بررسی گزارش‌های ولادت امیرمومنان علیه السلام

در میراث حدیثی امامیه و اهل سنت

درآمد

امیرمؤمنان علیه السلام فضائل بی شماری دارد. برخی از این فضائل، از خصائص آن حضرت به شمار می رود و احدی را بهره­ای از آن نیست. ولادت در کعبه، یکی از این فضیلت‎های منحصر به فرد ایشان است. اما سوگمندانه باید گفت این منقبت از سوی عده­ای اهل سنت مورد انکار واقع گشت. امتناع این دسته، بستر پژوهش پیش روی را فراهم آورد. آنچه در پی می آید کاوشی از مستندهای روایی این مسأله در منابع فریقین [شیعه و اهل تسنن] است.

گزارش‌ها

گزارش‌های ولادت امیرمومنان علیه السلام در کعبه، سهم شایسته‌ای از میراث حدیثی، فضائل نگاری و مزار نگاری امامیه و اهل سنت را به خود اختصاص داده و در ابواب مختلف آن از جمله باب “مولد الإمام علی علیه السلام” نمایان گشت. این گزارش­ها سطح یکسانی ندارند برخی از اینها به اصل ولادت در کعبه نظر دارند دسته­ای هم با وجود اختلاف در شرح تفصیلی ماجرا، به طور مشترک از ورود فاطمه بنت اسد (س) در خانه خدا و ولادت امیرمومنان علیه السلام در آن، سخن به میان آوردند. لازم به ذکر است عده­ای از عالمان اسلامی در انعکاس گزارش‌ها ولادت، ذکری از سلسله راویان آن ننمودند به همین سبب، رویکرد پژوهش حاضر متوجه گزارش‌های مُسنَد واقعه گشته و از گزارش­های فاقد سند، صرفاً به ذکر آنها بدون هر گونه توضیح، بسنده می شود. بر پایه بررسی‌های به جای آمده، گزارش­های مُسند، دست‌کم با پنج طریق از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، امیر مؤمنان علیه السلام، عباس بن عبد المطلب، یزید بن قعنب و اُم العاره بنت عباده، در میراث فریقین بازتاب داشته است. این حجم از روایات در اصطلاح دانش حدیث، مستفیض بوده که از اعتبار درخور توجهی برخودار می‌باشد. البته از سخن حاکم نیشابوری، حدیث‌شناس برجسته اهل سنت به خوبی این نکته برمی‌آید که گزارش‌های ولادت امام علی علیه السلام در کعبه، از کثرت فوق‌العاده‌ای برخوردار و برترین اعتبار ممکن یک حدیث یعنی تواتر را داراست. متن کلام او چنین است: فقد تواترت الأخبار أن فاطمه بنت أسد ولدت أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب کرم الله وجهه فی جوف الکعبه.

روایات متواترى وارد شده که فاطمه بنت اسد  امیرمؤمنان على بن ابى طالب – کرم الله وجهه – را در داخل کعبه به دنیا آورد.

الحاکم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفاى۴۰۵ هـ)، المستدرک علی الصحیحین، ج ۳   ص ۵۵۰، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الکتب العلمیه – بیروت الطبعه: الأولى، ۱۴۱۱هـ – ۱۹۹۰

همین ادعا را برخی دانشمندان متاخر امامی هم مطرح نمودند. [البحرانی، السید هاشم البحرانی الموسوی التوبلی (متوفای۱۱۰۷هـ)، غایه المرام وحجه الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص والعام، – ج ۱ ص ۵۰، تحقیق: العلامه السید علی عاشور]

یکم: طریق رسول خدا صلی الله علیه وآله

این گزارش را نخست سید بن طاووس از کتاب ” مولد مولانا علی علیه السلام بالبیت” تالیف شیخ صدوق و صاحب کتاب “جامع الاخبار” به طور خلاصه از طریق جابر بن عبد الله انصاری و او از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم آورند سپس شاذان بن جبرئیل قمی در ” الفضائل” خود  تفصیل آن را انعکاس داد. در این گزارش از آثار با برکت ولادت امیرمومنان علیه السلام بر زمین و آسمان و نیز شادمانی جناب ابوطالب (علیه السلام) از این واقعه، همچنین اعلام ولادت فرزندش، سخن به میان آمده است.

