچار «پیش‏گویی» شوند و بدون دلیل به عرفان کاذبی‌

جذب‌ شوند. آمارهای زیاد و غیرعلمی به این پیش‏گویی‏ها دامن مـی‏زند. مـثلاً

بـرخی می‏گویند: چون‌ روند‌ رشد‌ فلان فرقه در کشور زیاد بـوده اسـت و حتی

توانسته‏اند در دانشگاه یا خانه‏ی معلم و… هم‌ کنسرت‌ داشته باشند تا چند

سال دیگر همه‏ی کشور را فرا می‏گیرند. برخی‌ از‌ مـدعیان‌ نـزدیک بـودن

زمان ظهور، دچار این خطای شناختی شده‏اند.

 

۸- ۱۱٫ خطا در گزینش هدف: جـنبش‏های‌ معنوی‌ نوپدید‌، غایت عرفان ناب را که

بندگی قلبی و عاشقانه‏ی خداست، به غایت‏هایی پیش‌ پا‌ افتاده و دنیوی مانند

خلسه‏های عرفانی، تـجربه‏‏ی اوج، کشـف و کرامـات، انجام کارهای خارق العاده

و… تنزل می‏دهند. برخی‌ عبادت‌ و ریاضت را بر خـود تـحمیل می‏کنند و

انتظار دارند که به برخی مقامات‌ عرفانی‌ دل‏پسند مانند تجربه‏های عرفانی،

طی‏الارض، کرامت و کشف‌ و شهود‌ بـرسند‌، اگـر در مـسیر دینداری و حتی

ریاضت‏های شرعی‌ برایشان‌ مکاشفه‏ای روی نداد، گمان می‏کنند که مسیرشان

اشتباه اسـت و از مـسیر اصـلی جدا‌ می‏شوند‌ و برای رسیدن به این مقامات‌

در‌ دام جنبش‏های‌ معنوی‏ای‌ می‏افتند‌ که ادعای کشف و شهود در آن‌ زیاد‌

تـبلیغ مـی‏شود. مـمکن است یک نفر چند فرقه و حلقه را برای رسیدن‌ به‌

خواسته‏ی خود

 

 

————————————————————————

 

تجربه کند و شکست بـخورد‌ و در نـهایت، بعد سرخوردگی‌ دین‌ و معنویت را

کنار بگذارد. برخی‌ از‌ مدعیان عرفان هم با ادعای مـقاماتی، افـرادی را بـه

دنبال خود می‏کشانند و با‌ ترفند‌، حیله و حقه‏هایی، آن‏ها را دور‌ خود‌

نگه‌ می‏دارند.

 

علامه جعفری‌ اهـداف‌ سـطحی عرفان‏های منفی را‌ به‌ تخیلات رؤیایی تشبیه

کرده‏ است: «… (آن‏ها) تخیّلات رؤیایی در مهتاب فضای درونی که سـایه‏هایی‌

از‌ مـفاهیم بـسیار وسیع مانند وجود، واقعیت‌، کمال‌، حقیقت و … را‌ به‌

جای‌ اصل آن گرفته و با‌ مقداری بارقه‏های زودگذر مـغزی آنـ‏ها روشن ساخته

و از آن‏ها، حالی و مقامی برای خود تلقین نموده‌ و دل‌ به آن‏ها خـوش

مـی‏کنند، در صـورتی‏که‌ ممکن‌ است‌، مدعی‌ چنین‌ عرفانی حتّی برای‌ چند‌

لحظه از روزنه‏های قفس مادّی، نظاره‏ای به بـیرون از خـودِ مـجازیِ خویشتن

نکرده باشد. این همان‌ عرفان‌ منفی‌ است که انبوهی از کاروان جویندگان

معرفت‌ را‌ از‌ لب‌ دریای‌ درونـ‌ خـود به سراب‏های آب‏نما رهنمون می‏کند_۱

 

از ترفندهای عرفان‏های کاذب برای جذب افراد، مشخص کردن تکلیف فرد و

برنامه‏ی عملیاتی دادن بـه اوسـت. عملیاتی شدن با ذهن خلاصه‌ و عینی‏دوست

اغلب انسان‏ها هماهنگ است. در این جنبش‏ها بـه کمـّی کردن امور کیفی مانند:

تسلّط بر خویشتن در ده روز، مـراقبه در بـیست جـلسه می‏پردازند که نوعی

هدف‏گذاری است و داشتن‌ راهی‌ سـریع، بـهتر، مرحله‏بندی شده و قابل اجرا

برای رسیدن به حقیقت را تبلیغ می‏کنند_۲      .

 

نمونه‏ی عینی: در مـصاحبه‏ای که بـا یکی از مدرسان رزمی‏کار، یوگا و

مدیتیشن و هـیپنوتیزم شـهر اصفهان داشـتم‌ گـفت‌: مـتأسفانه همکاران، در

کلاس‏های آموزشی سبب شده‏اند که فـرد خـلسه‏های هیپنوتیزمی یا مراقبه‏ای را

هدف غایی در نظر بگیرد و برخی با نفوذی که‌ بر‌ مـراجعه‏کننده‏ها

داشـته‏اند، آن‏ها را به‌ نوعی‌ کثرت‏گرایی معرفتی و سـلوکی تشویق

کرده‏اند؛ یعنی بـه آنـ‏ها گفته‏اند هدف از نماز و عبادت، رسـیدن بـه آرامش

و خلسه‏های عرفانی است، شما با هرکدام به آرامش‌ می‏رسید‌، همان را انتخاب

کنـید‌.

 

  1. مـحمد‌ تقی جعفری، عرفان اسلامی، ص۲۱-۲۳٫
  2. بـهزاد حـمدیه، ادیان جـدید، معنا و ماهیت، روزنـامه‏ی رسـالت (سلسله

مقالات)، قسمت سـوم.

 

 

————————————————————————

 

بـرخی افراد مثل اوشو در کتاب خود (الماس‏های اوشو) می‏گوید: سکس

بزرگ‏ترین‌ هنر‌ مدیتیشن است. او مـی‏گوید: افـراد در واقع دنبال سکس

هستند، کسی که سـکس و تـجربه‏ها و خلسه‏هایش را تـجربه نـکند، مـزه‏ی عبادت

را هم نمی‏فهمد و بـعد هم می‏گوید: همه جا محل عبادت‌ است‌، هرچیزی که‌

انسان را به اوج برساند، حتی دیدن یک گل عـبادت اسـت.

