هویت اعتقادی ما
هفت آسمان » شماره ۵۲ (صفحه ۵)
هفت آسمان » شماره ۵۲ (صفحه ۶)
هفت آسمان » شماره ۵۲ (صفحه ۷)
هـویت اعتقادی ما
بنیان هویت ما بر ارکانی چند و از جمله مهمترین آنها بر رکـن بـاورهای دینـیمان استوار است. بیگمان دوام و پویایی ما وابسته به پایایی این ارکان است، که اگر سایه آنها بـر سر ما گسترده نباشد شمع جمع ما در پس حوادث تلخ و شیرین روزگار فروغی نـخواهد داشت؛ و بیتردید در مسیر پرابـهام پیـش رو کوششمان به جوشش معنا و سرشاری حیات منتهی نخواهد شد، اگر نگاهمان به آینده از عناصر تعالیبخش هویتمان مدد نگیرد.
این رکن و آن بنیان به یکباره از عدم برنخاستهاند؛ بلکه از سرچشمههایی سیراب شدهاند که از ژرفای دهـها و صدها سال اندیشه و فکر جوشیدهاند و جان ما را حیات، و زندگانی ما را سمت و سو بخشیدهاند. با اینکه پرورده چنین آب حیاتی هستیم و به مدد این آب است که همچون درختی سر به فلک کشیده از سر کشیدن بـه افـقهای دوردست ذوقزده میشویم، گاه غفلت میورزیم از اینکه اگر ریشههایمان را به اندازه کافی از اندیشه پیشینیان سیراب نکنیم، طوفان روزگار ما را از جای برخواهد کند و به سوی ناکجاآباد بیخویشتنی سوق خواهد داد. با کـاوش در اعـماق این دریای وسیع است که میتوانیم گوهرهای تابانی را بازیابیم که چراغ راه ما باشند و در ترسیم راه آینده و شکلدادن به هویت همواره شونده ما مددمان رسانند. بر ماست که خود را با خود آشـنا کنـیم و از آب حیات خویشتن سیراب شویم.
روشن است که انس به کاشانه به معنای حبس در لانه نیست و نباید از ماجراها و جریانهای بیرون غافل بمانیم. بخواهیم یا نخواهیم، در کاروان راحله بشری، در حال
سـیر بـه سـوی آینده خویش هستیم. اگر خـرد جـمعیِ هـمواره پویایِ این کاروان را نشناسیم، و زبان گفتوگو با اهالی این کاروان را ندانیم، دانش و بینش ما از متن گفتمان معاصر به حاشیه رانده خـواهد شـد و غـبار مرور زمان چهره پرطرواتش را پژمرده خواهد کرد.
رسـالت عـظیم بر دوش هر نسل نو آن است که از گذشته به اکنون پیامآوری کند، کاری که نیازمند تدبیر و راهبری آگاهانه اسـت. هـر نـسل نو باید بتواند در عین آنکه محتوای کامل سنت گذشته را حـفظ میکند آن را هماهنگ با ادبیات علمی عصر، و در قالبهای علمی جدید و ناظر بر الگوهای حاکم بر اندیشه نوین تـبیین کنـد. این کار بـه هیچ وجه به معنای عرفیکردن سنت و تزریق محتوای عصر در قالب آمـوزههای آن نـیست؛ بلکه به معنای پرکردن پیالههای معاصر از محتوای آموزههای سنتی است. باید استوار بر سنت، عصر نـو را صـورتبندی کـرد نه آنکه به بهانه نوگرایی، سنت را از محتوا تهی ساخت.
در عصر حاضر، کـلیت انـدیشه مـا و از جمله «کلام» و «عقیده» ما با موج اندیشه غربی روبهرو است. این موج و در واقع ایـن طـوفان آنـچنان گسترده و فراگیر است که صدای تلاطم آن را در هر جا و از هر کوی و برزن بهوضوح میتوان شـنید. طـرفه آن است که آنچنان به این طوفان انس گرفتهایم که غرش آن را آهنگی دلنواز مـیانگاریم کـه جـز با گوش دادن بدان آرامش علمی به ما دست نمیدهد. اگر چنین است، ما بـیش از آنـکه خود باشیم آنهاییم.
