مطالعات متفرقه (خارج از سیر مطالعاتی)

گشایش پرونده‌ى امامت پژوهی در غرب انگلیسی زبان

هدف از گشودن این پرونده ، ارائه ی افق های جدید در عرصه ی امامت پژوهی است که می تواند درک غربیان از جوهر فکری شیعه را بیان نموده و شیوه ی گفتمان علمی تشیع با ایشان را سامان بخشد.

مقالات این پرونده به ابعادی از این حوزه پرداخته است:

دو مقاله نخست به مأخذ شناسی و معرفی برخی پژوهش های غربیان پیرامون امامت شیعی اختصاص یافته است ؛ در مقاله ی « سیری در آثار امامت پژوهان انگلیسی زبان» مولف در صدد معرفى نمونه‌اى از آثار انگلیسى زبان است که در آنها به امامت شیعى و اصل و خاستگاه آن، اندیشه و تطور شیعه‌ پرداخته شده است. در این مقاله

با استفاده از مجموعه ی مقالات کتاب”Index Islamicus ” و همچنین ویرایش دوم کتاب “Shi’i Islam : A Comprehensive Bibliography” برخی از این آثار معرفی شده است.

در مقاله « جستاری در پایان نامه های امامت پژوهان غربی» مؤلف در صدد است با معرفی برخی رساله های دانشگاهی انگلیسی زبان که موضوع امامت را در تمام  یا بخشی از فصول خود ، مورد پژوهش قرار داده اند، توجه محققان را به این عرصه جلب نماید.

اهمیت رساله ها در آنست که بر خلاف کتاب ها و مقاله ها ، به دلیل عدم انتشار ، کمتر در دسترس محققان قرار می گیرند ولی محتوای آنها نشانه و اماره ای بر علایق و سلایق پژوهشی در حوزه های آکادمیک غرب هستند .

در ادامه بدلیل اهمیت جایگاه فضای مجازی در حوزه علوم انسانی و ادیان و مراجعه زیاد کاربران به این سایتها که نشان از اقبال عمومی به این مسائل دارد و از آنجا که  یکی از راهبردهای ادیان نشر عقاید و تبلیغ آراء و دیدگاه‌های خود بوسیله تمامی ابزار موجود بوده و شبکه وب بدلیل دسترسی شبانه روزی و جهانی برای کاربران با کم‌ترین هزینه مادی بهترین وسیله برای نیل به این هدف در نظر گرفته شده است، مقاله ای با عنوان « بازتاب شیعه پژوهی در فضای مجازی» آورده شده است که در صدد ارائه ی اطلاعاتی به مخاطب درباره ی محیط مجازی در حوزه ی انگلیسی زبان است تا اگر یک شخص کاملاً بیگانه از مکتب تشیع بخواهد از طریق جستجو در اینترنت با عقائد شیعه آشنا گردد بداند با چه سایت‌هایی و دارای چه محتوایی جهت تعریف و معرفی شیعه و تشیع مواجه می شود؛ و آیا می‌توان انتظار داشت که محتوای موجود در پایگاه‌های اینترنتی که در جهت تبیین شیعه ایجاد شده اند ذهنیت درست و منطبق با آنچه که تشیع ادعا دارد، را به مخاطب غیر شیعه ارائه نماید؟

در پایان جهت بررسی  یکی از بسترهای گفتمان مشترک با سایر ادیان پیرامون مسئله ی ، امامت با سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در واتیکان جناب حجه الاسلام والمسلمین دکتر محمد مسجد جامعی گفتگو شده و در باب « گفتمان مشترک میان تشیع و مسیحیت» تجربیات و رهنمودهای ایشان منعکس گردیده است.

بدیهى است که این مقالات نه پژوهشی کامل در این عرصه بوده و نه گردآوری جامع در موضوعات و مسائل مربوط به این پرونده می باشد ، بلکه تنها تمهیدى است در معرفى آن ، به جهت ایجاد توجهی جدى برای ورود به این حوزه ی نوپا که امید است مورد عنایت ارباب دانش و فضل قرار گیرد.

به عنوان درآمدی بر این پرونده ، لازم است سیر شیعه پژوهی در غرب و برخی رویکردهای مطرح در آن و همچنین آثار مهم نوشته شده در این عرصه را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهیم.

ظهور شیعه پژوهی در غرب :

بر اساس گزارش اتان کلبرگ در مقاله مطالعات غربی در اسلام شیعی [۱] در اولین جلد از کتاب نمایه اسلام[۲] از میان فهرست منابع ارائه شده پیرامون اسلام در طی ۸۲۴ صفحه، فقط دو صفحه به شیعه اختصاص یافته است ، در حالی که این جلد ، مقالات سالهای ۱۹۰۶ـ ۱۹۵۵ را پوشش داده است . این نکته نشان می دهد مبحث شیعه پژوهی تا مدتها حتی تا نیمه اول قرن بیستم اساساً جزء مقولات اصلی مورد نظر دانشمندان غربی نبوده است .

