مطالعات متفرقه (خارج از سیر مطالعاتی)

معرفی یک کتاب: دائره المعارف یهود

آدرس مقاله در پایگاه مجلات تخصصی نور: هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (از صفحه ۲۳۱ تا ۲۴۸)
URL : http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/209247
معرفی یک کتاب: دائرهالمعارف یهود (۱۸ صفحه)
نویسنده : شریعتمداری،حمید رضا
هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۱)


‌ ‌‌‌مـعرفی‌ کتاب : دائره المعارف یهود / حمیدرضا شریعتمداری

د. مسیری، عبدالوهاب، موسوعه الیهود و الیهودیّه و الصهیونیّه، چاپ‌ اول‌، دارالشـروق‌، قـاهره (و بـیروت)، ۱۹۹۹، ۸ مجلّد رحلی، در مجموع ۲۸۴۸ صفحه

به تازگی در کشور مصر دائره‌ المعارفی بدیع پیرامون یهودیّت انتشار یافته اسـت. این دائره المعارف که توسط ناشر‌ معروف و موفّق مصری، دارالشروق‌ به‌ طبع رسیده، مـحصول تلاش و مدیریّت عبدالوهاب مـسیری طـی یک ربع قرن کار مداوم و گروهی است. دکتر مسیری تحصیلات عالی خود را در زمینه ادبیات انگلیس و آمریکا و ادبیات تطبیقی، در دانشگاه رتجرز‌ (Rutgers University) در آمریکا به انجام رسانیده است. تحقیقات و تألیفات وی ـ علی رغم رشته تـحصیلی اش ـ بیشتر به حوزه یهودیت و صهیونیزم معطوف است. با این همه، از وی آثار متعددی نیز‌ در‌ باب ادبیات انگلیسی و نیز ادبیات فلسطینی و یهودی به چاپ رسیده است. وی به مباحث جامعه شناختی و فلسفی نیز اهـتمام زیـادی دارد. معرفی تفصیلی آثار چاپ شده و در آستانه چاپ وی‌، در‌ جلد هشتم موسوعه (ص ۱۷۷) آمده است. برخی از مناصب اداری و دانشگاهی وی از گذشته تا کنون چنین است:

ــ کارشناس صهیونیزم در مرکز مطالعات استراتژیک اهرام (۱۹۶۹ ـ ۱۹۷۵);

ــ‌ عضو‌ نمایندگی دائمـی اتـحادیه عرب در سازمان ملل (۱۹۷۵ ـ ۱۹۷۹);

ــ استاد در دانشگاههای عین شمس، ملک سعود و دانشگاه کویت (۱۹۷۹ ـ ۱۹۸۹);

ــ مشاور علمی مؤسسه جهانی اندیشه اسلامی (المعهد‌ العالمی‌ للفکر‌ الاسلامی از ۱۹۸۹ تا کنون‌);

ــ‌ عضو‌ هیئت امنای دانشگاه علوم اسـلامی و اجـتماعی واشنگتن (از ۱۹۹۷ تا کنون).

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۲)


عبدالوهاب مسیری در سال ۱۹۷۵ اقدام به چاپ دائره المعارف‌ مفاهیم‌ و اصطلاحات‌ صهیونیزم نمود. این کتاب نقطه آغاز تلاش همه‌ جانبه‌ او برای تدوین دائره المعارف جامع یهود گشت. به اعـتقاد وی، بـسیاری از اصـطلاحات و واژه های به کار رفته‌ در‌ گـفته‌ هـا و نـوشته های صهیونیستها معانی خاصی دارد که با معانی‌ آنها در آثار دیگران کاملا متفاوت است. از این رو، بازخوانی این واژگان و فهم و تبیین آنها امـری اسـت‌ ضـروری‌ و بایستنی‌.

سرویراستار در جلد اول موسوعه، در بخش مشکلات نظری، زبـان و ادبـیات‌ تحلیلی‌ عرب را در فهم و تبیین یهودیت و صهیونیزم کاملا نارسا می داند و معایب آن را چنین برمی‌ شمرد‌:

۱٫ بسیاری‌ از تحلیلها، آگاهانه یا نـاآگاهانه بـر انـگاره های غربیها مبتنی است. تلقی‌ غربیها‌ از‌ یهودیت، برگرفته از آموزه هـای انجیلی است. بر این اساس، یهودیان موجودیّتی مستقل هستند‌ که‌ در‌ تاریخ مستقل خود در حرکت اند. آنان زمانی در بـیابانها سـرگردان بـودند. سپس در‌ کنعان‌ و پس از آن در مصر استقرار یافتند. هم اکنون نیز در نقاط مختلف‌ جـهان‌ بـه‌ ویژه در آمریکا و اروپا سرگردان اند و مدت زمانی است که فلسطین قبله آمال آنها‌ شده‌ است. در تلقی غـربی، یـهودیها یـا فرشتگان محبوبند یا شیطانهای مبغوض و مطرود. یا‌ مرکز‌ هستی‌ هستند و تاریخ انـسانی بـدون آنـها فاقد هر قدرتی برای حرکت و پویش است و یا فقط ابزار‌ یا‌ شیئی حاشیه ای هـستند کـه هـیچ اهمیت ذاتی ندارند. در این نگاه‌، بسیاری‌ از‌ اطلاعاتْ کنار گذاشته شده، زیرا اهمیت نداشته اسـت.

۲٫ بـا الهام از طرز تلقی غربیها، عقلانیت‌ عربی‌ بدین‌ سو گراییده است که یهودیان را از رونـد تـمدنی، تـاریخی و انسانی خود‌ جدا‌ کند و آنان را از ویژگیهای انسانی شان جدا سازد. تاریخ به عنوان مـنبع اسـاسی شناخت انسانها‌ و قومیتها‌، در این نگرش مورد غفلت قرار گرفته است.