سید بن طاووس می نویسد:

 [الباب فیما نذکره من تسمیه مولانا علی ع بأمیر المؤمنین] رأیت ذلک و رویته من کتاب مولد مولانا علی علیه السلام بالبیت تألیف أبی جعفر محمد بن بابویه قد رواه عن رجال الجمهور فلذلک أذکره و أقتصر على المراد منه.فَقَالَ: حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الطَّالَقَانِیُّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا الْحُسَیْنُ بْنُ عَطَا قَالَ حَدَّثَنَا شَاذَانُ بْنُ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ أَبِی یَحْیَى قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ قَالَ حَدَّثَنِی مُسْلِمُ بْنُ خَالِدٍ الْمَکِّیُّ قَالَ حَدَّثَنَا جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیُّ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ مِیلَادِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقَالَ آه آه لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ خَیْرِ مَوْلُودٍ بَعْدِی عَلَى سُنَّهِ الْمَسِیحِ علیه السلام.‏

این باب درباره نامیدن امام علی علیه السلام به امیر المومنین است.این روایت را دیده و آن را از کتاب ” مولد مولانا علی علیه السلام بالبیت ” تالیف شیخ صدوق روایت می کنم. آن را از علماء اهل سنت روایت کرد. پس به همین سبب آن را ذکر می کنم و به مقداری که مقصود ماست، اکتفاء می کنم. او با سلسله سند خودش از جابر نقل می کند او می گوید از رسول خدا صلی الله علیه  وآله و سلم درباره ولادت امام علی علیه السلام پرسیدم، پیامبر صلی الله علیه  وآله  وسلم فرمود: آه آه همانا درباره بهترین مولود بعد از من، پرسیدی که بر سنت حضرت عیسی بن مریم علیه السلام تولد یافت [میلاد ایشان همانند مسیح منحصر به فرد است].

ابن طاووس، على بن موسى‏ (متوفای ۶۶۴)،الیقین باختصاص مولانا علی علیه السلام بإمره المؤمنین، ص ۱۹۱٫

در کتاب “جامع الاخبار” چنین آمده است:

رُوِیَ بِإِسْنَادٍ صَحِیحٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیِّ قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرٌ النَّجَّارُ دوریستی [الدُّورْیَسْتِیُ‏] قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ قَالَ حَدَّثَنِی الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیُّ وَ حَدَّثَنِی یَحْیَى بْنُ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى قَالَ حَدَّثَنِی عَبْدُ الْعَزِیزِ بْنُ عَبْدِ الصَّمَدِ قَالَ حَدَّثَنِی مُسْلِمُ بْنُ خَالِدٍ الْمَکِّیُّ قَالَ حَدَّثَنِی جَابِرُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ مِیلَادِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع فَقَالَ ص لَقَدْ سَأَلْتَنِی عَنْ خَیْرِ مَوْلُودٍ وُلِدَ بَعْدِی عَلَى سُنَّهِ الْمَسِیحِ‏ …

الشعیری، محمد بن محمد، (متوفای قرن ۶)، جامع الاخبار، ص ۱۶، ناشر: مطبعه حیدریه

لازم به ذکر است علامه مجلسی همین روایت را از کتاب “غُرر الدرر” نیز گزارش می کند. کِتَابُ غُرَرِ الدُّرَرِ لِلسَیِّدِ حَیْدَرِ الْحُسَیْنِیِّ عَنِ الشَّیْخِ جَمَالِ الدِّینِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الرَّشِیدِ الْأَصْبَهَانِیِّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ الْعَطَّارِ الْهَمَدَانِیِّ عَنِ الْإِمَامِ رُکْنِ الدِّینِ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْفَارِسِیِّ عَنْ فَارُوقٍ الْخَطَّابِیِّ عَنْ حَجَّاجِ بْنِ مِنْهَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عِمْرَانَ الْفَسَوِیِّ عَنْ شَاذَانَ بْنِ الْعَلَاءِ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ مُسْلِمِ بْنِ خَالِدٍ الْمَکِّیِّ عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ عَنْ جَابِرٍ مِثْلَه‏.

المجلسی، محمد باقر (متوفاى۱۱۱۱هـ)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، ج‏۳۵، ص: ۱۰۶، تحقیق: محمد الباقر البهبودی، ناشر: مؤسسه الوفاء – بیروت – لبنان، الطبعه: الثانیه المصححه، ۱۴۰۳هـ – ۱۹۸۳م.