بر اساس نمونه هایی که کلبرگ بیان کرده شاید بتوان مراحل شیعه پژوهی درغرب را به مراحل سه گانه زیر تقسیم نمود :

ـ شیعه پژوهی بدوی : مشخصه این مرحله این است که اساساً شیعه به عنوان یک جریان تبعی و نوعی عکس العمل خصمانه و غیر معقول نسبت به اهل سنت در نظر گرفته شده است . روشن است که منبع اصلی مطالعه در این مرحله، کتب و گزارشات اهل تسنن بوده است ؛ برای مثال ویلیام[۳]ـ اسقف اعظم صور در قرن ۱۲ م ـ و ژاک دو ویتری[۴] ـ اسقف منطقه عکا درقرن ۱۳م که اطلاعات خوبی در مورد اسلام داشته ـ در مورد شیعه گزارشات اندک و ناقص و در برخی موارد کاملا اشتباه ارائه می کنند.

(Kohlberg, 1987, pp. 31- 32).

ـ شیعه پژوهی سفرنامه‌اى : بعد از تأسیس دولت صفویه در ایران و رشد روابط سیاسی و تجاری غرب با ایران در قرن ۱۷م شاهد نگارش سفرنامه هایی هستیم که از ایران و آداب و رسوم آن گزارشهای بعضاً مبسوطی را عرضه کرده اند . پیر رافائل دو مانس[۵] درکتاب دولت ایران در سال ۱۶۶۰ و ژان شاردن درکتاب سفر به ایران از افراد برجسته در این مرحله به حساب می آیند. (Kohlberg, 1987, p. 33)

این کتابها نوعاً با پیشفرضهای غیر علمی در مورد تشیع آمیخته بود و همچنان فرهنگ شیعه برای نویسندگان آنها اصالتی ندارد ، بطوری که هیچ محقق غربی، تشیع را به عنوان مسئله ای مستقل و مهم در نظر نگرفته و هیچ کتابخانه ای در غرب ، تهیه کتب شیعی را در اولویت خود قرار نداده است . برخی افراد مانند : بایلی[۶] ، مریک[۷] ، اسپرنگر[۸] و کوری[۹] تلاشهائی را در زمینه معرفی شیعه در این مرحله انجام داده اند لکن ثمره و اثر چندانی در پی نداشته است . (Kohlberg, 1987, p. 37)

ـ شیعه پژوهی آکادمیک : بیشترین تلاشها در معرفی و شناساندن شیعه به عنوان فرقه ای اسلامی در اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم و بوسیله ی افرادی مانند: گلدزیهر[۱۰]، لویی ماسینیون[۱۱] و رادولف اشتروتمان[۱۲]صورت گرفته است ؛ اولین تلاش برای ارائه یک اثر جامع در مورد تشیع را دونالدسون در کتاب مذهب شیعه انجام داده که این کتاب در سال ۱۹۳۳ منتشر شده است .

در دهه ۶۰ به تدریج توجه به شیعه رونق می یابد به طوری که اولین کنفرانس بین المللی در مورد تشیع اثنا عشری در سال ۱۹۶۸ در استراسبورگ برگزار می شود[۱۳] . با این حال ما تحول چشم گیری را در زمینه شیعه پژوهی در این دوران مشاهده نمی کنیم تا اینکه انقلاب اسلامی در ایران به پیروزی می رسد. (Kohlberg, 1987, p. 40)

به نظر می رسد دردهه‌هاى اخیر به دلایل عمدتاً سیاسی، توجه محیط های آکادمیک غرب به شیعه بویژه تشیع در خاور میانه جلب شده است مانند کتاب؛ انقلاب دینی در ایران و تحولات لبنان و عراق اثر  هاینس هالم (Halm,” 2004, p. vii) تا جائی که کرسی های متعدد شیعه شناسی در دانشگاههای مطرح غربی ایجاد شده است [۱۴].

به قول فرانسوا توال[۱۵] امروزه توجه به شیعه گری نه تنها برای اسلام شناسان و محققان تاریخ مذاهب ، بلکه برای تمام علاقمندان به مسایل ژئوپولیتیکی اجتناب ناپذیر شده است. از نشانه‌هاى این توجه، افزایش چشم گیر نگارش ها در مورد تشیع است ، به عنوان نمونه در کتاب منبع شناسی شیعه بیش از ۴۰۰۰ اثر به زبان های اروپایی که تا سال ۲۰۰۳ منتشر شده ، شناسایی و معرفی شده است (خانبگی, ۱۳۸۶) .به این ترتیب می توان گفت اساسا شیعه پژوهی آکادمیک بر خلاف اسلام شناسی به معنای سنتی آن ، دانش جوانی است که حدود سه دهه عمر دارد و هنوز ثمرات و خطرات آن برای جامعه فرهنگی شیعه چندان ظهور و بروز نکرده است.[۱۶]

بررسی رویکردها و برخی آثار مستشرقین غربی :

همان طور که بیان شد ، در سابقه علمی و آکادمیک غرب و در میان مطالعات استشراقی و اسلام شناختی آنها ، تشیع یکی از شاخه‌هاى فرعی اسلام تلقی شده است . در این عرصه ، از منظر تاریخی ، دین اسلام شامل یک شخصیت تاریخی به نام [حضرت ] محمد (صلی الله علیه وآله وسلّم) است که کتابی به نام قرآن آورده و مجموعه‌اى از کلمات منسوب به وی به ما رسیده است .