۳٫ بر اثر غـفلت از‌ ایـن‌ رویـکرد تاریخی ـ انسانی، نگرش عرب به پدیدارها‌ و رویدادهای‌ یهودی‌، به عنوان واقعیاتی کلی و ترکیبی ـ با نـمودهایی‌ مـختلف‌ در سطوح سیاسی، اقتصادی، دینی و معرفتی ـ مطرح نبوده است. از این رو، زبان‌ تحلیلی‌ عـرب بـه صـورتی افراطی سیاست‌ زده‌ شده است‌، به‌ گونه‌ ای که هر موضوعی در چارچوب‌ ابعاد‌ مستقیم سیاسی و اقـتصادی آن مـورد بـررسی قرار می گیرد و ابعاد معرفتی آن‌ ـ یعنی‌ نوع نگاه یهودیها به هـستی و نـوع‌ نگاه غربیها به خودشان‌ و به‌ یهودیها ـ مورد بی اعتنایی واقع‌

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۳)


می‌ شود. روشن است که بـدون تـوجه به این ابعاد، نمی توان ابعاد سیاسی‌ و اقتصادی‌ را به خوبی فهمید.

۴٫ نـقیصه‌ دیـگر‌، تلقی‌ کردن تفکر صهیونیزم‌ به‌ صورت مـجموعه ای از‌ انـدیشه‌ هـای صهیونیستی بدون هیچ ربط و نسبتی میان آنـهاست، در حـالی که این طرز تفکر‌، منظومه‌ ای است به هم پیوسته، که‌ هر‌ جزء آنـ‌ جـزء‌ دیگر‌ را تبیین و تکمیل می‌ کـند.

۵٫ در نـوع نگاه اعـراب ویـژگی اسـکانی صهیونیست ها یعنی روحیه وطن گـزینی و سـکونت و ماندگاری‌ در‌ مناطق تحت نفوذ نادیده گرفته شده‌ است‌. صهیونیست‌ ها‌ در‌ پی تسلط بـر‌ فـلسطین‌ و به خدمت گرفتن مردم نیستند، بـلکه مطلوب اصلی آنان اشـغال سـرزمین، اخراج ساکنان آن و وطن دائمی‌ قـرار‌ دادنـ‌ آن است.

۶٫ وجود نگاه مادی و عینی به‌ کنشها‌ و واکنشهای‌ صهیونیست‌ ها‌ و بی‌ توجهی بـه پیـوند عمیق انگیزه ها و رویکردهای صـهیونیست هـا بـا نوع نگرش آنـها.

۷٫ مـهمترین نقیصه نبودِ الگویی مـناسب و راه گـشا در تحلیل هویت صهیونیست ها است. در‌ حال حاضر، الگوی حاکم بر تحلیل عرب از صهیونیست هـا، جـمع آوری و متراکم ساختن اطلاعات، اسناد و مدارک، بـدون ریـختن آنها در قـالبی مـعنادار و مـعنابخش است.

مبنای تألیف و تـنظیم موسوعه الیهود‌، این‌ اعتقاد است که ذهن آدمی در مواجهه با ورودیهایش به صورت انفعالی عـمل نـمی کند و این گونه نیست که بـدون هـیچ نـوع سـازماندهی، تـنها به ثبت و ضـبط آنـهابپردازد. ذهن‌ آدمی‌ قوه ای است خلاّق و ابداع گر که واقعیات را از دریچه الگوهای معرفتی و ادراکی خود مورد تـوجه قـرار مـی دهد و داده های راه‌ یافته‌ را در قالب آن الگوها‌ بـازسازی‌ مـی کـند. از ایـن رو فـرایند ادراک، خـود نوعی تفسیر و تحلیل است.

الگو ساختاری است تصوّری و مفهومی با قدرت تحلیل، که خود برگرفته از‌ انبوهی‌ جزئیات، حقایق، واقعیتها و روابط‌ میان‌ آنهاست. الگو، برخی از داده ها را که بـی معنا و نارساست طرد می کند و برخی دیگر را که در نظرش معنادار است، نگه می دارد، سپس میان آنها ربط و پیوندی‌ خاص‌ ایجاد می کند، ربط و پیوندی که در نگاه او با روابط موجود در واقـعیت خـارجی همخوان است.

با الهام از این باور، دائره المعارف یهود برخلاف معمول دائره المعارفها، تنها‌ به‌ ارائه مجموعه‌ ای از داده های پراکنده بسنده نکرده است، بلکه با طراحی و ارائه سه الگوی معرفتی، کوشیده است‌ تا خـواننده خـویش را از قدرت تنظیم داده هایش و معنادار کردن‌ آنها‌ برخوردار‌ سازد.

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۴)


الگوهای سه گانه ای که هر کدام عهده دار تبیین بخشی از پدیدارهای یهودی و صهیونیستی است‌ و ‌‌در‌ نهایت، هـر کـدام از این الگوها به دیگری مـنتهی مـی شود و آن را‌ تکمیل‌ می‌ کند، عبارتند از:

۱٫ الگوی گروههای انسانیِ به کار گرفته شده

جوامع سنتی، وظائفی را که‌ به دلایل خاصی نمی توانند عهده دار شوند، بـه ایـن گروهها می سپارند‌. رابـطه ایـن گروهها با‌ جامعه‌ خود بر اساس منافع متقابل تنظیم می شود و همواره فاصله ای معین میان گروه به کار گرفته شده و جامعه او برقرار است. این گروهها به شدت دچار دوگانگی مـعیارها و ارزشـها و نسبیّت‌ اخلاقی هستند.

۲٫ الگوی وحدت و یکپارچگی

بر مبنای این الگو، هر آنچه در هستی وجود دارد، به یک گوهر واحد منتهی می شود. از این نگاه، عالم به صورت انداموار به هم‌ پیـوسته‌ اسـت و تابع قـوانین یکپارچه و پنهانی است که همه موجودات را اعم از انسان و غیرانسان فرا می گیرد. بنابراین، همه موجوداتْ مادّی و طـبیعی هستند و در آن میان، انسان هویتی مستقل و فرارونده‌ ندارد‌. این الگو گاهی خـدا را بـا طـبیعت و ماده یکی می گیرد (وحدت وجود) و گاهی بی توجه به خدا و هر عامل معنوی دیگر، همه چـیز ‌ ‌را تـحت سیطره قوانین مادی‌ و طبیعی‌ می داند.