 

نمونه‏ی دوم: یکی از عواملی که‌ سبب خطا در انـتخاب هـدف مـی‏شود، اجـرای

کارهـای خارق‏العاده مانند راهـ‌ رفـتن‌ روی‌ آتش، خوردن عقرب و… توسط

برخی از دراویش و مدعیان عرفان است. این امر ریشه در نوعی همانندسازی در

‌‌خیال‌ برای ارتقای احـساس ارزشـمندی، اعـتماد به نفس، تأیید (مجموعه‏ای

از خلأ‏های روانی)، مـیل‌ بـه‌ شـکوفا‌ کردن اراده و تـوانایی‏های بـالقوه

و تـسخیر امکانات برای انگیزه‏ی روانی پیشرفت دارد. (سی‏دی نمایش این

دراویش‌، در فروشگاه‏های سطح شهر، عرضه می‏شود). انجام کارهای خارق‏العاده

اگرچه نشان‏دهنده‏ی تقویت اراده‌ و نوعی خودشکوفایی است، ولی‌ غایت‌ نهایی

عرفان، تـقرب به خدا و بندگی عاشقانه است. هم‏چنین برخی از دراویش، بسیاری

از این حقه‏ها را که شبیه چشم‏بندی و شعبده‏بازی است، برملا کرده‏اند.

 

۸- ۱۲٫ تحریف‏گرهای اندیشه: هویت اصلی انسان به‌ اندیشیدن است. اگر

اندیشیدن در کار نباشد، انسان مانند پَر کاه با هـربادی بـه سمتی بدون هدف

می‏رود. اسلام ما را تشویق می‏کند که با تعلیم و تعلم مستمر، تفکر و

هم‏نشینی با‌ عالمان‌ و مطالعه، اهل اندیشه باشیم. برخی از این

تحریف‏کننده‏های اندیشه که ابزاری قوی برای جذب افراد بـه جـنبش‏های معنوی

نوپدید است، عبارتند از:

 

الف) تلقین‏پذیری: افراد تلقین‏پذیر نظرات، گفته‏ها و نوشته‏های دیگران‌

را‌ بی‏چون چرا می‏پذیرند، چون اندیشه‏‏ی آن‏ها بر پایه‏ی استدلال منطقی

استوار نـیست. بـاید اندیشیدن منطقی را به نوجوان آمـوخت_۱   –

. این افـراد خیلی سریع تحت تأثیر القائات و

 

  1. محمد پارسا، همان‌،ص ۳۸۸‌.

 

 

————————————————————————

 

تبلیغات پنهان و حتی آشکار جنبش‏های عرفانی قرار می‏گیرند.

 

ب) هوس‏پیشگی: یکی از علل نادرست اندیشیدن، هوس‏پیشگی است. فرد هـوس‏پیشه

مـی‏کوشد از چیزی نتیجه بگیرد که آرزو و دلخـواه اوسـت و به استدلال‌ و

اندیشه‏ی‌ درست‌ کاری ندارد_۱   – . جنبش‏های عرفانی نوپدید‌

مانند‌ اوشو‌، برخی از فِرق صوفیه و… مرتع هوس‏پیشگان است، چون دست آن‏ها

را در رسیدن به هوس‏ها، امیال و لذت‏های آنی‏ باز می‏گذارد.

 

ج) دلیل‏تراشی‌: یکی‌ از‌ عواملی که سـبب انـدیشه و گرایش نادرست می‏شود،

دلیل‏تراشی‌ به‌ خاطر احساس شرم و خطا و توسل به شیوه‏های غیرمنطقی برای

توجیه ناکامی و بی‏کفایتی خود است؛ یعنی چون به نفعش نیست‌ حقیقت‌ را‌

بپذیرد، آن را پنهان می‏کند. چون مـی‏خواهد بـه برخی خـواسته‏های‌ خود با

حضور در عرفان‏های کاذب برسد، توجیه می‏کند و می‏گوید دل باید صاف باشد،

همه‏ی روش‏ها درست است‌، هرکسی‌ بـه‌ روشی به خدا می‏رسد؛ نماز، حلقه‏های

ذکر، موسیقی، عشق مجازی و…

 

د) بی‏تفاوتی‌ و اهـمال‏کاری‌: گـاهی افـراد به دلیل بی‏قیدی، بی‏تفاوتی،

تنبلی و اهمال‏کاری در پی اندیشه‏ی درست و تحقیق برنمی‏آیند و نظر دیگران‌

را‌ به‌ راحتی می‏پذیرند_۲

 

۸-۱۳٫ روش آزمایش و خطا: سـاده‏ترین ‌ ‌روش بـرای حل مسئله که‌ در‌ کارهای‌

روزانه، بیش‏تر مورد استفاده قرار می‏گیرد، روش آزمایش و خطاست. این شـیوه

مـمکن اسـت برای‌ کارهای‌ عادی‌ مثل باز کردن در با چند کلید و یا تست چند

رب گوجه برای انتخاب‌ بهترین‌، خوب بـاشد، امّا برای گزینش مسلک عرفانی که

سعادت و شقاوت انسان در گرو‌ آن‌ است‌، نباید از این روش اسـتفاده کنیم.

متأسفانه بسیاری از افـراد بـرای انتخاب مسلک معنوی‌ خود‌، از این روش

استفاده می‏کنند. این شیوه این خطر را دارد که اگر‌ فرد‌ با‌ فریب و اغفال

روبرو شود و در دام شیادان بیفتد، از معنویت به طور کلی زده

 

  1. همان‌.
  2. همان‌.

 

 

————————————————————————

 

می‏شود. جنبش‏های معنوی نوپدید، برای شکار مرید از «قـانون اثر»_۱

  • بهره می‏برند‌. آن‏ها‌ طعمه‏ی‌ جذاب و خوشایند (ترویج

روابط آزاد جنسی، رمان‏های گیرا، تخدیر با موسیقی، مواد مخدر، مشروب و…)

در‌ مسیر‌ راه‌ آزمایشی افراد قرار می‏دهند تا فرد در دام آن اسیر شود.

نوجوان‌ در‌ مسیر رشـد، بـه شکل طبیعی دچار بحران هویت می‏شود و تعارض‏ها،

تردید‏ها و نگرانی‏های اطرافیان به دلیل توقف‌ یا‌ انکار ارزش‏ها، منبع

اضطراب او به شمار می‏رود. او تمایل شدید دارد‌، باورها‌ و ارزش‏های

والدینی و رسمی خود را شخم بزند‌ تا‌ از‌ نـو بـا هویت‏یابی آگاهانه‏ی خود

آن را‌ بنا‌ کند که در این موقع حساس غالباً با کج‏رفتاری و کج فهمی بزرگان

(والدین‌ و رهبران‌ معنوی و…) مواجه می‏شود، در مقابل‌ مبلغان‌ عرفان‏های

نوپدید‌ با‌ ظرافت‌ در مسیر او دام (کتاب، جزوه‌، سی‏دی‌، اردوی تـفریحی –

تـبلیغی و…) می‏گستراند و خوب هم جذب می‏کند.