جریانی که پیامبر اسلام پایه گذاری نموده در قالب دستگاههای حکومتی از قبیل حکومت خلفای راشدین ، حکومت اموی و عباسی مسیر تاریخی خود را طی کرده است . روشن است که در این سیر تاریخی در کنار جریان کلان قدرت حاکم ، جریانات کوچک و بزرگی در حاشیه ی این محور اصلی ظهور کرده باشد . عموم محققان غربی تشیع را یک جریان فرعی نه چندان مهم بر این درخت تناور تاریخی تلقی کرده اند و سهم اندکی از مطالعات خود را به آن اختصاص داده اند.

در پی تحولات دهه‌هاى اخیر، سهم مطالعات شیعی روز افزون شده است. هر چند انگیزه‌هاى این توجه در حوزه غرب خاستگاهی سیاسی دارد ، ولی همین انگیزه و حمایت های مالی انجام شده از آن که توسط محیط های آکادمیک صورت می گیرد؛ برای هدایت مطالعات به سمت ابعاد معرفتی شیعه کافی بوده است.

برای آشنائی بیشتر به یکی از نمونه‌هاى شاخص در زمینه مطالعات شیعه شناسی  یعنی کتاب چهار جلدی شیعه شناسی از انتشارات راتلج[۱۷] اشاره می کنیم. این کتاب شامل ۷۵ مقاله در بیش از ۱۷۰۰ صفحه می باشد . این چهار جلد، به چهار موضوع تفکیک شده است :

ـ منشأ و سیر تشیع

ـ کلام و فلسفه

ـ فقه ، آیین و مناسک

ـ نظریات سیاسی و حکومت در تشیع

توجه به سیر عناوین این مقالات نشانگر توجه جدی محققان غربی به مباحث معرفتی شیعه در کنار ابعاد سیاسی و اجتماعی آن می باشد .

از طرف دیگر تلاش محققان غربی برای شناخت ریشه‌هاى تشیع در موارد فراوانی با موانع و مشکلات و  یا اشتباهاتی همراه بوده است . به عنوان مثال در کتابی که در سال ۲۰۰۶ تحت عنوان « دست یابی به قدرت ؛ شیعه در جهان جدید عرب»[۱۸] منتشر شده است برای تحلیل ریشه‌هاى تشیع چنین ادعا می کند:

تشیع در حدود سال ۶۰ هجری و در اثر شکست و شهادت امام حسین  (علیه السلام) به صورت یک اقلیت مخالف شکل گرفته است . نویسنده این نکته را به عنوان مقدمه معرفی تشیع در دوره جدید مطرح می نماید. (Nakash, 2006, p. 5).

به نظر می رسد بسیاری ازمحققان غربی خصوصاً آنها که با تاریخ صدراسلام آشنایی کمتری دارند ، تمایل دارند شیعه را با ساده انگاری درقالب و ساختار تقابلی « رسمی  و غیر رسمی»  یا همان قالب « ارتودوکس و غیر ارتودوکس» که برای غربیان مدلی ساده و آشنا است ، تفسیر کنند و به نوعی ، خاستگاه تشیع را چون یک اقلیت سیاسی که با اکثریت رسمی در نزاع و مخاصمه بوده معرفی کنند .

در میان مورخان متقدم غربی ، « فیلیپ هیتی» و « کارل بروکلمان» این رویکرد را دنبال کرده اند.[۱۹]

به هر حال در عین اینکه جریان شیعه پژوهی در غرب تا حدی تحت تأثیر این سوابق نامطمئن می باشد ولی به تدریج شاهد نگارش آثاری هستیم که رویکردهای علمی تر و پخته تری را در مطالعات شیعی برگزیده اند . نکته قابل توجه این که هر چه مطالعات شیعه پژوهی عمیق تر می شود توجه محققان به موضوع امامت بیشتر جلب می شود.

در ادامه به برخی از آثار اشاره می کنیم :

ـ در میان آثار متأخر تلاش هایی برای تبیین اهمیت و جایگاه تشیع در صدر اسلام ، صورت پذیرفته است . این آثار نوعاً دارای رویکردی تاریخی بوده و تلاش کرده اند تشیع را به عنوان یک بخش از کلیت جهان اسلام مورد بررسی قرار دهند نه یک جریان فرعی غیر موثر . البته این آثار به ابعاد دیگری مثل ابعاد کلامی  و معنوی در این مسأله توجه جدی نکرده اند؛ به عنوان مثال می توان اثر مالیس رازون در کتاب جهان اسلام[۲۰] و قیصر فرح در کتاب اسلام[۲۱] و محمود ایوب در کتاب اسلام ؛ ایمان و تاریخ[۲۲] و مادلونگ در کتاب جانشینی حضرت محمد را نام برد . لازم به توجه است که نقدهایی از نظر تاریخی بر این آثار وارد است که همت پژوهشگران متخصص را می طلبد.