۳٫ الگوی علمانیّت جزئی و محدود

بر اساس ایـن الگـو، مـیان نهادهای دینی و نهادهای حکومتی جدایی وجود دارد. جدایی میان دین (با کلیّت آن) و حکومت (به معنای هـمه ابعاد‌ عمومی‌ و اجتماعی‌ زندگی) را می توان علمانیت‌ فراگیر‌ نامید‌. بر اساس الگوی عـلمانیت محدود، اخلاق همچنان مـبنا و مـرجع است. این نوع علمانیت، قلمرو وسیعی برای ارزشهای مطلق انسانی و اخلاقی و حتی‌ دینی‌ وا‌ می نهد و در ابعاد کلّی و اهداف نهایی جامعه‌ دخالتی‌ ندارد.

تفصیل این الگوها و تبیین معانی نظری موسوعه الیهود بـه قلم عبدالوهاب مسیری در جلد اول آمده است.

سرویراستار‌ در‌ جایی‌ دیگر، شکل گیریِ ذهنیت و طرز تلقّی خود را مرهون متفکرانی‌ چون سعید بسیونی، امیل جرج، محمد مصطفی بدوی، دیوید وایسر، ماکس وبر، زیگموند بـاومن، کـارل مارکس، اسماعیل راجی‌ الفاروقی‌، روژه‌ گارودی و علی عزت بگوویچ

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۵)


می داند. با این همه، وی از‌ ایمان‌ به وحدانیت خدا و دو بعدی بودن کیان انسانی به عنوان مهمترین منبع الهام خود یاد مـی‌ کـند‌.

در‌ نگارش مدخلهای دائره المعارف یهود، نویسندگان زیادی همکاری کرده اند. برخی از‌ اینان‌ چون‌ محمد حسنین هیکل، فهمی هویدی، یوسف زیدان، سعید فرید، عزمی بشاره، نظام برکات و خالد‌ الحسن‌ چهره‌ هـای آشـنایی هستند.

از امتیازات این دائره المعارف، روزآمد بودن آن است. تهیه این‌ دائره‌ المعارف از ۲۵ سال پیش شروع شده، امّا مدخلهای آن با توجه به‌ داده‌ های‌ جدید و رویدادهای تازه بارها بازنویسی شده است. نـکته قـابل تـوجه این است که همه‌ مـجلدات‌ ایـن دائره المـعارف در سال جاری میلادی (۱۹۹۹) انتشار یافته است.

بهره گیری‌ از‌ دائره‌ المعارفهای معروف یهودی از قبیل The Jewish Enc.، Judaica و The universal Jewish Enc. با توجه‌ به‌ نقاط ضعف آنها، از دیگر ویژگیهای ایـن دائره المـعارف بـه شمار می‌ رود‌. از‌ نواقص موسوعه الیهود، ذکر نکردن فـهرست مـنابع مورد استفاده در هر مدخل است; البته سرویراستار‌ خود‌ به‌ این نکته توجه داشته و در دفاع از آن، به تکراری بودن بسیاری‌ از‌ مـنابع مـدخلها و نـیز گستردگی منابع برخی از مدخلها، که ذکر آنها به چند بـرابر شدن حجم‌ دائره‌ المعارف می انجامید، استناد کرده است.

این دائره المعارف بر خلاف معمول‌ دائره‌ المعارفها بر اساس موضوعات تـنظیم شـده اسـت‌ و نه‌ بر‌ طبق حروف الفبا، هرچند در جلد هشتم‌ فهرست‌ الفبایی مـطالب مـجلّدات هفتگانه به عربی و انگلیسی آمده است. به علاوه در این‌ جلد‌، مفاهیم و اصطلاحات اساسی به کار‌ رفـته‌ در مـوسوعه‌ نـیز‌ به‌ وضوح تعریف و تبیین شده است و مهمترین‌ رویدادهای‌ تاریخ بشری عموماً و تـاریخ فـلسطین و یـهودیان به طور خاص به ترتیب تاریخی‌ ثبت‌ شده است.

جلد هشتم همچنین حاوی‌ فـهرست تـفصیلی مـطالب هر‌ جلد‌ ـ و در ضمن آن، هر بخش‌، باب‌ و مدخل ـ است. برای مزید اطلاع علاقه مندان، ایـن فـهرست ـ با حذف قسمتهای کم‌ اهمیّت‌ ـ یادآوری می شود:

جلد اول‌: چارچوب‌ نظری‌

بخش اول: مـشکلات‌ نـظری‌

۱٫ مـقدمه

برخی از نارساییهای‌ زبان‌ تحلیلی عرب / موسوعه (دائره المعارف) / دائره المعارف

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۶)


یهودی / دائره المعارف تحلیلی (نقدی)/ دائره المعارفی‌ بـا‌ رویـکرد جدید / بررسی یک مورد / سه‌ الگوی‌ بنیادین: وحدت‌ گرایی‌، علمانیّت‌ فراگیر و گروههای بـه کـار‌ گـرفته شده / الگوهای سه گانه بنیادین: جدابودنِ ظاهری و وحدت پنهانی / ساختار دائره المعارف / حدود و ثغور‌ دائره‌ المعارف

۲٫ واژه هـا: مـرجعیت نهایی، مرجعیت‌ فرارونده‌ و پنهان‌ / ارجاع‌ و تحویل‌ و…

۳٫ شکست الگوی مادی‌ در‌ تفسیر واقعیت انـسان

انـسانِ فـراتر و انسانِ فروتر / عقلانیت مادی و ناعقلانیت مادی / انسانِ انسانی (یا انسان ربانی‌)

بخش‌ دوم‌: الگوها بـه عـنوان ابـزاری تحلیلی

۱٫ الگوها: ویژگیها‌ و شیوه‌ ساخت‌ و پرداخت‌

۲٫ انواع‌ الگوها‌

۳٫ الگوی گزینشی و الگوی تـرکیبی

بـخش سوم: وحدت و یکپارچگی

۱٫ وحدت وجود

۲٫ وحدت گرایی یکپارچه و علمانیت فراگیر

بخش چهارم: علمانیت فراگیر

۱٫ مشکلات تـعریف عـلمانیت

علمانیت: بحث انگیز بودن تعریف‌ / بحث انگیز بودن دو نوع علمانیت: جزئی و فـراگیر / مـشکلات تعریف علمانیت به عنوان جدایی دین از دولت / مـشکلات تـعریف عـلمانیت به عنوان مجموعه ای از افکار، عملکردها و برنامه هـای واضـح‌ و معین‌ / مشکلات مفهوم علمانیت به عنوان اندیشه ای ثابت، ناپیوسته و الگویی.