 

۸-۱۴٫ اختلال در تصمیم‏گیری‌: تصمیم‏گیری‌ زمانی است که بخواهیم از بین‌

چند گزینه، یکی را‌ انتخاب‌ کنیم و از تردید و تحیر و اضطراب‌ حاصل‌ از آن،

رها شویم. انسان فطرتاً حقیقت‏جو و معنویت‏خواه است. این نیاز درونـی، او‌

را‌ وادار مـی‏کند که بـرای گزینش‌ عرفان‌ صحیح‌ از عرفان‏های کاذبـ‌،

دسـت‌ بـه گزینش و تصمیم‏گیری بزند‌. برخی‌ عوامل سبب می‏شوند که فرد در

فرآیند تصمیم‏گیریش دچار اشتباه شود که عبارتند از‌:

 

الف‌) تأثیر هیجان‏ها در تصمیم‏گیری_۲   – : هیجان‏ها،

عـواطف‌، احـساسات‌، تـعارضات، عقده‏ها‌، تعصب‏ها‌ و به‌ طور کلی

انگیزه‏های هشیار‌ و اغلب نـاهشیار سـبب می‏شوند که فرد نتواند از بین

راه‏ها و گزینه‏های مختلف، مسیر صحیح را‌ انتخاب‌ کند. به عنوان نمونه برخی

جذب‌ یک‌ عرفان‌ خاص‌ مـی‏شوند‌ بـه دلیل اینـ‏که‌، رئیس‌ آن مکتب،

رمان‏های زیبا و جهانی نوشته و با مقبولیت گسترده روبـه‏رو شده است، یا

این‏که او ابراز‌ علاقه‌ به‌ یک نوع ورزش مانند فوتبال یا ورزش‏های‌ رزمی‌

می‏کند‌ و در‌ بین‌ ورزشکاران‌ حاضر

 

  1. قانون اثر نـشان‏دهنده‏ی ایـن واقـعیت است که در جریان آزمایش و خطا،

هرگاه بین محرک و پاسخ، رابطه‏ی خـوشایند و لذتـ‏بخشى پدید آید، آن

رابطه تقویت مى‏شود و برعکس، اگر‌ بین محرک و پاسخ، رابطه‏ی ناخوشایند

و آزاردهنده‏اى به وجود آید، آن پاسخ خاموش مـى‏شود و از بـین مـى‏رود.

  1. محمد پارسا، همان، ص‏۳۹۲٫

 

 

————————————————————————

 

می‏شود.

 

ب) واکنش دیگران در تصمیم‏گیری: افرادی که احساس خودکم‏بینی‌ دارنـد‌،

تـلقین‏پذیرند، از نـظر هوشی بسیار پایین هستند و یا نسبت به نظراطرافیان

تعصب خاصی دارند، بدون بررسی راه درست، در مسیری قـرار مـی‏گیرند که

دیگـران آن را جهت می‏دهند.

 

ج) زمان‌ و تصمیم‏گیری‌: افرادی که زیر فشار شتاب و عجله قرار دارند، تصمیم

درستی نمی‏گیرند. کمـبود وقـت برای سنجیدن گزینه‏های مختلف، سبب تصمیم‏گیری

عجولانه و نادرست می‏شود. انسان‌ همواره‌ نیازمند گـرایش بـه سـوی معنویت‌

و تعلّق‌ خاطر به گروه دارد. افرادی که با تحقیق، مکتب عرفانی درستی را

برنمی‏گزینند، ممکن اسـت هـنگامی که مجبور می‏شوند در دانشگاه، محل کار،

خوابگاه‌، خدمت‌ سربازی و… عضو گروهی شوند‌، به‌ شکل نـاهشیار بـا شـتاب

و عجله همان عرفانی را گزینش کنند که اکثریت افراد گروه به آن ابراز علاقه

می‏کنند.

 

د) نداشتن قاطعیت: گـاهی جـذب به سمت عرفان‏های کاذب به دلیل نداشتن‌

قاطعیت‌ و جرأت است. عدم قاطعیت سبب مـی‏شود فـرد مـطیع چشم و گوش بسته شود

و دیگران برایش تصمیم بگیرند. یکی از عواملی که سبب میان‏برذهنی و در نتیجه

خطای شناختی مـی‏شود، تـقلید چـشم‏ و گوش‌ بسته‌ و کورکورانه از‌ والدین،

همسر، هم‏سالان، الگوها و مدعیان عرفان است. در دین اسلام به تـحقیق

دربـاره‏ی اصول اعتقادی و مبانی دینی‌ بسیار اهمیت داده شده است و تقلید در

این مسائل مردود شمرده‌ شده‏‌ است‌.

 

هـ ) مـشورت بـا غیرمختصص: در فرآیند تصمیم‏گیری، کمک از متخصص و خبره و

پیوندزدن عقل او به دانش خود‌، ‌‌بـسیار‌ مـهم است. یکی از علل گرایش افراد

به عرفان‏های کاذب، مـشورت بـا غـیر‌ متخصص‌ است‌. برخی برای رسیدن به

خـدا، دفـع سحر، رسیدن به عرفان، طی‏الارض و… از رمال یا طالع‌ بین کمک

می‏گیرند.

 

۸- ۱۵٫ همبستگی‏گول‏زننده: چون اسـتاد یوگـا، ذن، مهارت‏های زندگی،

فوتبالیست محبوب‌ یا اسـتاد نـمونه‏ی دانشگاه‌ (هـنر‌، فـیزیک، پزشـکی

و…) را افرادی موفق‏ می‏دانم و آن‏ها گرایش بـه فـلان مسلک عرفانی دارند،

پس این عرفان از بین همه، درست

 

 

————————————————————————

 

و صادق است. چون ضریب هـوشی‏ اسـتادم بالاست و او از فلان جنبش‌ معنوی

تبلیغ مـی‏کند، آن جنبش حق است. این ‏سـوگیری‏ها نـوعی بیش‏تعمیمی در صفات

و خطای هاله‏ای مـثبت اسـت؛ یعنی ما به دلیل برخی امتیازات فردی، دیگر

امتیازات را هم به او نسبت‌ دهیم‌، در حـالی‏که این درسـت نیست؛ یعنی

این‏گونه نیست که اگـر فـردی در کـاری متخصص بود، در امـور دیگـر هم که

اطلاعی ندارد، تـخصص داشـته باشد یا نظراتش درست باشد. از‌ ویژگی‏های‌

روان‏شناختی دوران نوجوانی و جوانی، الگوگیری، تقلید و تعلق خاطر به گـروه

و رفـاقت خالصانه است. اگر آن‏ها را جهت نـدهیم، مـمکن است بـه دلیل شـناخت

کمـی که دارند، در گزینش‏ گروه‌، الگـو‌ و دوست و… دچار خطا شوند و در

دام عرفان‏های کاذب بیفتند.