ـ به تدریج در تحقیقات غربی برخی آثارعرضه شد که به تشیع به عنوان موضوع اصلی نگاه شده و تفکیک تاریخ تشیع از تاریخ تسنن به صورت جدی تری در آنها دنبال شده است. به عبارت دیگر در این آثار تشیع مستقلاً مورد بررسی قرار گرفته است . این آثار به عنوان مدخلی بر شناخت تشیع در جهان غرب مورد توجه قرار گرفته اند؛ هر چند از نظر تاریخی نقدهای جدی بر این آثار وجود دارد. دونالدسون اولین اثر را در این شکل عرضه نموده است.[۲۳]

در میان آثار متأخر می توان از نوشته  هاینس هالم در اسلام شیعی ؛ از مذهب تا انقلاب[۲۴] و نوشته موجان مومن در مقدمه‌اى بر اسلام شیعی[۲۵] نام برد .

ـ در برخی آثار صرفاً از  یک تحلیل تاریخی سیاسی برای تبیین شیعه استفاده شده است و تشیع  یک دیانت مرکب معرفی شده که شامل آموزه های کلامی ، فلسفی ، فرهنگی و سیاسی بوده و در دوره شکل گیری اسلام (حدود ۴ قرن اول) به سامان رسیده است. مارشال هاجسن دردوره‌ى سه جلدی سرگذشت اسلام[۲۶] و لپجوس در تاریخ جوامع اسلامی[۲۷] و فرهاد دفتری در تاریخ مختصر اسماعیلیه[۲۸] این رویکرد را دنبال کرده اند .

گروهی از محققان از طریق پرداختن به تاریخ تفکر شیعه در دوره متقدم ، تلاش کرده اند تصویر دقیق تری از تشیع را ارائه نمایند. ایشان ادعا می کنند شیعه ی اثنی عشری صرفاً  یکی از جریانات شیعی در قرون اولیه شکل گیری اسلام بوده و پیدایش تشیع دوازده امامی پس از سامان گیری و انسجام تفکر و آموزه امامت در دوره امام صادق (علیه السلام) می باشد. اتان کولبرگ[۲۹] و ویلفرد مادلونگ[۳۰] در این باب مکتوبات مشهوری را عرضه کرده اند .

در تحقیقات جدید، که محققان غربی تلاش کرده اند با بکارگیری روشی نو و ابتکاری و بر اساس تحلیل اولین آثار حدیثی و تفسیری که در قرون اولیه شکل گرفته است، تحولات  اندیشه ی شیعی را دنبال کنند میر بار آشر در متن مقدس و تفسیر در شیعه امامی متقدم[۳۱] و آرزینا لالانی در نخستین اندیشه‌هاى شیعی[۳۲] و آندره نیومن در دوران شکل گیری شیعه دوازده امامی[۳۳] و سید حسین مدرسی در بحران و تثبیت در دوره ی شکل گیری اسلام شیعی[۳۴] از این روش استفاده کرده اند.

در نوعی دیگری از تحقیقات که در مطالعات شیعه شناسی صورت گرفته است ابعاد تاریخی کمتر مورد توجه محقق می باشد و تلاش بر اینست که ابعاد معنوی و مضامین بلند موجود در میراث شیعه معرفی شود . در این تحقیقات گاه به مناسبات بین شیعه با تصوف توجه شده است و تلاش شده ریشه‌هاى مشترک میان این دو یافته شود . در این گونه آثار مباحث امامت و ولایت به صورت توصیفی و تحلیلی مورد دقت قرار گرفته است .

هانری کربن در این زمینه پیشتاز بوده[۳۵] و بعد از او امیر معزی در پیشوای الاهی در شیعه نخستین[۳۶] و سید حسین نصر در برخی نوشته‌هاى خود و ماریا ماسی داکیک در جامعه ى کاریزماتیک ، هویت شیعی در اسلام نخستین[۳۷] با همین رویکرد به تحقیق پرداخته اند .

روشن است که تحقیق در مبانی نظری و  اندیشه معرفتی شیعه برای هر محققی مسلم می سازد که جوهر اصلی و فصل تمایز شیعه و سنی در موضوع امامت است و شناخت دقیق شیعه در گرو درک امامت شیعی است . این نکته به تدریج بر کاروان پژوهشی غرب در حال آشکار شدن است و به روشنی می توان مشاهده کرد که به صورت روز افزونی آثار امامتی و  یا آثاری که امامت را در تحقیقات شیعه شناختی خود مورد بررسی قرار می دهند، در مراکز علمی  و دانشگاهی دنیا زیاد شده است[۳۸] . آنچه در این نوشتار مورد اشاره قرار گرفت صرفاً دیباچه‌اى است بر این مثنوی .