۲٫ مشکلات ناشی از آمـیختگی قـلمرو دلالت و اصطلاح علمانیت

۳٫ الگوی تفسیریِ تـرکیبی و فـراگیرِ علمانیت

نـاکامی جـامعه شـناسی غربی در بسط‌ الگوی‌ ترکیبی و فراگیر عـلمانیت / بـه سوی الگوی تفسیریِ ترکیبی و فراگیر / علمانیت: تعریفی برگرفته از بررسی مجموعه ای از اصطلاحات نـزدیک بـه هم و دارای مفاد‌ مشترک‌ یا متداخل

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۷)


۷٫ دوگـانگی انعطاف ناپذیر‌، سیّالیّت‌ فـراگیر و پسـاتجدّد

۸٫ علمانیت فراگیر و امپریالیسم

۹٫ علمانیت فـراگیر: تـاریخ اجمالی و تعریف

بخش پنجم: گروههای به کار گرفته شده

عوامل پیدایش و بسط گـروههای بـه کار گرفته‌ شده‌ / برخی از مـهمترین گـروههای‌ بـه‌ کار گرفته شـده / گـروههای به کار گرفته شـده و مـزدبگیر / حکومت به کار گرفته شده / ویژگیهای اصلی گروههای به کار گرفته شده / گروههای بـه کـار گرفته شده و وحدتگرا و علمانیِ فراگیر

جـلد‌ دومـ‌: گروههای یـهودی: مـشکلات بـحث انگیز

بخش اول: ماهیت یـهود در زمان ها و مکان های مختلف

۱٫ بحث انگیزی گوهر و سرشت یهودی

۲٫ بحث انگیزی یکپارچگی یهودی و نـفوذ یـهودی

۳٫ بحث انگیزی نبوغ فکری‌ و جنایت‌ پیـشگی در‌ یـهودیان

۴٫ بـحث انـگیزی انـزواطلبی و خصایص یهودی

۵٫ تـبعید و بـازگشت یا هجرتهای متعدد و گسترش جمعیت

بخش دوم: یهودیان یا‌ گروههای یهودی

۱٫ گروههای اصلی یهودی

۲٫ گروههای یهودیِ از بـین رفـته و حـاشیه‌ ای‌

۳٫ بحث‌ انگیزی هویت یهودی

۴٫ یهودیان و گـروههای یـهودی

۵٫ بـحث انـگیزی آمـار و عـدد یهودیان

بخش سوم: یهودیان یا گروههای به ‌‌کار‌ گرفته شده یهودی

۱٫ گروههای به کار گرفته شده یهودی

۲٫ گروههای به کار گرفته‌ شده‌ یهودیِ‌ نظامی، اسکانی و اقتصادی

۳٫ بـردگان و یهودیان کاخ نشین

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۸)


۴٫ دیگر گروههای به کار گرفته شده یهودی (در‌ فحشا، طبابت، مترجمی و…)

بخش چهارم: دشمنی دیگران با یهود و یهودیت

۱٫ بحث انگیزیِ همیشگی‌ با یهود

۲٫ برخی از‌ نمودهای‌ مشخص یهودستیزی

۳٫ دشـمنی بـا یهود و جانبداری از آنها

۴٫ نسل کشی نازیها و تمدن نوین غربی

۵٫ برخی از موارد بحث انگیز در نسل کشی یهودیان اروپا توسط نازیها

۶٫ موارد بحث انگیز در همیاری‌ گروههای یهودی و نازیها

جلد سوم: گروههای یـهودی: تـجدد و فرهنگ

بخش اول: تجدد

۱٫ از تجدد تا پسا تجدد

۲٫ علمانیت (و امپریالیسم) و یهودیت و اعضای گروههای یهودی

۳٫ تجدد و اعضای گروههای یهودی

۴٫ روشنفکری یهودی

۵٫ سرمایه داری‌ و گروههای‌ یـهودی

۶٫ سـرمایه داران عضو گروههای یهودی در جهان (بـه جـز آمریکا)

۷٫ سرمایه داران عضو گروههای یهودی در آمریکا

۸٫ سوسیالیسم و گروههای یهودی

بخش دوم: فرهنگهای گروههای یهودی

۲٫ آداب و رسوم گروههای یهودی‌ (پوشاک‌ و خوراک)

۳٫ هنرهای تجسّمی و گروههای یهودی

۴٫ موارد بـحث انـگیز در موزه های یهود

۵٫ مـوسیقی و رقـص و گروههای یهودی

۶٫ طنز، کمدی و سینما و گروههای یهودی

۷٫ ادبیات یهودی و صهیونیستی

۸٫ ادبیات مکتوب عبری

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۳۹)


۹٫ ادبیات ییدیشی‌ (نوعی‌ لهجه آلمانی با آمیزه هایی از زبان عبری)

۱۰٫ زبانها و لهجه های گروههای یهودی

۱۱٫ اندیشمندانِ عـضو گـروههای یهودی

۱۲٫ فیلسوفانِ عضو گروههای یهودی

۱۳٫ جامعه شناسانِ عضو گروههای‌ یهودی‌

۱۴‌. روانشناسانِ عضو گروههای یهودی

۱۵‌. تعلیم‌ و تربیت‌ در گروههای یهودی و تعلیم و تربیت تا دوران جدید

۱۶٫ تعلیم و تربیت نزد گروههای یهودی در دوران جدید

جلد چـهارم: گـروههای یهودی‌: تـاریخ‌

۱٫ موارد‌ بحث انگیز در تاریخ یهودیت:

تاریخ یهود یا‌ تاریخ‌ گروههای یهودی / تاریخ مقدس یا توراتی / نگرشهای یـهود به تاریخ / نگرش صهیونیسم به تاریخ / گذشته و آینده یهود / تقدیر و سـرنوشت‌ یـهودی‌ / تـداوم‌ یهود / تمرکز جغرافیایی یهود / معبد اول و دوم / مشترک المنافع یهودی‌ / یوسیفوس / نحمان / هاینریش گرایتز / تویْن بی / تاریخ عبرانیها / تـاریخ ‌ ‌اقـتصادی یهود / تاریخ اندیشه یا تمدن یا فرهنگ یهودی‌