مشروح روایت به گزارش شاذان بن جبریل این است:

أَخْبَرَنَا الشَّیْخُ الْإِمَامُ الْعَالِمُ الْوَرِعُ النَّاقِلُ ضِیَاءُ الدِّینِ شَیْخُ الْإِسْلَامِ أَبُو الْعَلَاءِ الْحَسَنُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى الْعَطَّارُ الْهَمَدَانِیُّ ره فِی هَمَدَانَ فِی مَسْجِدِهِ فِی الثَّانِی وَ الْعِشْرِینَ مِنْ شَعْبَانَ سَنَهَ ثَلَاثٍ وَ ثَلَاثِینَ وَ سِتِّمِائَهٍ قَالَ حَدَّثَنَا الْإِمَامُ رُکْنُ الدِّینِ أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْفَارِسِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ رَوْقٍ الْخَطَّابِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا الْحَجَّاجُ بْنُ مِنْهَالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عِمْرَانَ عَنْ شَاذَانَ بْنِ الْعَلَاءِ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ الْعَزِیزِ عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ عَنْ سَالِمٍ عَنْ خَالِدِ بْنِ السَّرِیِّ عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص عَنْ مِیلَادِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ ع فَقَالَ آهْ‏ آهْ‏ سَأَلْتَ عَجَباً یَا جَابِرُ عَنْ خَیْرِ مَوْلُودٍ وُلِدَ بَعْدِی عَلَى سُنَّهِ الْمَسِیحِ … کَانَ رَجُلٌ فِی ذَلِکَ الزَّمَانِ وَ کَانَ زَاهِداً عَابِداً یُقَالُ لَهُ الْمُثْرِمُ بْنُ زَغِیبٍ الشَّیْقُبَانُ وَ کَانَ مِنْ أَحَدِ الْعُبَّادِ … ثُمَّ قَالَ أَبْشِرْ یَا هَذَا [یعنی اباطالب] فَإِنَّ الْعَلِیَّ الْأَعْلَى أَلْهَمَنِی إِلْهَاماً فِیهِ بِشَارَتُکَ فَقَالَ أَبُو طَالِبٍ وَ مَا هُوَ قَالَ وَلَدٌ یُولَدُ مِنْ ظَهْرِکَ هُوَ وَلِیُّ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِمَامُ الْمُتَّقِینَ وَ وَصِیُّ رَسُولِ رَبِّ الْعَالَمِینَ … قَالَ أَبُو طَالِبٍ إِنِّی لَا أَعْلَمُ حَقِیقَهَ مَا تَقُولُ إِلَّا بِبُرْهَانٍ مُبِینٍ وَ دَلَالَهٍ وَاضِحَهٍ قَالَ الْمُثْرِمُ مَا تُرِیدُ قَالَ أُرِیدُ أَنْ أَعْلَمَ مَا تَقُولُهُ حَقٌّ مِنْ رَبِّ الْعَالَمِینَ أَلْهَمَکَ ذَلِکَ قَالَ فَمَا تُرِیدُ أَنْ أَسْأَلَ لَکَ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ یُطْعِمَکَ فِی مَکَانِکَ هَذَا قَالَ أَبُو طَالِبٍ أُرِیدُ طَعَاماً مِنَ الْجَنَّهِ فِی وَقْتِی هَذَا قَالَ فَدَعَا الرَّاهِبُ رَبَّهُ قَالَ جَابِرٌ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَمَا اسْتَتَمَّ الْمُثْرِمُ دُعَاءَهُ حَتَّى أُوتِیَ بِطَبَقٍ عَلَیْهِ فَاکِهَهٌ مِنَ الْجَنَّهِ وَ عِذْقُ رُطَبٍ وَ عِنَبٍ وَ رُمَّانٍ فَجَاءَ بِهِ الْمُثْرِمُ إِلَى أَبِی طَالِبٍ فَتَنَاوَلَ مِنْهُ رُمَّانَهً ثُمَّ نَهَضَ مِنْ سَاعَتِهِ إِلَى فَاطِمَهَ بِنْتِ أَسَدٍ رض فَلَمَّا اسْتَوْدَعَهَا النُّورَ ارْتَجَّتِ الْأَرْضُ وَ تَزَلْزَلَتْ بِهِمْ سَبْعَهَ أَیَّامٍ حَتَّى أَصَابَ قُرَیْشاً مِنْ ذَلِکَ شِدَّهٌ فَفَزِعُوا …ثُمَّ صَعِدَ أَبُو طَالِبٍ الْجَبَلَ وَ قَالَ لَهُمْ أَیُّهَا النَّاسُ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ أَحْدَثَ فِی هَذِهِ اللَّیْلَهِ حَادِثاً وَ خَلَقَ فِیهَا خَلْقاً … فَبَکَى وَ رَفَعَ یَدَیْهِ وَ قَالَ إِلَهِی وَ سَیِّدِی أَسْأَلُکَ بِالْمُحَمَّدِیَّهِ الْمَحْمُودَهِ وَ الْعَلَوِیَّهِ الْعَالِیَهِ وَ الْفَاطِمِیَّهِ الْبَیْضَاءِ إِلَّا تَفَضَّلْتَ عَلَى تِهَامَهَ بِالرَّأْفَهِ وَ الرَّحْمَهِ قَالَ جَابِرٌ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص فَوَ اللَّهِ الَّذِی خَلَقَ الْحَبَّهَ وَ بَرَأَ النَّسَمَهَ قَدْ کَانَتِ الْعَرَبُ تَکْتُبُ هَذِهِ الْکَلِمَاتِ فَیَدْعُونَ بِهَا عِنْدَ شَدَائِدِهِمْ فِی الْجَاهِلِیَّهِ وَ هِیَ لَا تَعْلَمُهَا وَ لَا تَعْرِفُ حَقِیقَتَهَا حَتَّى وُلِدَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع فَلَمَّا کَانَ فِی اللَّیْلَهِ الَّتِی وُلِدَ فِیهَا ع أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ وَ تَضَاعَفَتِ النُّجُومُ فَأَبْصَرَتْ مِنْ ذَلِکَ عَجَباً فَصَاحَ بَعْضُهُمْ فِی بَعْضٍ وَ قَالُوا إِنَّهُ قَدْ حَدَثَ فِی السَّمَاءِ حَادِثٌ أَ لَا تَرَوْنَ إِشْرَاقَ السَّمَاءِ وَ ضِیَاءَهَا وَ تَضَاعُفَ النُّجُومِ بِهَا قَالَ فَخَرَجَ أَبُو طَالِبٍ وَ هُوَ یَتَخَلَّلُ سِکَکَ مَکَّهَ وَ مَوَاقِعَهَا وَ أَسْوَاقَهَا وَ هُوَ یَقُولُ لَهُمْ أَیُّهَا النَّاسُ وُلِدَ اللَّیْلَهَ فِی الْکَعْبَهِ حُجَّهُ اللَّهِ تَعَالَى وَ وَلِیُّ اللَّه‏ … 