نیاز ما به گسترش امامت پژوهی :

تا اینجا سخن از توسعه شیعه پژوهی در غرب بود و روشن شد در دل این جریان ، امامت پژوهی نیز در حال رشد می باشد . در ادامه و در حد اشاره ، موضوع را از منظر جریانات فرهنگی و فکری داخلی شیعی مورد توجه قرار می دهیم.[۳۹] به نظر می رسد امروزه جامعه شیعه در تعامل با دنیای غرب به نیازمندی های فکری جدیدی رسیده است و به تبع آن در حوزه امامت پژوهی نیز ضرورت های نوینی در حال برآمدن است . بر آگاهان از وضعیت فرهنگی جامعه شیعه مخفی نیست که در دهه‌هاى اخیر و در نقاط مختلف، مواجه با بازسازی و تجدید هویت اجتماعی و فرهنگی شیعی هستیم [۴۰]که دست کم در دو بستر ریشه دارد :

۱ـ تحولات تاریخی تشیع و جغرافیای جدید آن در جهان اسلام

۲ـ تحولات دنیای مدرن و موضع نوین شیعه در جهان جدید

این دو بستر منشأ نیاز به عرضه ی اندیشه امامت شیعی به صورت گسترده و قدرتمند شده است.

زمینه‌هاى این عرضه به قرار زیر می باشد :

۱ـ وجود تحول در ادبیات و فرهنگ داخلی اجتماع ما و نفوذ عقلانیت جدید غربی در آن ، نسل های جدید به ویژه تحصیل کرده را مشتاق ادبیات نوینی در شناخت دین و از جمله امامت و تشیع نموده است.

۲ـ نسل جدید شیعه و خصوصاً اهل فرهنگ و دین ، علاقه به درک مناسبات و موقعیت خود با سایر فرهنگ ها دارند . امروزه درک این مختصات نسبی ، برای فهم عمیق تر هویت شیعی ایشان به یک نیاز تبدیل شده است . به طوری که تبیین فکر شیعی با این منظر و ترسیم ابعاد مختلف  اندیشه امامت ، امری ضروری به نظر می رسد.

۳ـ مسأله گفتمان ادیان و گفت و گوی تمدنها و ضرورت تأمین ادبیات تفاهمی  و تعاملی قوی تر برای معرفی تشیع در این میادین ، نیاز خبرگان ما را به فلسفه تشیع و امامت بسیار زیاد کرده است . به عنوان نمونه شاهدیم که به تدریج ادیانی مثل بودیسم در دنیای امروز به صورت گسترده معرفی شده و آثار فراوان آن حتی در محیط ایران نیز ترجمه شده است . در حالی که در قبال آن، برنامه و الگوی منسجمی از مطالعات فلسفی و تطبیقی شیعی به چشم نمی خورد. مسأله این است که داعیه داران معنویت امروزه به تحدی روی آورده اند و ارائه معنویت و جاذبه‌هاى امامت شیعی به زبان مناسب به یک ضرورت تبدیل شده است.[۴۱]

۴ـ جهان مسیحیت در حوزه فلسفه دین تجربه عظیمی  را کسب نموده و دانش وسیعی را تولید و در عرصه جهانی عرضه کرده که در قبال آن ، فقر شدیدی در معرفی امامت و تشیع به چشم می خورد . فقدان مباحث تطبیقی در مواردی نسل های شیعه را دچار چالش فکری نموده است .

۵ـ اشتباه ورزی در شناخت و معرفی امامت شیعی در داخل که توسط برخی محققان جدید و روشنفکران صورت گرفته، ضرورت تبیین آموزه امامت شیعی را دو چندان کرده است . به نظر می رسد نوعی خود باختگی و نادیده انگاری نسبت به میراث فرهنگی تشیع در بخش هایی از نسل جدید بوجود آمده که اگر در  یک برنامه جامع به این مهم نپردازیم خسارات فرهنگی بزرگی را در میان این نسل شاهد خواهیم بود .

در مقابل این گسترش نیاز، به نظر می رسد در میان محققان شیعه ، سنت و ادبیات قویی برای عرضه فلسفه و ابعاد امامت شیعی به گروه مخاطبان غیر مسلمان و نسل جدید شیعه شکل نگرفته است. البته نویسندگان شیعه به دلیل ارتباط متقابل تاریخی و فرهنگی با اهل سنت تلاش های خوبی در مقام عرضه امامت شیعی به این گروه از مخاطبین انجام داده اند؛ اما به دلایلی ، تشیع در صدد عرضه فلسفه امامت خود به جهان غیر مسلمان نبوده است و لذا ادبیات این موضوع در حوزه شیعی نسبتاً رنجور مانده است و متأسفانه برنامه‌اى هم برای گسترش آن در نظر گرفته نشده است. آنچه امروز در جامعه علمی شیعی در این خصوص مشاهده می شود، غالباً مطالعات غیر منسجم و نوعاً بر اساس دغدغه‌هاى شخصی و بدون یک برنامه ی کلان پژوهشی است .