۲٫ قالبهای‌ خود‌ مختاری

۴٫ اقوام سـامی: آشـوریها و بـابلیها

۵٫ اقوام دیگر سامی: عاموریان/ ادومیان / عامونیان‌ / موآبیان‌ / آرامیان / سوریه / آرامیانِ دمشق / آرامیان نهرایم / کنعانیان / اقـوام هفتگانه کنعانی و…

۷٫ عبرانیها:

عبرانی ها: تاریخ / آپیرو(خاپیرو‌) / ابیرو‌ ـ ابیری‌(عبری) / کوه سـینا / شبه جزیره سینا / فـلسطین / سـرزمین کنعان / مملکت یهودا / بیت‌ ایل‌ / شکیم‌ / جلعاد / سامره / جلیل / غزه / طبریه / خلیل / صَفَد / اریحا / قدس و نامهای آن / قدس و جایگاه آن‌ در‌ تلقی‌ دین یهود / قدس و تاریخ آن / قدس و یهودی کردن آن / بیت المقدس / اورشلیم

۸٫ دوره پدرانـ‌: مرحله‌ پاتریارکی / ابراهیم / اسماعیل/ اسحاق / عیسو / یعقوب / یوسف / موسی / هارون

۹٫ نفوذ یا هجوم عبرانیها‌ به‌ کنعان‌:

یوشع بن نون / اسباط / قبایل دوازده گانه عبری / روبین / شمعون / یسّاکار / زبولون

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۰)


/ بنیامین / دان‌ / نفتالی‌ / جـاد / آشـیر / افرایم منسّه / لاویان / قبیله لاوی / قبیله یهودا

۱۰٫ دوران داوران:

داور‌ / روت‌ / دبورا‌ / جدعون / شمشون

۱۱٫ پرستش در بنی اسرائیل:

قربانی ها / کهانت / کاهن اعظم / بعل / گوساله طلایی‌ / ترافیم‌ و ایفود / خیمه اجتماع / تابوت عهد (تابوت شهادت)

۱۲٫ مـعبد و عـبادت اصلی قربانی‌ / جایگاه‌ معبد‌ در تلقی یهودی / معبد سلیمان / معبد هیرودیس / معبد دوم / معبد سوم / مراسم پرستش در معبد‌ / قدس‌ الاقداس‌ / کوه معبد / حج / ویرانی معبد / تجدید بنای معبد دیوار ندبه / دیـوار غـربی‌ / معبد‌ اونیاس

۱۳٫ کشور متحد عبرانی

شاهان و شاهنشاهی / شاؤول / یوناتان / داود / سلیمان

۱۴٫ مملکت جنوبی و شمالی

مملکت‌ جنوبی‌ (یهودا) / مملکت شمالی (ییسرائل) / یَرُبُعام اول / رَحُبُعام / آسا / عمری / آخاب و ایزابل / احزیا‌ / یاهو‌ / یوآش و…

۱۵٫ تـبعید آشـوری و بـابلی:

تبعید آشوری‌ و بابلی‌ / اسارت‌ آشـوری و بـابلی / قـبایل دهگانه مفقود اسرائیل / جدلیا‌

۱۴‌. پارسها

پارسها (مادها، هخامنشیان و ساسانیان) / آیین زرتشت / کورش کبیر / داریوش اول، هوخشتره / خشایارشاه‌ / اِستر‌ / نحمیا / عزرا

۱۵٫ یونانیها

یـونانیها‌ (سـلوکیان‌) / اسـکندریه / هلنیسم‌ / اسکندر‌ مقدونی‌ / آنتیوخوس چهارم / مکابیان / خاندان حـشمونی / یـوحنا‌ هیرکانوس‌ اول / ارسطو پولس اول / الکساندر یانایوس / سالومی الکساندر / هیرکانوس دوم / ارسطو پولس‌ دوم‌ / آنتی جونوس دوم / ارسطو پولس سوم‌

۱۶٫ رومی ها

تیتوس‌ / تراژان‌ / آدریـان / حـاکمان رومـی / ژولیوس الکساندر‌ / اتینوس‌ / مالیات یهودی / انتی پاتر / هیرودیس / قسطنطین اول

۱۷٫ شـورشهای یهودی بر ضد سلوکیان‌ و رومیان‌

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۱)


بخش دوم: تاریخ گروههای یهودی‌ در‌ جهان‌ اسلام

۱٫ خاور نزدیک‌ در‌ گذشته و پس از گسترش‌ اسلام‌

خاور غـربی پیـش و پس از اسـلام / اهل ذمه در اسلام / جهان اسلام از زمان‌ گسترش‌ اسلام تا سقوط بـغداد بـه دست‌ مغول‌

۲٫ اسپانیای اسلامی‌ (اندلس‌)

۳٫ دولت‌ عثمانی و دولت ایران پس‌ از اسلام

حمایت از یهود / ایران از زمان حاکمیت خـاندان صـفوی تـا زمان حاضر

۴٫ جهان‌ عرب‌ از قرن نوزدهم

گروههای یهودی در‌ جهان‌ عرب‌ از‌ نیمه‌ قـرن نـوزدهم: آمـار‌ / شگرد‌ مهاجرت / تقسیمات دینی و نژادی / تحول یافتن به عامل اسکانی

بخش سوم: تاریخ گـروههای یـهودی در کـشورهای‌ غربی‌ (بویژه‌ در دوران جدید)

۱٫ زمین داری در غرب‌ و ریشه‌ های‌ قضیه‌ یهود‌:

قرون‌ وسطی/ پیمانها، امتیازات و پشـتیبانی / حـق برده گیری یهود / انجمنهای سرّی یهود / مرگ سیاه

۳٫ امپراتوری بیزانس مسیحی و اسپانیای مـسیحی

۴٫ فـرانسه: از قـرون وسطی تا انقلاب فرانسه / از انقلاب‌ تا کنون

۵٫ انگلستان: از قرون وسطی تا رنسانس / از رنسانس تـا کـنون

۶٫ آلمان: از قرون وسطی تا رنسانس / از رنسانس تا کنون / بیسمارک

۷٫ اتریش، هلند و ایتالیا

۸٫ لهـستان قـبل از تـجزیه‌ (پیدایش‌ یهودیان ییدیشی): یهودیان شرقی اروپا / لهستان تا قرن شانزدهم / برجستگان لهستانی (شلاختا) / معبد یا قـلعه