سواران غربیِ این موج، سوار بر مرکب پژوهش (و گاه سـوار بـر مـرکبی پژوهشنما) دشتهای بسیاری از سرزمینهای فرهنگ ما را کاویدهاند. تاریخ عقاید ما از حساسترین عرصههایی است که ایـن سـواران برونی در آن گام نهاده و در حال کاویدن زوایای آنند. اینان به عرصههایی از سرزمین اعـتقادی مـا وارد شـدهاند که ایبسا ما خود از آنها غافل بودهایم. باید اذعان کنیم که صرفنظر از خطاهایی که بـه عـمد یـا غیرعمد در کار ایشان رخ داده و خواهد داد، برخی از این پژوهشها از حیث روش و محتوا و نتیجه بـرای مـا تازگی دارد.
وقت آن رسیده که از اعماق هویتمان بر خود نهیب بزنیم تا بلکه از بیخویشتنی رها شویم و پیـش از آنـکه دیگران به ما بگویند که اعتقادات پیشینیان ما چه بوده است
خـود بـرای خود و دیگران از این وادیِ نامآشنا خبرها بـیاوریم.
دانـشگاه ادیـان و مذاهب، خاصه پژوهشکده ادیان و مذاهب با وقـوف بـه چنین خلائی گامهایی را در جهت بازیافت و معرفی صحیح تاریخ کلام و عقاید شیعه برداشته اسـت. از جـمله این گامها طراحی و اجرای طـرح «بـررسی تحلیلی اعـتقادنامههای امـامیه» اسـت که با مشارکت جمع کثیری از مـحققان اعـم از استاد و دانشجو در دست اجراست. هدف اصلی این طرح ردیابی و پیگیری سیر تـاریخی عـقاید امامیه در دوران غیبت است.
مجله هـفت آسمان بر اساس سـیاست انـتشار ویژهنامههای تخصصی، بنا به پیـشنهاد دسـتاندرکاران طرح اعتقادنامههای امامیه، همه مقالات این شماره، بهجز آخرین مقاله، را به مقالات هـمین طـرح اختصاص داده است و برای ایـنکه چـهارچوب کـلی طرح اعتقادنامهها نـیز روشـن شود در مصاحبه این شـماره چـند و چون آن را با مسئول طرح به گفتوگو نشسته است.
بر این باوریم که خرد هـرچه جـمعیتر باشد بهتر میتواند کاروان دانش را پیـش بـرد. امیدواریم کـه ایـن ویـژهنامه بستری مناسب فراهم آورد تـا پیش از انتشار نهایی، کلیت طرح اعتقادنامهها به محک نقد و بررسی آزموده شود. از گوهرشناسان عرصه دانـش دعـوت میکنیم که صدف این طرح را در جـستوجوی کـان مـعنا بـشکافند و مـضمون آن را با تیغ نـقد خـویش تراش دهند تا در نهایت دست در دست هم از کاشت این طرح، تحقیقی عالمانه برداشت کنیم.
در تذکار ایـن نـکته مـنفعت است که مقالاتی که در اینجا آمدهاند، مـطابق ضـوابط کـمّی و کـیفی مـجله دسـتخوش دو تغییر شدهاند: نخست آنکه حجم آنها گاه به میزان قابلتوجهی کاهش یافته است؛ دوم آنکه بخش کتابشناسی آثار که همه مقالات طرح اعتقادنامهها مشتمل برآناند حذف شده اسـت. بهرغم این تغییرات جوهر هر مقاله همچنان محفوظ است و در آینه آن بهوضوح میتوان شکل نهاییاش را به هنگام انتشار در قالب طرح اعتقادنامهها مشاهده کرد.