 

۸-۱۶٫ دسترسی‏پذیری: در برخی از کشورها، تعداد زیادی، فرقه‏های عرفانی وجود

دارد، به گـونه‏ای که تـشخیص سره از ناسره برای‌ افراد‌ غیرمتخصص‌ مـشکل

مـی‏شود. بـسیاری از افـراد‌ بـه‏جای‌ این‏که‌ برای گـزینش عـرفان ناب از

عرفان‏های دروغی، وقت بگذارند، تحقیق و بررسی کنند، به دلیل هزینه‏بر بودن

تحقیق (زمانی، مادی، ذهنی و…) بـه‌ یکی‌ از‌ آنـ‏ها که در دسـترس است،

روی می‏آورند. در‌ مؤلفه‏هایی‌ که در زیر ذکر شده، از مـیان‏برذهنیِ

دسـترسی‏پذیری اسـتفاده مـی‏شود که نـوعی سـوگیری و خطای شناختی هم محسوب

می‏شود_۱    ۲:

 

الف‌) تبلیغات‌ زیاد‌، مجوز چاپ و نشر زیاد:‏ برخی افراد به این دلیل

عرفانی‌ را حق می‏دانند و به آن گرایش پیدا می‏کنند که تبلیغات زیادی در

سطح شهر، سایت‏ها و… دارد، عـده‏ای از‌ هوادارانش‌ کتاب‏ها‌ یا نسخه‏ی

pdf آن را رایگان در اختیار دیگران قرار می‏دهند‌۲

کتاب‏های‌ زیادی از آن ترجمه شده است و انتشارات مختلف داخلی با گرفتن

مجوز، آن‏ها را چاپ کرده‏اند‌.

 

ب) مفت‌ باشه‌، کوفت باشه: یکی از عواملی که سبب خطای شناختی مـی‏شود، این

اسـت‌ که‌ مردم‌ عموماً به چیزهای ارزان و رایگان گرایش دارند تا جایی که

شعار «مفت

 

  1. جمعی از‌ مؤلفان‌، همان‌، ص‏۱۰۵٫
  2. با یک جست‏وجوی بیست دقیقه‏ای، حدود چهل جلد از کتاب‏های اوشو را‌ از‌

اینترنت دانلود کردم (مؤلف).

 

 

————————————————————————

 

بـاشه، کوفـت باشه» در زندگی‏ آن‏ها جاری است. هم‏چنین‌ امور‌ آسان‌، جذاب

و راحت، اثر زیادی در جذب افراد دارد. از آسیب‏های جدی در ارائه‏ی عرفان‌

اسلامی‌ به تازه‏واردها، سخن‏گفتن نابه‏هنگام یا زودهـنگام از چـاه‏ها،

نسیه‏ها (اجر)، سختی‏ها، هشدارها، «نـکن‏نکن‏های‌ مـکرّر‌» و مرگ‌_۱

-۱۲۰> است؛«سخت‏گویی» (در بیان)، «سخت‏نویسی» (عبارات و کتاب

برای عموم_۲    ، «سخت‏گیری» (در دستورالعمل دادن و

نشان‏دادن راه‌، خوردن‌، پوشیدن و…)، «سخت‏یابی» (جلسات و

آثار)،«سخت‏فهمی» (سلیس نبودن عبارات)،«سخت‏پذیری» (عـلاقه‏مندان از سـوی‌

رهبران‌ و اساتید‌) و سخت وصـالی (دور جـلوه‏دادن خدا و مقام وصل)_۳

سبب گریز افراد از عرفان‏ اسلامی می‏شود.

 

در‌ برابر‌، بسیاری‌ از سردمداران عرفان‏های نوپدید مانند اوشو، کوئلیو

و… بر زندگی، عشق_۴  ، نقدها (تکنیک‏ها‌ و روش‏های‌

کاربردی برای لذت بردن از زندگی)، خوشی‏ها، راحتی‏ها و «بکن‏بکن‏های

مـستمر» تـأکید دارند؛ خوش‏پوشی (استفاده از لباس‌ جذاب‌ استاد و مرید و

نمادهای آن فرقه)، خوش‏خوری، خوش‏خوابی، خوش‏گذرانی_۵

(مشروب و مواد مخدر و رقص‌ و سماع‌)، خوش‏نویسی (زیبا و سلیس)، خوش‏آمدگویی

(استقبال گرم از‌ تازه‏واردان‌)، خوش‏رفتاری‌ (در برخورد و ارتباط با

مردم)، خـوش‏مشربی و خـوش‏طبعی‌ (لطیفه‌ و شـوخی)، خوش‏گویی و شیرین‏زبانی

(استفاده از قصه، تمثیل متناسب با فرهنگ هر قوم)_۶  ، خوش‌

و بش‌ (با هم‏جنس و غیر

 

  1. مرا در‌ مـنزل‌ جانان چه‌ جای‌ امن‌، چون هر دم جرس فریاد می‏دارد‌ که‌

بـر بـندید مـحمل‏ها اُقتلونی اُقتلونی یا ثقات انّ فی قتلی حیاتاً فی‌ حیات‌.

  1. یکی از کتاب‏های عرفانی که عموم‌ مردم از آن استفاده‌ می‏کنند‌، نـشان

‌ ‌از بـی‏نشان‏هاست. عبارات این‌ کتاب‌ برای جوان و عموم مردم سخت است.

  1. مراد این نیست که عرفان اسـلامی عـیناً‌ بـاید‌ مثل عرفان‏های کاذب شود،

بلکه‌ مقصود‌ این‌ است که به‌ ظرافت‏های‌ تبلیغی برای تازه‏واردها

پرداخته‌ شود‌ و راه تـسهیل شود و عایق‏ها برطرف شود.

  1. رک : آثار اشو مانند: عاشقانه‏ها؛ عشق پرنده‏ای آزاد‌ و رها‌؛ عطیه

بـرتر و کمیاگر ۲ و آثار پائلو کوئلیو‌ مـانند‌: نـامه‏های عاشقانه‏ی‌

یک‌ پیامبر‌ و دالای لاما، عشق و همدردی‌.

  1. مانند آموزه ها و تعالیم دالای لاما و بسیاری از آموزه های اوشو در کتب

مختلف او‌ و کوئلیو‌ در کتاب «چون رود جاری باش‌».

  1. اکثر‌ سخنرانی‏های‌ اوشو‌ و داستان‏های‌ تمثیلی و رمان‏های کوئلیو‌ از‌

این نوع هستند مانند: قصه‏هایی بـرای پدران، فرزندان، نوه‏ها یا کتاب

ورونیکا تصمیم می‏گیرد بمیرد و کتاب‌ دومین‌ مکتوب‌ ( اشکال جدی سبک

تبلیغی ما این است‌ که‌ ما‌ از‌ قدرت‌ ادبیات‌ بسیار غافلیم و مبلغانی

که از شیوه‏‏ی ادبی استفاده می‏کنند، مهجور هستند. گذشتگان مـا چـون

سعدی، حافظ، مولوی و….در این امر بسیار موفق بوده‏اند- مؤلف)

 

 

————————————————————————

 