۹٫ لهـستان از زمان تجزیه تا کنون

۱۰٫ روسیه تزاری تا سال ۱۸۵۵: روسیه از‌ قرن‌ نهم مـیلادی تـا اولیـن تجزیه لهستان / روسیه از تجزیه لهستان تا سال ۱۸۵۵ / الکساندر اول / نیکولای اول / شهرکهای یهودی در روسیه

۱۱٫ روسیه‌ تزاری‌ تـا انـقلاب: روسـیه از ۱۸۵۵‌ تا‌ ۱۸۸۱ / تجدّد در روسیه تزاری / الکساندر دوم / روسیه از ۱۸۸۱ تا انقلاب بلشویکی / الکساندر سوم / نـیکولای دوم / قـوانین ماه مه

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۲)


۱۲٫ اتحاد شوروی: از‌ سال‌ ۱۹۱۷ تا جنگ جهانی‌ دوم‌ / از جنگ جهانی دوم تا زمان حاضر

۱۳٫ یهودان یـیدیشی در اوکـراین، رومانی و مجارستان

۱۴٫ آمریکای لاتین: گروههای یهودی در آمریکای لاتین: ویژگیهای اساسی جمعیتی هـویّت کـارکردها اتخاذ وطن در‌ آرژانتین‌ رابطه با برگزیدگان حـکومتی / نـگاهی مـقایسه ای به گروههای یهودی در آمریکای لاتین و ایالات مـتحده آمـریکا

۱۵٫ آفریقای جنوبی، کانادا، استرالیا و زلاندنو

۱۶٫ ایالات متحده تا نیمه قرن نوزدهم: دوره‌ اسـتعمار‌ / مـرحله اول‌ آلمانی / مرحله دوم آلمانی

۱۷٫ ایالات مـتحده از نـیمه قرن نـوزدهم تـا ۱۹۷۱: آغـاز دوره ییدیشی / پایان‌ دوره ییدیشی و پیدایش یهودیان آمـریکایی / یـهودیان جدید یا آمریکاییهای یهودی

۱۸‌. یهودیان‌ جدید‌ یا آمریکاییهای یهود در زمان حاضر: آمـار و ویـژگیهای اصلی جمعیتی / کارکردها / ادغام دینی و فـرهنگی (آمریکایی شدن یهودیان ‌‌جـدید‌) / یـهودیان جدید و صهیونیسم / رابطه جامعه یـهودی در ایـالات متحده با سیاهان آمریکا / تشکیلات‌ و انجمنهای‌ یهودی‌

جلد پنجم: یهودیت: مفاهیم و فرقه هـا

بـخش اول: یهودیت: برخی از ابعاد بحث انـگیز

۱٫ بـحث‌ انـگیزی ترکیب و تراکم جـغرافیایی و شـریعت شفاهی

۲٫ بحث انگیزی وحـدت گـرایی یهودی

۳٫ بحث انگیزی‌ رابطه آیین غنوصی (عرفان‌) و یهودیّت‌

۴٫ بحث انگیزی رابطه یهودیت و صهیونیسم

بـخش دوم: مـفاهیم و باورهای اساسی یهودیّت

۱٫ خدا

برداشت یـهود از خـدا / توحید / اسـماء خـدا / تـقدیس اسم / ایل / یهوه / الوهـیم / ادونای / شدّای

۲٫ قوم برگزیده

قوم مقدس / بازماندگان‌ شایسته / کنیسه ییسرائل / عهد و پیمان

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۳)


۳٫ سرزمین

صهیون / سـرزمین مـقدس / ارض موعود / حرمت زندگی انسان یهودی

۴٫ کـتابهای مـقدس دیـنی

عـهد قـدیم / تورات / کتاب / سـفر / اِصـحاح / اسفار پنجگانه موسی / تاناخ / کتاب مقدس / مزوزا‌ / ترگوم‌ / وولگات / پشیطا / ترجمه سبعینیّه / سفر پیدایش / سفر خـروج / سـفر لاویـان / سفر اعداد / سفر تثنیه / وصیتهای دهگانه / کـتاب ایـوب / کـتاب امـثال / کـتاب جـامعه / کتاب مزامیر / کتاب غزل غزلها / کتاب مراثی / تفسیر‌ عهد‌ قدیم / نقد عهد قدیم / کتابهای مستور (اپوکریفا) / کتابهای منسوب / دست نوشته های بحرالمیت

۵٫ پیامبران و نبوّت

سموئیل / الیاس / یـونس / هوشع / اشعیاء / میکا / عاموس / ناحوم / صفنیا / ارمیا / حبقّوق / دانیال / حزقیال / حجّی‌ / زکریا‌ / ملاکی / عوبدیا / یوئیل

۶٫ یهودیت حاخامی (تلمودی)

یهودیت ربّانی / یهودیت بنیادگرا / یهودیت کلاسیک / تلمود: تاریخ / بخشهای تلمود / موضوعات اسـاسی تـلمود / ویژگیهای اساسی تلمود / تلمود و اعضای گروههای یهودی / کتابهای تفسیر (میدراش‌) / میشنا‌ / گمارا‌ / تشریع / هلاخا/ تفسیرهای اسطوره ای‌ اگادا‌ / فتاوی‌ / قواعد تکمیلی / عرفها / تصمیمات / پیلپول / برایتا/ توسفتا / شولحان آروخ

۷٫ فقیهان (حـاخامها)

کـاتبان (سوفریم) / زوگوت / معلمان میشنا (تنائیم) / هیلل اول / شمای / یوحنّابن‌ زکای‌ / گملئیل‌ دوم / عقیبا بن یوسف / یهودا هنّاسی / الیشع بن‌ ابویاه‌ / شارحان (امورائیم) / آشی / مفسران / فـقیهان (گـائون ها) / سعید بن یوسف فـیومی (گـائون سعدیا) / صاحبان شروح اضافی (توسافوت) / گرشوم بن‌ یهودا‌ / موسی‌ بن نحمان / بن گرشون / و…