 

پی نوشت ها :

[۱]. اتان کلبرگ در سال ۱۹۴۳در فلسطین اشغالی به دنیا آمد؛ و پس از طی مراحل تحصیل در همانجا به دانشگاه آکسفورد انگلستان رفت. او در سال ۱۹۷۱ مدرک دکترای خود را از دانشگاه آکسفورد دریافت نمود و عنوان پایان نامه ی وی « نگرش شیعه امامی به صحابه پیامبرp » ا (The Attitude Of The Imami-Shiit toThe Companions Of The Prophet) بود. وی هم اکنون در دانشگاه عبری بیت المقدس (اورشلیم ) به تدریس و تحقیق مشغول است. از وی بیش از ۱۰۰ مقاله و کتاب منتشر شده است که برخی از آثار او عبارتند از: سه کتاب با عناوین « کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او » و « عقیده و فقه در تشیع امامی» و « تشیع» و ۴۶ مدخل در دایره المعارف های مختلف نظیر « ایرانیکا» ، « دین و اسلام ». مقاله ی به نام ( Western Studies of Shia Islam ) بوده که با عنوان « مطالعات غربی در اسلام شیعی» ترجمه شده است.

[۲] . Index islamicus ,Pearson

محتوای این مقاله در مقدمه کتاب « شیعه پژوهی و شیعه پژوهان انگیسی زبان » ترجمه شده است. قابل ذکر است که این مجموعه در حال حاضر یکی از مهم ترین و جامع ترین مراجع معرفی اطلاعات کتابشناختی و معرفی مقالات و پایان نامه‌هاى دانشگاهی اروپایی زبان و عمدتاً انگلیسی است که پیرامون اسلام و جهان اسلام منتشر می شود. برای آشنایی بیشتربا این مجموعه می توان به مقاله « فهرست واره‌ى منابع اسلامى» آقای محمد نوری در فصلنامه کتاب های اسلامی ( شماره‌ى ۷ ) مراجعه کرد.

[۳]. William

[۴]. Jacques de Vitry

[۵]. Pere Raphael du Mans

[۶]. Baillie

[۷]. Merrick

[۸]. Sprenger

[۹]. Querry

[۱۰]. Ignaz Goldziher

[۱۱]. Louis Massignion

[۱۲]. Rudolph Strothman

[۱۳]. مجموعه مقالات همایش استراسبورگ در قالب کتابی تک جلدی با عنوان:

(Le shiism imamate: Colloque de Strasbourg (6-9 mai 1968), Paris : PresssesUniversitaires de France )

در سال ۱۹۷۰ و در۳۱۲ صفحه به چاپ رسید. در سال ۲۰۰۹ کتابی به مناسبت جشن نامه اتان کلبرگ با عنوان (تشیع امامی ، چهل سال بعد ) منتشر شد. این کتاب حاوی مقالاتی است که به افتخار اتان کلبرگ و به مناسبت چهلمین سالگرد همایش استراسبورگ توسط گروهی از شیعه پژوهان نگاشته شد. برای مشاهده گزارش مختصر ۲۲ مقاله ارائه شده در همایش رک : رحیمی ریسه ، احمد رضا ، برلینیات ۲ ، نشریه گزارش میراث ، شماره ۳۷ ، بهمن ۱۳۸۷ ، ۵۹ ـ۶۷٫

[۱۴]. به عنوان مثال به مجموعه مقالات منتشره در دو کتاب ذیل مراجعه شود. این مقالات پیرامون تحولات شیعه درخلیج فارس و خاورمیانه بویژه در کشورهای ایران ، لبنان ، افغانستان ، پاکستان و عربستان سعودی نگاشته شده است.

ـ Shiism And Social Protest,ed. Jaun Cole , New Haven, Yale University Press , 1986

ـ Shiism, Resistance And Revolution, Ed. Martin Krammer , Tel Aviv University , 1987

[۱۵]. Francois Thual

[۱۶]. برای درک جوان بودن این دانش خوب است به گزارش دکتر « ادوارد سعید » توجه شود. ایشان در گزارش خود می گوید: از اول قرن ۱۹ تا قرن ۲۰ حدود ۶۰۰۰۰ کتاب در شرق شناسی نوشته شده است در حالی که تحقیقات نشان می دهد تعداد مقالات مستشرقان در فاصله ۱۹۰۶ تا ۱۹۹۱ بیش از ۷۵۰۰۰ مقاله بوده است Invalid source specified.

[۱۷]. این انتشارات مجموعه‌هاى مفصلی را به دین شناسی اختصاص داده که در میان آنها هشت سری از کتب منتشره به اسلام شناسی اختصاص دارد :

۱) مجموعه الهیات و معارف اسلامی

۲) اُفق های تازه در الهیات و معارف اسلامی

۳) مفاهیم انتقادی در الهیات و معارف اسلامی

۴) تاریخ و جامعه در جهان اسلام

۵) عرفان و تصوف

۶) اسلام سیاسی در آینه ی راتلج

۷) پیشنهادهای راتلج در ارتباط با شناخت خاور میانه و اسلام شناسی

۸) خاورمیانه جدید و جغرافیای جهان اسلام

در بین مجموعه سوم یعنی « مفاهیم انتقادی در الهیات و معارف اسلامی» یک شماره به « شیعه شناسی» اختصاص یافته و در چهار جلد ، در سال ۲۰۰۸ انتشار پیدا کرده است. مشخصات کتاب شناختی آن به قرار ذیل است :