هم‏جنس)، خوشگلی و خوش‌ سیمایی (استفاده از پیام، ابزار، روش و افراد جذاب

برای تبلیغ)، خوش‏نوایی و خوش‏خوانی (آواز و موسیقی)، خوش‏ مسیری (آدرس

سرراست و شماره تماس رُند)، خوش خدمتی (رفـع نـیازهای جنسی، مادی یا روانی)،

خوش‌ وصالی‌ (راحت رسیدن به خدا یا تجربه‏ی اوج حتی با رابطه‏ی جنسی_۱

  • ) و… وقتی جوانی که ذاتاً معنویت‏گراست، نمی‏تواند به

راحتی اساتید و عرفای اسلامی را ببیند، یا سؤالاتش را بپرسد، نمی‏تواند‌

بـرای‌ کتـب عرفان اسلامی گران قیمت هزینه کند، یا اصلاً آن‏ها را در دسترس

ندارد و یا اگر در دسترس دارد، به دلیل کلمات دشوار‌ و اصطلاحات‌ سنگین

چیزی سر در نمی‏آورد‌، وقتی‌ از کارشناسی که سخت‏گیر_۲    و

ناوارد است، درباره‏ی عرفان، سؤالی مـی‏پرسد و او راه را بـسیار بـاریک و

تاریک و پر خطر معرفی می‏کند که جـوان از پیمـودن‌ اصـل‌ راه صرف نظر

می‏کند‌، بالأخره‌ از روی ناچاری یا ناهشیاری، برای ارضای نیاز فطری معنا

خواهی‏اش به دنبال استاد، فرقه و گروه عرفانی‏ای می‏رود که: از او اسـتقبال

مـی‏کنند، این عـطش را پاسخ می‏دهند، جزوات، کتاب‏‌، سی‏دی‌، سایت و کلاس

در اختیارش مـی‏گذارند و عـرفان را برایش راحت می‏کنند.

 

نمونه: برخی از کارشناسان که به ظرافت‏های روان‏شناختی سیر و سلوک دقت

ندارند، نامه و دستورالعمل‏هایی را که بزرگان به شاگردان خـاص‌ خـود‌

گـفته‏اند، به‌ جوان تازه وارد می‏گویند و یا بدون دقت به مراحل سیر و

سـلوک، به جای این‏که هشدارها را تدریجی‌ و متناسب با مرحله بگویند و افراد

را به پیمودن راه و مراقبت ترغیب‌ کنند‌، بر‌ بیان خـطرات راه تـأکید

مـی‏کنند. این اشعار اگر در جای مناسب گفته نشوند، مانند سمّ عمل می‏کنند‌:

 

‌‌عـشق‌، کـار نازکان نرم نیست عشق کار پهلوان است ای پسر

 

  1. اوشواز این امر‌ در‌ آثارش‌ برای تبلیغ خود کمک مـی‏گیرد.
  2. در ضـمن مـشاوره، دختر افسرده‏ای که سابقه‏ی رابطه با جنس‌ مخالف را

داشت می‏گفت: از کرده‏ی خود پشـیمان بـودم، روزی بـرای توبه و ورود‌ به

حوزه‏ی دین و معنویت‌، پیش‌ خانمی مبلّغ رفتم، او سر من داد زد و گفت:

برو تا بـا آتـش خـشم الهی، من را هم نسوزانده‏ای.

 

 

————————————————————————

 

یا

 

از هر طرف که رفتم جز وحشتم نیفزود زنهار ازین بـیابان‌، ویـن راه

بی‏نهایت_ ۱

 

یا

 

طی این مرحله بی همرهی خضر مکن ظلماتست، بترس از خطر تنهایی

 

اشعار عـرفانی زیادی داریم که بـه راحـت بودن سلوک اشاره دارد:

 

به دریا بنگرم، دریاتُ‌ وینم‌ به صحرات بنگرم، صحراتُ وینم

 

به هـرجا بـنگرم کوه و در و دشت نشون از قـــامـــت رعناتُ وینم_۲

 

 

یا

 

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست عـاشقم بـر هـمه‌ عالم‌ که همه

عالم از اوست_۳

 

عشق و زندگی، برای نوجوانان و جوانان که هنوز هویتشان شکل نگرفته و یا هویت

آشـفته‏ای دارنـد و در بحران هویت به سر می‏برند و امید و میل شدید به‌

زندگی‌ کردن و لذت بردن از مـواهب الهـی دارنـد، بسیار مهم است. بنابراین

برای آن‏ها خوشایند نیست که از ابتدا و قدم اول عرفان، در مذمت از عشق سخن

گـفته ‏شـود، پیوسـته‌ لذت‏های‌ دنیوی‌ محکوم شود و مکرراً سخن از‌ مردن‌ و

حسابرسی‌ قبل از مرگ به مـیان آید. اگـر جوان در جلسات خوب و جذاب عرفان

مثبت، به تدریج هویتش شکل بگیرید، برای سؤال‏های‌ اساسی‏اش‌ پاسخی‌

قـانع‏کننده بـیابد، هدف از خلقت را درک کند‌ و بداند‌ که او جایگاه ویژه

در هستی دارد، به تدریج به استقبال مراحل دشـوارتر سـلوک معنوی می‏رود._۴

 

 

ج) مجاورت (زمانی و مکانی‌): یکی‌ از‌ مصادیق دسـترسی‏پذیری، مـجاورت اسـت،

چون استاد، کتب، جلسات، مرکز و مؤسسه‏ی‌ یک فـرقه یا مـکتب عرفانی، در

مجاورت محل زندگی یا تحصیل افراد هست، در بین این همه مدعیان‌ عرفان‌ و

معنویت‌، بـدون

 

  1. دیوان حـافظ، نرم افزار درج ۳٫
  2. دیوان بابا طاهر، نـرم افـزار‌ درج‌ ۳٫
  3. دیوان حـافظ نـرم افـزار درج ۳٫
  4. این بی دقتی در ظرافت‏های روان‏شناختی در بیان مـسائل اخـلاقی –

عرفانی‌، گاهی‌ از‌ اساتید اخلاق و عرفان هم سر می‏زند، من خودم وقتی

طـلبه‏ای جـوان بودم‌، هنگامی‌ که‌ در درس اخلاق برخی از اسـاتید شرکت

می‏کردم یا مدرسه از آنـ‏ها دعـوت می‏کرد‌، با‌ این‌ سخت‏گیری و سـخت

گـویی‏ها مواجه می‏شدم. گاهی هم اساتید بدون در نظر گرفتن سطوح عرفانی‌

افراد‌، در جمع نـسخه‏ی کلی بـرای همه می‏پیچیدند. (مؤلف).

 

 

————————————————————————

 

تحقیق جـذب هـمان مـی‏شوند. تبادر‌_۱    ذهنی‌ بـه‌ دلیل

مـجاورت زمانی یا مکانی و یا تبلیغاتی، مـی‏تواند در گـزینش افراد اثر

بگذارد. (تبادر‌ ذهنی‌ وقتی است که عرفانی، در عرف خاص مانند پزشکان و در

عرف عـام مـانند‌ مردم‌ ورد‌ زبان‏ها باشد، به گونه‏ای که وقـتی سـخن از

عرفان مـی‏شود، بـلافاصله ذهـن آن عرفان را‌ تصور‌ کند.)