جابر می گوید از رسول خدا صلی الله علیه  وآله و سلم درباره ولادت امام علی علیه السلام پرسیدم، پیامبر صلی الله علیه  وآله  وسلم فرمود: آه آه همانا درباره بهترین مولود بعد از من پرسیدی که بر سنت عیسی بن مریم علیه السلام تولد یافت … در آن زمان مردی عابد و زاهد بود که او را مثرم می گفتند او یکی از عابدان بود. او گفت ای ابوطالب بر تو بشارت باد همانا خداوند بزرگ مرا الهامی نمود که در آن بشارتی برای توست. ابوطالب گفت: آن چیست؟ مثرم گفت: فرزندی از پشت تو بریرون می آید که ولی خدا، امام متقین  وجانشین رسول رب العالمین است … ابو طالب گفت: من حقیقت آنچه را که می گویی نمی دانم مگر به دلیل روشن. مثرم گفت: چه می خواهی؟ گفت: می خواهم بدانم آنچه می گویی حق است و خداوند به تو الهام نمود گفت: چه می خواهی تا آنکه از خداوند بخواهم تو را در اینجا از طعام سیر گرداند؟ حضرت ابوطالب فرمود: طعامی بهشتی می خواهم. در این هنگام مثرم خداوند را خواند جابر می گوید: رسول خدا فرمودند: هنوز دعایش تمام نشده بود که طبقی آورده شد و بر آن میوه­ی بهشتی و خوشه­ی خرما و انگور و انار بود. مثرم آن را برای ابوطالب آورد و اناری از آن خورد. سپس برخاست و نزد فاطمه بنت اسد رفت. زمانی که نور [حضرت علی علیه السلام در رحم] فاطمه بنت اسد قرار گرفت، زمین به لرزه در آمد و به مدت هفت روز در حال لرزش بود تا آنکه قریش از این ماجرا احساس ترس نمودند… سپس حضرت ابوطالب بر بالای کوه رفت و گفت: ای مردم بدانید خدای تعالی در این شب حادثه ای ایجاد کرد و مخلوقی جدید خلق نمود … این هنگام حضرت ابوطالب علیه السلام گریه کردو دستانش را بالا برد و عرضه داشت: خداوندا، آقای من، از تو درخواست می کنم به حق مقام محمدی که ستایش شده و جایگاه علوی بلند مرتبه به جایگاه و شان فاطمی درخشان، بر سرزمین مکه رأفت و رحمت را ارزانی بداری. جابر می گوید: پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: به خدایی قسم که دانه را آفرید و انسان را خلق نمود عرب این جملات جناب ابوطالب علیه السلام را نوشتند و در زمان جاهلیت در سختی ها و مشکلات با این جملات خداوند را می خواندند نمی دانستند ولی معنای اینها چیست و حقیقت آن را درک نمی کردند تا اینکه [حضرت] علی بن ابی طالب [علیه السلام] متولد شد؛ در شبی که ایشان متولد شد، زمین را نور فرا گرفت و [گویا] ستارگان دوبرابر شدند. این مایه تعجب همگان گشت برخی از آنان فریاد می زدند و می گفتند در آسمان حادثه ای رخ داد آیا روشنی و نور آسمان و دو برابر شدن ستارگان را نمی بینید؟ در این هنگام حضرت ابوطالب علیه السلام خارج شد در حالی که در کوچه ها و بازارهای مکه تردد می کرد و می گفت: ای مردم! امشب در کعبه حجت خدا و ولی او متولد شده است …