۸٫ قبالا

تصوف یهودی / تاریخ قبالا / عوامل‌ نفوذ مردمی قبالا و حاکمیت آن بـر تـلقی و ذهنیت دینی یهود / عـوامل کـاهش نفوذ قبالا / موضوعات اساسی قبالا و ساختار‌ اندیشه‌ های‌ آن / بحیر / تجلّیهای نورانی دهگانه (سفیروت) / یکی شدن با خدا / تفسیرهای‌ عددی‌ (گماتریا) / تجلی مونث خدا (شخینا) / مراحل هستی

۹٫ قبالای زوهری و قبالای لوریـانی

زوهـر / قبالای نبوی / ابراهیم ابو‌ العافیه‌ / شراره‌ های الهی / اصلاح خللهای هستی

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۴)


(تیّقون) / اسحاق لوریا / حییم ویطال / یوسف بن‌ طبول‌ / آدولف‌ گلینک و…

۱۰٫ سحر و قبالای مسیحی

گولَم / نوستراداموس / ساموئل فولک / فلافیوس مـیترادیتس / پاولوس ریـسیوس

۱۱‌. شعایر‌ دیـنی‌

اوامر و نواهی / سفارشها / ختان / سنّ بلوغ / موی صورت (ریش) / غذا و قوانین خاص آن در‌ یهودیت‌ / غذای شرعی / ذبح شـرعی / سبت / دعای شروع سبت / دعای پایان سبت / روزه / روزه‌ روز‌ دهم‌

۱۲٫ معبد یـهودی

لوحـه هـای شریعت (عهد و شهادت) / تابوت / طومارهای شریعت / طومارهای پنجگانه / مگیلوت‌ / شمعدان‌ (مینورا)

۱۳٫ حاخام (رهبر دینی گروه یهودی)

رَبـّی / ‌ ‌رابـای / ربّانیها / حَبرها / مرتّل (مرثیه‌ خوان‌) / واعظ‌

۱۴٫ نمازها و دعاها

نمازهای یهودی / دعاها (مناجات و لعـن) / لعـنها / شـِمَع / دعاهای هجده گانه / نماز پایانی‌ / نماز‌ نافله / دعا برای حکومت / خواندن تورات / نذرها / تسبیحها / نـمازنامه های یهودی / نمازنامه‌ های‌ عید‌ / وضو / نصاب شرعی / شال نماز (طالیت)…

۱۵٫ غیر یـهودیها و مسأله طهارت

گوییم / شـیکسا (زن غـیر‌ یهودی‌) / شریعت‌ نوح / اختلاط ممنوع میان گیاهان و حیوانات / طهارت و نجاست / گاو کوچک قرمز / غسل‌

۱۶‌. خانواده

زن یهودی / جنسیت / زنا / ازدواج / سند ازدواج / ازدواج بیوگان / طلاق شرعی / طفل نامشروع

۱۷٫ تقویم‌ یهودی‌

۱۸٫ اعیاد یهودی

عیدهای بزرگ / عـید آغاز سال یهودی / سوکوت / سوکاه / عید‌ کیپور‌ / روز مغفرت / عید فصح / نان فطیر / کتاب‌ مراسم‌ عید‌ فصح / عید استقلال / روز یادبود / عید هفته‌ ها‌ / سال یوبیل و…

۱۹٫ اندیشه آخرت

آخرت یا عالم دیگر / روز واپسـین / روز خـدا‌ / روز‌ حساب / انگیزش مردگان / تناسخ جانها‌ /

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۵)


جاودانگی‌ روح / مرگ‌ / خودکشی‌ / دفن‌ و مدفنها / تشریح / کیفر و پاداش / بهشت / سرزمین‌ مردگان‌ / جهنم / فرشتگان / کرّوبیان / جن و شیطان / عزرائیل

۲۰٫ مسیحا و مسیحاگروی

ابوعیسی اصفهانی / یودگان‌ / داودالرّائی‌ و…

بخش سوم: فـرقه هـای یهودی

۱٫ فرقه‌ های دینی یهود (تا‌ قرن‌ اول میلادی)

اختلافات دینی / بحران‌ یهودیت‌ / سامریها / فریسیان / صدوقیان / غیوران / فقیران / مغاریان / پرستشگران خدای یگانه

۲٫ یهودیت و اسلام

اسلامی کردن‌ یهودیت‌ و یهودی کردن اسـلام / عـنان بن‌ داود‌ / بنیامین‌ بن موسی نهاوندی‌ / ابویوسف‌ یعقوب / اسرائیلیات / عبدالله بن‌ سبا‌ / کعب الاحبار / ساموئیل بن عباس

۳٫ یهودیت و مسیحیت

مسیحی کردن یهودیت / پسر خدا / مسیح (عیسی‌ بن‌ مریم) / یهودی کـردن مـسیحیّت / مـیراث یهودی‌ ـ مسیحی‌ / ارتداد (به‌ ویـژه‌ مـسیحی‌ شـدن) / بشارت به یهودیّت‌ / یهودی شدن و یهودی کردن / جرج جوردن

۴٫ حسیدیسم

حسید / تاریخ حسیدیسم / حسیدیسم و حلولیّت / صِدّیق / خانواده ها‌، گروهها‌ و جنبشهای حـسیدیسم / مـخالفان / تـأثیر حسیدیسم در‌ تلقی‌ و ذهنیت‌ یهودیت‌ معاصر‌ / حسیدیسم و صهیونیسم و…

۵٫ یـهودیت‌ اصـلاح‌ گرا

تاریخ اصلاح طلبی / اندیشه های دینی اصلاح طلبان / یهودیّت پیشرو / یهودیّت لیبرال / کنگره های حاخامی‌ / کنگره‌ مرکزی‌ حـاخامهای آمـریکایی / پژوهـشکده دینی یهود / انجمن جهانی‌ یهودیان‌ پیشرو‌ / دیوید‌ فراید‌ لاندر‌ و…

۶٫ یـهودیّت بنیادگرا

تاریخ یهودیت بنیادگرا / اندیشه های دینی یهودیت بنیادگرا / اتحادیه حاخامهای بنیادگرا در آمریکا و کانادا / شورای حاخامی در آمریکا / یـهودیت بـنیادگرا و صـهیونیسم / سامسون هیرش و…

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۶)