Shiism,Critical Concepts In Islamic Studies, Ed. Paul Luft And Colin Turner, London, Routledge, 2008

در این باب از نوشته‌هاى آقای حسن انصاری در سایت کاتبان استفاده کرده ایم. برای اطلاعات بیشتر به لینک آن مراجعه کنید :

http://ansari.kateban.com/entry1131.html

[۱۸]. Reaching For Power: The Shi’a in the Modern Arab World

[۱۹]. این دو مورخ در اوایل قرن بیستم آثار خود را با موضوع تاریخ اسلام عرضه نموده اند:

• Phillip Hitti, The History of the Arabs(Princeton: Princeton University Press, 1937)

• Carl Brockelmann, TheHistory of Islamic Peoples (New York: Capricorn Books, 1939.)

[۲۰]. Malise Ruthven, Islam in the World(Oxford: Oxford University Press, 2006)

[۲۱]. Caesar E. Farah, Islam(United States: Barron’s Educational Series, 1994)

[۲۲]. Mahmoud M. Ayoub, Islam: Faith and History (Oxford: One World

Publications, 2004)

[۲۳]. دونالدسون خاور شناس انگلیسی است که دارای مطالعاتی در مسایل شیعه است و کتابی در زمینه اعتقادات شیعه (لندن ،۱۹۳۳) و همچنین کتابی در موضوع امامت از منظر شیعه (لندن ،۱۹۳۱) منتشر کرده است.

[۲۴]. Heinz Halm, Shi’a Islam: From Religion to Revolution (Princeton: Markus Wiener Publishers, 1997)

[۲۵]. MoojanMomen, An Introduction to Shi’i Islam: the History and Doctrines of TwelverShi’ism (New Haven: Yale University Press, 1985)

[۲۶]. Marshall Hodgson, The Venture of Islam(Chicago: The University of Chicago Press, 1974)

[۲۷]. Ira Lapidus, A History of Islamic Societies(Cambridge: Cambridge University Press, 2002,)

[۲۸]. FarhadDaftary, A Short History of the Ismailis(Princeton: Markus Wiener Publishers, 1998)

[۲۹]. Etan Kohlberg, “From Imamiyya to Ithna ـ˜Ashariyya” Bulletin of the School of Oriental and African Studies 39 (1976): 521–۳۴

این مقاله توسط آقای محسن الویری ترجمه و نقد شده است. (فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق g ، سال اول ، شماره ۲ ، زمستان ۷۴ )

[۳۰]. Wilfred, Madelung : ـ Der Imam al-QåsimibnIbråhim und die Glaubenslehre der Zaiditen,Berlin: Walter de Gruyter, 1965

ـ “The Håshimiyyåt of al-Kumayt and HashimiShi˜ism” in StudiaIslamica 70 (1989): 5–۲۶,

این مقاله توسط خانم شکور ترجمه شده و در جلد هشتم مجوعه مقالات همایش بین المللی تشیع و خاورشناسان به چاپ رسیده است.

ـ Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate, Cambridge: Cambridge University Press, 1996

ترجمه این کتاب توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس باعنوان « جانشینی حضرت محمد » منتشر شده است.

[۳۱]. Meir M. Bar-AsherScripture and Exegesis in Early ImamiShi’ism.THE MAGNES PRESS, THE HEBREW UNIVERSITY, JERUSALEM, 1999

[۳۲]. Lalani, Arzina R. Early Shii Thought: The Teachings of Imam Muhammad al- Båqir. London: I.B. Tauris and The Institute of Ismaili Studies, 2004.

[۳۳]. Newman, Andrew. The Formative Period of TwelverShi˜ism: Hadith as Discourse Between Qum and Baghdad. Richmond: Curzon, 2000.

[۳۴]. Modarressi, Hossein. Crisis and Consolidation in the Formative Period of Shi˜ite Islam, Princeton, NJ: Darwin Press, Inc., 1993.

[۳۵]. Henry Corbin, “The Meaning of the Imam for Shi’a Spirituality,” in SeyyedHossein Nasr, Hamid Dabashi, SeyyedVali Reza Nasr, ed., Shi’ism: Doctrines,Thought, and Spirituality (Albany: State University of New York Press, 1988)

برای آشنایی با اندیشه‌هاى کربن  ، ر ک : شایگان ، داریوش ، هانری کربن؛ آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی ، ترجمه باقر پرهام ، تهران ، نشر فرزان روز ، ۱۳۷۳٫

[۳۶]. Amir-Moezzi, Mohammad Ali. The Divine Guide in Early Shi˜ism: The Sources of Esotericism in Islam (trans. David Streight). Albany, NY: State University of New York Press, 1994.