 

نـمونه‏ی عینی: با یکی از طلاب آمریکایی که در جامعه ‏المصطفی‌ العالمیه‌

در‌ گرایش فلسفه و عرفان، تحصیل می‏کند، مصاحبه کردم او می‏گفت: دسـترسی

بـه کتاب‏های عرفان بسیار مهم‌ است‌. الآنـ‌ در آمـریکا مـردم تـشنه‏ی

عـرفان و معنویت هستند و این احـساس کمـبود و نیاز شدید‌، مجال‌ بررسی را

از آن‏ها می‏گیرد، بنابراین به هر عرفانی که در دسترسشان باشد، گرایش پیدا

می‏کنند‌. به‌ هـمین دلیل مـن وظـیفه دارم از قم کتاب‏های عرفان اسلامی

مانند ابن‌ عـربی‌، مـثنوی و… را بـفرستم یا بـا خـود بـبرم‌. در‌

آمریکا‌ افرادی زیادی چون حقیقت را ندیدند، ره‌ افسانه‌ زدند.

 

د) استقبال زیاد در مدت کوتاه: برخی به این دلیل جذب یک فرقه‌ یا‌ مسلک

عرفانی می‏شوند که در‌ مدت‌ زمان کوتاهی‌، توانسته‌ است‌ مریدان و پیروان

زیادی جذب کند. اینـ‌ نوعی‌ استفاده کردن از میان‏بر ذهنی است و در معیار

حقیقت دچار خطای شناختی‌ شده‏ایم‌. افراد و کشورهای سودجو برای رسیدن به‌

اهداف خود، از دادن‌ آمار‌ زیاد برای سوق افراد به‌ این‌ فرقه‏ها کمک می‏گیرند.

 

هــ) تـوافق کاذب: یعنی فرد تصور کند که چون او‌ عضو‌ یک گروه عرفانی است

یا‌ نسبت‌ فامیلی‌ با رهبرش دارد‌، افراد‌ زیادی به این گروه‌ تمایل‌ و

گرایش دارند و به زودی جذبش خواهند شد. توافق کاذب از نظر روان‏شناختی برای

بالا‌ بـردن‌ احـساس عاطفه‏ی مثبت و اعتماد به نفس‌ بالا‌ ایجاد می‏شود‌.

 

و) انحصار‌ روش‏شناختی‌: برخی، راه شناخت را‌ به علوم تجربی که قابل

مشاهده، قابل تکرار و عینی است، محدود کردهـ‏اند. بـنابراین دنبال‏

عرفان‏هایی‌ می‏گردند‌ که پشتوانه‏ی طـبیعی و تـجربی و تحقیقات علمی‌

مانند‌ یوگا‌، مدیتیشن‌ و عرفان‌ داشته باشند،

 

  1. چیزی‌ که‌ زودتر به ذهن خطور می‏کند.

 

 

————————————————————————

 

درحالی‏که دایره‏ی شناخت شامل راه‏های معتبر عقلی و نقلی (قـرآن و حـدیث)

هم‌ می‏شود‌.

 

ز) اصالت‌ سـود و لذت حـسی: یکی از میان‏برهای ذهنی‌ متعارف‌ و طبیعی‌

برای‌ گزینش‌ تحلیل‌ سود و زیان، توجه به میزان ناراحتی و لذت است؛ یعنی

افراد معمولاً از بین اطلاعات زیاد به بخشی گرایش دارند که برایشان لذت یا

سود حسی و جسمی داشته‌ باشد. کسی که ذهـنی نـاآرام و آشفته دارد و از نظر

فیزیولوژیکی (غذا، امور جنسی، پوشاک و مسکن) محروم است، راه شناختش بسته

می‏شود و توان ذهنی و عاطفی برای تحقیق ندارد، به همین دلیل‌ دنبال‌

راه‏هایی است که نیازهایش را ارضا کند. ناعدالتی در دنیا، جـنگ‏ها،

بـیماری‏های متنوع و فـراگیر روانی، اضطراب و فشارهای زندگی در عصر

ارتباطات سبب شده که برخی فرقه‏های معنوی مانند عرفان‌ سرخ‏پوستی‌ و بودیسم

از آب گل‏آلود مـاهی بگیرند و محور کار تبلیغ خود در زندگی را رهایی از رنج

و سختی‏های زندگی، کسب شـادی، آرامـش درون و… قـرار‌ دهند‌. برخی زنان

خیابانی به دلیل‌ بی‏پناهی‌ و امنیت نداشتن، جذب فرقه‏های معنوی کاذب می‏شوند.

 

نمونه‏ی عینی: یکی از طلاب افغانی جـامعه‏المصطفی ‌ ‌در قـم که در رشته‏ی

فلسفه تحصیل می‏کند و حافظ قرآن‌ است‌، درباره‏ی گرایش به عرفان‏های‌ کاذب‌

در کشـورش چـنین مـی‏گفت: در کشور ما مردم به دلیل جنگ، اختلافات داخلی

و… با فقر زیستی، بهداشتی، عاطفی و شناختی مواجه هـستند. کسی که شکمش

گرسنه شد، راه بینشش بسته می‏شود‌. اسلام‌ می‏گوید فقر که از در آمد، ایمان

حـقیقی از پنجره می‏گریزد. برخی از مـبلغان مـسیحی از این فرصت استفاده

می‏کنند و برای مدت زیادی با عناوین غیر مبلّغ مانند خدمت‏رسانی، پزشک‌ و…

بین‌ مردم حاضر‌ می‏شوند_۱    . آن‏ها صندوق قرض الحسنه

راه‏اندازی کرده‏اند و به جوانان مستعد گرایش به مسیحیت، وام با قسط کمـ‌

می‏دهند و با آن‏ها با مهر و محبت و چهره‏ی گشاده برخورد می‏کنند، بعد‌ از‌

اتمام‌ اقساط، مبلغ کل وام را دوباره به آن‏ها هدیه می‏کنند. غیر مستقیم

القا می‏کنند که خود مقایسه ‌‌کنید‌: اسلام

 

  1. مبلغان مسیحی هنگام بـلایای طـبیعی مانند سیل و زلزله در محل حادثه

حاضر‌ می‏شوند‌ و با‌ حمایت مادی و عاطفی، تبلیغ غیر مستقیم می‏کنند.

 

 

————————————————————————

 

دین عشق، محبت و رحمت است یا مسیحیت؟

 

ح) خودمیان‏بینی: چون‌ اعضای هر گروه، حجم متراکمی از اطلاعات درباره‏ی

گروه خود دارنـد و بـسیاری اهل‌ پژوهش و تحقیق نیستند، تصور‌ می‏کنند‌ گروه

خود حق و یا برترند.