۷٫ یهودیان محافظه‌ کار

تاریخ یهودیان محافظه کار / اندیشه هـای دیـنی / یهودیت تاریخی / انجمن یهودیان سنّتی / ماسورتی / معبدِ متّحد آمریکا / دانشکده یهودی الهیات / انجمن آمریکایی حاخامها / یـهودیت مـحافظه کـار و صهیونیسم / شورای معابد در‌ آمریکا‌ / اسحاق لیزرو…

۸٫ تجدّد و علمانیت در یهودیت

۹٫ یهودیت و اعضای گـروههای یـهودی و پسـاتجدّد

همکاری یهودیت و اعضای گروههای یهودی و پساتجدد / هرمنوتیک یهودی / ساز و کارهای هرمنوتیک / هرمنوتیک و روشنفکران یـهود / بـرخی از اصـطلاحات پساتجدّد‌ و رابطه‌ آنها با یهودیت و اعضای گروههای یهودی و …

۱۰٫ یهودیت میان الهیات مرگ خدا و الهـیات آزادی بـخش

یهودیت در دوران پساتجدد / الهیات جاودانگی / اِتی هلسوم‌ و…

۱۱‌. عبادتهای جدید

در مغرب زمین‌ / فراماسونری‌: تاریخ و افـکار / فـراماسونری و یـهودیت و گروههای یهودی / افرایم هرشفیلد / بهائیت / گروه تمدن اخلاقی / یهودیت فمینیست / انحراف جنسی / غذای یـهودی / بـازیهای توراتی

جلد ششم: صهیونیسم

بخش‌ اول‌: نقاط بحث انگیز و موضوعات‌ اساسی‌

۱٫ تعریف صهیونیسم

۲٫ جـریانات صـهیونیستی

۳٫ قـرارداد صامت ]بی سر و صدا[ میان تمدن غرب و جنبش صهیونیسم

۴٫ اجرایی کردن قرارداد

۵٫ صهیونیسم و علمانیت فـراگیر

۶٫ زبـان فریبکارانه صهیونیسم

بخش دوم: تاریخ صهیونیسم

۱٫ اولین برنامه ریزیهای‌ صهیونیسم‌: هجوم صلیبی هـا

۲٫ صـهیونیسم غـیر یهود (مسیحی)

۳٫ صهیونیسم غیر یهود (علمانی)

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۷)


۴٫ صهیونیسمِ جویای وطن

۵٫ مؤسسات اسکانی

۶٫ صهیونیسمِ اسکانی

۷٫ تئودور هـرتصل

۸٫ صـهیونیسمِ سـیاسی

۹٫ صهیونیسمِ عام

۱۰٫ صهیونیسمِ کارگری

۱۱٫ صهیونیسمِ قومی‌ ـ دینی‌

۱۲٫ صهیونیسمِ‌ قومی علمانی

۱۳٫ صهیونیسمِ جـغرافیایی

۱۴٫ حـکومت دو قومیّتی

بخش سوم

۱٫ سازمان جهانی صهیونیسم

۲٫ لابی یهودی و صهیونیستی‌ ]گروههای فشار صهیونیستی[

۳٫ جنبش صهیونیستی در ایالات مـتحده

۴٫ صـهیونیسم و جمع آوری‌ تبرّعات‌

بخش‌ چهارم: صهیونیسم و گروههای یهودی

۱٫ موضع صهیونیسم و اسرائیل نـسبت بـه گروههای یهودی در جهان

۲٫ موضع گروههای یهودی نـسبت ‌‌بـه‌ صـهیونیسم

۳٫ مخالفت یهودیان با صهیونیسم

۴٫ شخصیتها و سازمانهای یـهودی مـخالف صهیونیسم

جلد هفتم: اسرائیل‌ وطنِ‌ آرمانی‌ صهیونیسم

بخش اول: نقاط بحث انگیزِ روند عـادی سـازی و حکومت به کار گرفته شـده

۱٫ بـحث‌ انگیزی رونـد عـادی سـازی

۲٫ حکومت به کار گرفته شده صـهیونیستی

هفت آسمان » تابستان ۱۳۷۸ – شماره ۲ (صفحه ۲۴۸)


بـخش دوم: حکومت‌ اسکانی

۱٫ استعمار اسکانی صهیونیستی‌

۲٫ جایگیر‌ و ماندگار بودن استعمار صهیونیستی

۳٫ کوچانیدن و کـوچیدن یـهودیها

۴٫ کوچ یهودیان شوروی

بخش سوم: نـژادپرستی و تروریسم صهیونیستی

۱٫ نژادپرستی صـهیونیسم

۲٫ تـروریسم صهیونیستی ـ اسرائیلی تا سال ۱۹۴۸

۳٫ تـروریسم صـهیونیستی ـ اسرائیلی از سال ۱۹۴۸

بخش چهارم‌: نظام اسکانی صهیونیستی

۱٫ اسکان و اقتصاد

۲٫ توسعه جغرافیایی یا تـسلط اقـتصادی

۳٫ نظام سیاسی اسرائیل

۴٫ نظریه امـنیت

بـخش پنـجم: بحران صهیونیسم و مـشکل اسـرائیل

۱٫بحران صهیونیسم

۲٫ واکنش صـهیونیسم ـ اسـرائیل در برابر بحران

۳٫ مشکل اسرائیل‌ و وحدت‌ گرایی صهیونیستی

۴٫ مشکل فلسطین

شبکه بین المللی مطالعات ادیان

اینفورس (شبکه بین المللی مطالعات ادیان)،‌ بخشی از یک مجموعه فعالیت های فرهنگی است که توسط یک گروه جهادی مجازی انجام می شود. این گروه  بدون مرز، متشکل از اساتید، طلاب، دانشجویان و کلیه داوطلبان باایمان و دغدغه مندی است که علاقمند به فعالیت علمی جهادی در عرصه جنگ نرم هستند. شما هم می توانید یکی از اعضای این گروه باشید(اینجا کلیک کنید). فعالیت های سایت زیر نظر سید محمد رضا طباطبایی، مدرس ادیان و کارشناس صدا و سیماست. موضوعات سایت نیز در زمینه سیر مطالعاتی با رویکرد تقویت بنیه های اعتقادی و پاسخ به شبهات است.

0 0 رای ها
شما هم امتیاز بدهید..
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
View all comments
دکمه بازگشت به بالا
0
افکار شما را دوست دارم، لطفا نظر دهیدx
()
x