القمی، شاذان بن جبرئیل، (متوفای ۶۶۰هـ) الفضائل، ص ۵۴ الی ۵۶، ناشر : منشورات المطبعه الحیدریه ومکتبتها – النجف الأشرف، ال چاپ : ۱۳۸۱ – ۱۹۶۲ م

دوم: طریق امیر مؤمنان علیه السلام

این گزارش را طبری امامی و حسین بن عبد الوهاب با سلسله سند، از طریق میثم تمار نقل کردند. بر پایه این گزارش سعید بن فضل در میان جمعیتی که امام علی علیه السلام هم در آن حضور داشت در سخنانی که بیان‎گر فضائل آن حضرت از جمله ولادت ایشان در خانه خدا است، آغاز به سخن می‎کند در میان آن جمعیت کسی حرف او را رد نکرد. امام علی علیه السلام هم سخن او را تایید نمود و فرمود: ای سعید بن فضل آن چه گفتی من هستم.

متن روایت به قرار ذیل است:

حدثنا أبو التحف علی بن محمد بن إبراهیم المصری قال [ حدثنی ] الأشعث بن مره عن المثنى بن سعید عن هلال بن کیسان الکوفی الجزار عن الطیب الفواخری عن عبد الله بن سلمه الفتحی عن شقاده بن الاصید العطار البغدادی قال [ حدثنی ] عبد المنعم بن الطیب عن العلا بن وهب بن قیس عن الوزیر أبی محمد [ بن ] سایلویه رضی الله عنه فإنه کان من أصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام [ العارفین وروى جماعتهم ] عن ابن حریز عن أبی الفتح المغازلی عن أبی جعفر میثم التمار قال: کنت بین یدی مولای أمیر المؤمنین علیه السلام إذ دخل علینا من الباب رجل مشذب علیه قباء أدکن … وقال: أیکم المجتبى فی الشجاعه أیکم المولود فی الحرم … فقال أمیر المؤمنین علیه السلام: أنا یا سعد بن الفضل بن الربیع بن مدرکه …

میثم تمار گوید: روزی در کوفه در محضر امیرالمؤمنین علیه السلام نشسته بودم که ناگهان مرد بلند قامت با قبای خز تیره رنگ بر تن وارد شد و گفت: کدام یک از شما در شجاعت برگزیده است. کدام یک از شما در کعبه دیده به جهان گشود؟… علی علیه السلام سرش را بلند کرد و فرمود: ای سعید بن فضل بن ربیع بن مدرکه آنچه گفتی من هستم …

طبرى آملى، محمد بن جریر بن رستم‏ (متوفای قرن ۵)، نوادر المعجزات، ص ۳۲ الی ۳۳٫

حسین بن عبد الوهاب، عیون المعجزات ص ۱۸، ناشر: محمد کاظم الشیخ صادق الکتبی منشورات المطبعه الحیدریه فی النجف ۱۳۶۹ هج‍ – ۱۹۵۰ م سال چاپ: ۱۳۶۹چاپخانه: الحیدریه – نجف.