 

ط) پدیده‏ی آماده سازی: تصورات و تفکراتی که اخیراً درباره‏ی موضوعی

داشته‏ایم، بر گزینش ما اثر می‏گذارد. به عنوان نمونه بسیاری از افـراد

وقـتی مشغول مطالعه‏ی کتاب‏های رمان‌ و جذاب پائلو کوئلیو می‏شوند یا سخنان

پرطمطراق اوشو را می‏خوانند، (بدون این‏که همه‏ی آثارشان را بخوانند و در

مبانی هستی‏شناسی، معرفت‏شناسی، انسان‏شناسی، ارزش‏شناسی و تناقض‏های

محتوایی این آثار دقت کنند و به بررسی نقدهای‌ واردهـ‌ بـر آنـ‏ها بپردازند

و با عرفان‏های دیگر آشـنا شـوند و بـهترین را برگزینند)، فکر می‏کنند همین

چیزهایی که الان مطالعه می‏کنند، حرف تمام را در عرفان زده‏اند.

 

نتیجه‏گیری

 

در پژوهش حاضر، به‌ بررسی‌ علل روان‏شناختی در گرایش به جـنبش‏های نـوپدید

مـعنوی، با تأکید بر روش علل شناختی پرداختیم و روش تحقیق، رویـکرد تـوصیفی

ـ تحلیلی با تطبیق بر نمونه‏های عینی است.

 

در این پژوهش‌ با‌ توجه به تحلیل روان‏شناختی برخی فیلم‏ها، گزارش‏ها،

اعترافات مـستند، بـرخی کـتاب‏ها و آثار موجود درباره عرفان‏های کاذب، و

مصاحبه آزاد با ۱۵ کارشناس حوزوی ـ دانـشگاهی، برخی از عمده‏ترین عوامل

شناختی گرایش‌ به‌ جنبش‏های‌ نوپدید معنوی بیان شده و این‌ عوامل‌، با‌

توجه به نمونه‏های عـینی و مـؤیداتی کـه در کنارشان نقل کرده‏ایم، بهتر

معرفی شده‏اند. عوامل یاد شده، همه در یـک سـطح و با‌ قدرت‌ نفوذ‌ یکسان

نیستند؛ آنها ممکن است «تسهیل کننده»، «تسریع‌ کننده‌»، «تکمیل کننده»، و

یا «تـثبیت‏کننده» بـاشند. اگـر چه قصد ما در این پژوهش کشف عوامل شناختی

گرایش به جنبش‏های نـوپدید‌ مـعنوی‌ بـود‌ ولی به مناسبت، برای رویارویی با

این گرایش‏های کاذب، راهکارهایی‌ نیز پیشنهاد کرده‏ایم.

 

 

————————————————————————

 

منابع

 

  1. اسـلامی نـسب، عـلی، شفای وسواس، تهران، نشر شفابخش، چاپ دوم،۱۳۸۵٫

 

  1. اشو، عشق، پرنده‏ای‌ آزاد‌ و رها‌، ترجمه‏ی مسیحا برزگر، تـهران،

دارینـوش،۱۳۸۲٫

 

  1. افکاری، نصرت الله، فرهنگ جامع‌ روان‏شناسی‌ – روان‏پزشکی، فرهنگ معاصر،

تهران، چاپ سوم، ۱۳۸۰٫

 

  1. اوشو، آواز سـکوت، تـرجمه‏ی سـید جواد حسینی، تهران، بی‏جا‌، ۱۳۸۴‌.

 

  1. اوشو‌، آه، این ….، ترجمه‏ی محسن خاتمی، تهران، نشرآویژه، چاپ چهارم،

۱۳۸۲٫

 

  1. اوشو، المـاس‏های‌ اشـو‌، ترجمه‏ی‌ مرجان فرجی، تهران، فردوس، چاپ دوم،

۱۳۸۴٫

 

  1. اوشو، بلوغ، ترجمه‏ی مرجان فرجی، تهران، فـردوس‌، چـاپ‌ دومـ‌، ۱۳۸۰٫

 

۸ . اوشو، عاشقانه‏ها، ترجمه‏ی قوام‏الدین خرمشاهی، تهران، سایه گستر، ۱۳۸۳٫

 

  1. اوشو، عشق، رقص زندگی‌، ترجمه‏ی‌ بابک ریاحـی پور، تـهران، نگارستان

کتاب،۱۳۸۰٫

 

  1. اوشو، مراقبه، هنر وجد و سرور‌، ترجمه‏ی‌ فرامرز‌ جواهری‏نیا، تهران،

فـردوس، ۱۳۸۰٫

 

  1. شـریف زاده، بـهمن، مدیریت معنویت‏گرایی در جهان غرب، فصلنامه‏ی‌

مطالعات‌ معنوی، شماره‏ی ۱، پژوهشکده‏ی باقرالعلوم، قم، زمستان ۱۳۸۹٫

 

  1. پائلو کوئلیو، بریدا، ترجمه‏ی آرشـ‌ حـجازی‌ و بـهرام‌ جعفری، تهران،

نشر کاروان، ۱۳۸۴٫

 

  1. پارسا، محمد، بنیادهای روان‏شناسی (روان‏شناسی عمومی)، تهران، نشر

سـخن‌، چـاپ‌ اول، ۱۳۷۸٫

 

  1. پارسا، محمد، زمینه‏ی روان‏شناسی، تهران، نشر مؤسسه، انتشارات بعثت‌،

چاپ‌ دوازدهم‌، ۱۳۷۵٫

 

 

  1. جامعه‏ی ‏مدرسین حوزه‏ی علمیه‏ی قـم، قـبیله‏ی حیله (نگرشی بر

کارنامه‏ی مدعیان معنویت و مهدویت‌)، معاونت‌ جامعه‌ و نظام، مدیریت

سـیاسی، قـم، ۱۴۲۹ ق .

 

  1. جعفری، محمد تقی، عرفان اسلامی، تهران‌، انـتشارات‌ نـشر، عـلامه

جعفری، چاپ سوم، ۱۳۸۳٫

 

  1. جمعی از مؤلفان، روان‏شناسی اجـتماعی بـا نگرش به منابع‌ اسلامی‌، قم،

نشر پژوهش‏گاه حوزه و دانشگاه، چاپ دوم، ۱۳۵۸٫

 

  1. قمری گیوی، حـسین‌، مـعنویت‌، هویت و بهداشت روانی در گستره‏ی زنـدگی،

فـصلنامه‏ی‌ روان‏شناسی‌ و دینـ‌، شـماره‏ی ۴٫

 

  1. مـظاهری سیف، حمیدرضا، عرفان ‏حلقه‌، تهدیدی‌ جـدی بـرای بهداشت معنوی

جامعه، فصلنامه‏ی مطالعات معنوی، شماره‏ی ۱، پژوهشکده‏ی باقرالعلوم، قم،

زمستان‌ ۱۳۸۹‌.

 

  1. کریمـی، حـمید، جهان تاریک‌ شناخت‌ و نقد فرقه‏ی‌ شـیطان‏پرستی‌، قم‌،

بوستان کتاب، چـاپ هـفتم، ۱۳۹۰٫

 

۲۱‌. دفتر‌ هنر و ادبیات رحال، سـی‏دی مـستند شیطان‏پرستی، تهران.