امیر معزی با همکاری دکتر کریستیان ژامبه فیلسوف فرانسوی و استاد برجسته فلسفه اسلامی در مدرسه عالی مطالعات سوربن کتابی با رویکرد مذکور به چاپ رسانده است با عنوان : تشیع چیست؟ ( سال ۲۰۰۴، انتشارات فیارد ) برای توضیح در مورد این کتاب رک: < http://ansari.kateban.com/entry792

[۳۷]. Dakake, Maria Massi, The charismatic community : Shi˜ite identity in early Islam, Albany ,State University of New York Press,2007

[۳۸]. به عنوان مثال دکتر امیر معزی مجوعه مقالاتی را تحت عنوان « وجوه امام شناسی اثنا عشری» Aspects de l’imamologieduodécimaine)) منتشر نموده است. مشخصات ۹ مورد از این مقالات در زیر آمده است:

۱) “Remarquessur la divinité de l’Imam”, StudiaIranica, 25(2), 1996, pp. 193-216.

۲) “Contribution a la typologie des rencontres avec l’imamcaché”, Journal

Asiatique, 284 (1), 1996, pp, 109-35.

۳) “L’Imamdans le ciel. Ascension et initiation”, M.A. Amir ـMoezzi (éd.) Le voyage

initiatique en terred’islam. Ascensions célestesetitinérairesspirituels, Bibliotheque

des Hautes Etudes, vol. 103, Louvain ـ Paris, 1997, pp. 99 – ۱۱۶٫

۴) “Seull’homme de Dieuesthumain. Théologieetanthropologie mystique à traver

sl’exégèseimamiteancienne”, Arabica, 45, 1998, pp. 193 – ۲۱۴ (version anglaisedans

E. Kohlberg (éd.), Shi’ism, “The Formation of the Classical Islamic World”, vol. 33,

Aldershot, 2004, art. N 2)

۵) “Savoir c’estPouvoir. Exégèses et implications du miracle

dansl’imamismeancien”, D. Aigle (éd.), Miracle et karma. Hagiographies

médiévalescomparées, Bibliothèque des hautes Etudes, vol. 109, Turnhout

Paris, 2000, pp. 251-286.

۶) “Fin du Temps et Retour à l’Origine”, Revue des MondesMusulmans et

de la Méditerranée, n° spécial 91-94, 2001, “Millénarisme et messianisme en

islam”, éd. M. Garcia – Arenal, pp. 55-74.

۷) “Une absence remplie de presences. Hérmeneutiques de l’Occultation

chez les Shaykhiyya”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies

۶۴/۱, ۲۰۰۱, ۱-۱۸ (version anglaisedans W. Ende et R. Brunner (eds.), The Twelver

Shia in Modern Times, Leiden, 2001, pp. 38-57).

۸) “Visions d’imams en mystique imamitemoderne et contemporaine”, E. Chaumont

et al. (éds.), Autour du regard. Mélanges Gimaret, Louvain – Paris, 2003, pp. 97-142

۹) “Notes à propos de la walyaimamite”, Journal of the American Oriental Society,

۱۲۲-۴, ۲۰۰۲, p. 722-41

[۳۹]. یاد آور می شویم در این نوشتار عمدتا به ضرورت توسعه امامت پژوهی پرداخته ایم و بایسته ها و حوزه‌هاى پیش رو را به فرصتی دیگر وانهاده ایم.

[۴۰]. برای نمونه به دو کتاب ذیل مراجعه شود :

ـ ابراهیم, ف. (۱۳۸۷). شیعیان در جهان عرب مدرن ۱؛ عربستان سعودی. ( ر . سیمبر , مترجم ) تهران: دانشگاه امام صادقg.

ـ نکاست , ا . (۱۳۸۷). شیعیان در جهان عرب مدرن ۲ ؛ عراق ، لبنان و حوزه خلیج فارس. ( ا. قربانی شیخ نشین, مترجم ) تهران : دانشگاه امام صادقg.

[۴۱]. برای آشنایی با برخی از منابع منتشر شده در این زمینه به کتاب « آفتاب وسایه ها » نوشته آقای محمد تقی فعالی مراجعه شود. در انتهای این کتاب که به بررسی جریان های نو ظهور معنویت گرا اختصاص دارد خاتمه‌اى افزوده شده است که در آن حدود ۶۰۰ منبع مرتبط به موضوع معرفی شده است.

شبکه بین المللی مطالعات ادیان

اینفورس (شبکه بین المللی مطالعات ادیان)،‌ بخشی از یک مجموعه فعالیت های فرهنگی است که توسط یک گروه جهادی مجازی انجام می شود. این گروه  بدون مرز، متشکل از اساتید، طلاب، دانشجویان و کلیه داوطلبان باایمان و دغدغه مندی است که علاقمند به فعالیت علمی جهادی در عرصه جنگ نرم هستند. شما هم می توانید یکی از اعضای این گروه باشید(اینجا کلیک کنید). فعالیت های سایت زیر نظر سید محمد رضا طباطبایی، مدرس ادیان و کارشناس صدا و سیماست. موضوعات سایت نیز در زمینه سیر مطالعاتی با رویکرد تقویت بنیه های اعتقادی و پاسخ به شبهات است.

0 0 رای ها
شما هم امتیاز بدهید..
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
View all comments
دکمه بازگشت به بالا
0
افکار شما را دوست دارم، لطفا نظر دهیدx
()
x