 

  1. فونتا، دیوید، روان‏شناسی دین‌ و معنویت‌، ترجمه‏ی ا ساوار، قم، نشر

ادیان، چاپ‌ اول، ۱۳۸۵٫

 

  1. سازمان‌ تـبلیغات‌ اسـلامی با همکاری بسیج مدرسه‏ی‌ عـلمیه‏ی‌ قـم

مـعصومیه، سی‏دی هجوم خـاموش.

 

  1. سـاعتچی، محمود، مشاوره و روان درمانی (نـظریه‏ها و راهـبردها‌ )،

تهران‌، نشر ویرایش، ۱۳۷۷٫

 

  1. سای‌ بابا‌، ساتیا‌، سخنان ساتیا سای‌ بابا‌، توراندخت تمدن (مالک)،

تهران‌، نـشرتعالیم‌ حـق، ۱۳۸۴٫

 

  1. شریفی، احمد حسین، درآمدی بر عـرفان حـقیقی و عرفان‏های کاذب، قـم،

نـشر‌ صـهبای‌ یقین، چاپ سوم، ۱۳۸۷٫

 

  1. ــــــــــــــــــ‌، جـنگ‌ نرم، قم‌، مؤسسه‏ی‌ آموزشی‌ و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۰‌.

 

  1. شعاری نژاد، علی‏اکبر، نگاه نو به روان‏شناسی انـسان سـالم، تهران، نشر

اطلاعات، چاپ دوم‌، ۱۳۸۶‌.

 

  1. ــــــــــــــــــ، روا‏‏نـ‏شناسی رشـد بـزرگسالان در‌ فـراخنای‌

زنـدگی‌، مشهد‌، نشر‌ ثـامن، ۱۳۷۷ .

 

۳۰‌. شـولتز‌، دوان پی، شولتز سیدنی الن، نظریه‏های شخصیت، ترجمه‏ی یحیی

سید محمدی، تهران، نشر ویرایش، چاپ دهم‌، ۱۳۸۶‌.

 

۳۱‌. طاهری، محمدعلی، عرفان کیهـانی (حـلقه)، بـی‏جا، انتشارات‌ اندیشه‏ی‌

ماندگار‌، چاپ‌ سوم‌، ۱۳۸۶‌.

 

  1. عمید، حـسن، فـرهنگ عـمید، تـهران، نـشر امـیرکبیر، چاپ هفتم، ۱۳۷۵٫

 

  1. فاضلی، قادر، عرفان عملى، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور (مجموعه آثار).

 

  1. ــــــــــــــــــ، آب و سراب، مرکز‌ تحقیقات کامپیوتری نور (مجموعه

آثار).

 

  1. فعالی، محمدتقی، آفتاب و سایه‏ها، قم، نشر نجم الهـدی، چاپ چهارم، ۱۳۸۷٫

 

  1. فعالی، محمدتقی، سی‏دی عرفان‏های نوظهور، قم، دفتر نشر معارف، نهاد

نمایندگی ولی‌ فقیه‌ در دانشگاه‏ها.

 

  1. قدیری، محمدحسین، روان‏شناسی و مهارت‏های رفتاری در تبلیغ غیرمستقیم،

قم، نشر ذوی القدر، چاپ دوم، ۱۳۹۰٫

 

  1. ــــــــــــــــــ، بررسی آرای یک روان‏شناس فمینیست (نـقد کتـاب

دختران خوب‌ به‌ بهشت می‏روند و دختران بد به همه جا)، فصلنامه‏ی مطالعات

راهبردی زنان، محمد حسین قدیری، تهران، نسخه‏ی شماره‏ی ۳۱، بهار۱۳۸۵٫

 

  1. کوئلیو پائلو‌، خاطرات‌ یک مغ، ترجمه‏ی آرش حجازی‌، نشر‌ کاروان،

تهران، ۱۳۸۴٫

 

  1. گنجی، حـمزه، روانـ‏شناسی‏ تفاوت‏های‏ فردی، تهران، نشر بعثت‏، چاپ‏

دهم‏، ۱۳۸۰٫

 

 

 

  1. لوک بدار، ژول دزیل و لوک مارش، روان‏شناسی اجتماعی‌، ترجمه‏ی‌ حمزه

گنجی، تهران، نشر‌ ساولان‌، چاپ هفتم، ۱۳۸۹٫

 

  1. مرکز مطالعات و پژوهش‏های فـرهنگی حـوزه‏ی علمیه‏ی قم، سی‏دی «ناقوس

شـیطان».

 

  1. مـؤسسه‏ی نرم افزاری کوثر، سی‏دی از برره تا لوس آنجلس، قم.

 

  1. مؤسسه‏ی فرهنگی هنری‌ نرگس‌، برنامه‏ی مستند شوک، شبکه‏ی سوم.

 

  1. مصباح یزدی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، نگارش احـمد حـسین شریفی، قم،

مؤسسه‏ی آمـوزشی و پژوهـشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۴٫

 

  1. مطهری، مرتضی، عرفان اسلامی‌، قم‌، انتشارات صدرا‌، چاپ پانزدهم، ۱۳۷۷٫

 

  1. ناصری راد، علی، افسون حلقه (نقد و بررسی عرفان حلقه)، تهران، نشر

سایان، چاپ‌ اول، ۱۳۹۰٫

 

  1. هارولد، کلمپ، تمرینات معنوی اک، ترجمه‏ی مـرجان داوری‌، تـهران‌، سی‌

گل،۱۳۸۰٫

 

  1. هارولد، کلمپ، روح نوردان سرزمین‏های دور، ترجمه‏ی مهیار جلالیانی،

تهران، ایساتیس، ۱۳۷۹٫

 

  1. هارتز ‌‌گری‌، معنویت و سلامت روان (کاربردهای بالینی)، ترجمه‏ی

امیرکامگار و عیسی جعفری، تهران، نشر روان، چاپ‌ اول‌، ۱۳۸۷‌.

 

 

 

 

شبکه بین المللی مطالعات ادیان

اینفورس (شبکه بین المللی مطالعات ادیان)،‌ بخشی از یک مجموعه فعالیت های فرهنگی است که توسط یک گروه جهادی مجازی انجام می شود. این گروه  بدون مرز، متشکل از اساتید، طلاب، دانشجویان و کلیه داوطلبان باایمان و دغدغه مندی است که علاقمند به فعالیت علمی جهادی در عرصه جنگ نرم هستند. شما هم می توانید یکی از اعضای این گروه باشید(اینجا کلیک کنید). فعالیت های سایت زیر نظر سید محمد رضا طباطبایی، مدرس ادیان و کارشناس صدا و سیماست. موضوعات سایت نیز در زمینه سیر مطالعاتی با رویکرد تقویت بنیه های اعتقادی و پاسخ به شبهات است.

0 0 رای ها
شما هم امتیاز بدهید..
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
View all comments
دکمه بازگشت به بالا
0
افکار شما را دوست دارم، لطفا نظر دهیدx
()
x