سوم: طریق یزید بن قعنب

این طریق مربوط به یزید بن قعنب یکی از شاهدان عینی است. مطابق این گزارش، دیوار کعبه شکافته شد، فاطمه بنت اسد (س) بدان وارد گشته، مدت چند روز در آن توقف نمود سرانجام آن حضرت تولد یافت. مادر امام علی علیه السلام پس از شادمانی بسیار از این رخداد، نام گذاری فرزندش را دستوری از طرف خداوند می داند که به همراه بیان پاره­ای از فضائل آن حضرت، توسط پیکی از غیب به وی اعلام گشت. شیخ صدوق در سه کتاب معروف خویش با ذکر سلسله راویان این چنین انعکاس داده است :

حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَى الدَّقَّاقُ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ دِینَارٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ قَالَ قَالَ یَزِیدُ بْنُ قَعْنَبٍ‏ کُنْتُ جَالِساً مَعَ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ فَرِیقٍ مِنْ عَبْدِ الْعُزَّى بِإِزَاءِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ إِذْ أَقْبَلَتْ فَاطِمَهُ بِنْتُ أَسَدٍ أُمُّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام وَ کَانَتْ حَامِلَهً بِهِ لِتِسْعَهِ أَشْهُرٍ وَ قَدْ أَخَذَهَا الطَّلْقُ فَقَالَتْ رَبِّ إِنِّی مُؤْمِنَهٌ بِکَ وَ بِمَا جَاءَ مِنْ عِنْدِکَ مِنْ رُسُلٍ وَ کُتُبٍ وَ إِنِّی مُصَدِّقَهٌ بِکَلَامِ جَدِّی إِبْرَاهِیمَ الْخَلِیلِ علیه السلام وَ أَنَّهُ بَنَى الْبَیْتَ الْعَتِیقَ فَبِحَقِّ الَّذِی بَنَى هَذَا الْبَیْتَ وَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ الَّذِی فِی بَطْنِی لَمَّا یَسَّرْتَ عَلَیَّ وِلَادَتِی قَالَ یَزِیدُ بْنُ قَعْنَبٍ فَرَأَیْنَا الْبَیْتَ وَ قَدِ انْفَتَحَ عَنْ ظَهْرِهِ وَ دَخَلَتْ فَاطِمَهُ فِیهِ وَ غَابَتْ عَنْ أَبْصَارِنَا وَ الْتَزَقَ الْحَائِطُ فَرُمْنَا أَنْ یَنْفَتِحَ لَنَا قُفْلُ الْبَابِ فَلَمْ یَنْفَتِحْ فَعَلِمْنَا أَنَّ ذَلِکَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ خَرَجَتْ بَعْدَ الرَّابِعِ وَ بِیَدِهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ثُمَ‏ قَالَتْ إِنِّی فُضِّلْتُ عَلَى مَنْ تَقَدَّمَنِی مِنَ النِّسَاءِ لِأَنَّ آسِیَهَ بِنْتَ مُزَاحِمٍ عَبَدَتِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سِرّاً فِی مَوْضِعٍ لَا یُحِبُّ أَنْ یُعْبَدَ اللَّهُ فِیهِ إِلَّا اضْطِرَاراً وَ أَنَّ مَرْیَمَ بِنْتَ عِمْرَانَ هَزَّتِ النَّخْلَهَ الْیَابِسَهَ بِیَدِهَا حَتَّى أَکَلَتْ مِنْهَا رُطَباً جَنِیًّا وَ أَنِّی دَخَلْتُ بَیْتَ اللَّهِ الْحَرَامَ فَأَکَلْتُ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّهِ وَ أَوْرَاقِهَا فَلَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أَخْرُجَ هَتَفَ بِی هَاتِفٌ یَا فَاطِمَهُ سَمِّیهِ عَلِیّاً فَهُوَ عَلِیٌّ وَ اللَّهُ الْعَلِیُّ الْأَعْلَى یَقُولُ إِنِّی شَقَقْتُ اسْمَهُ مِنِ اسْمِی وَ أَدَّبْتُهُ بِأَدَبِی وَ وَقَفْتُهُ عَلَى غَامِضِ عِلْمِی وَ هُوَ الَّذِی یَکْسِرُ الْأَصْنَامَ فِی بَیْتِی وَ هُوَ الَّذِی یُؤَذِّنُ فَوْقَ ظَهْرِ بَیْتِی وَ یُقَدِّسُنِی وَ یُمَجِّدُنِی فَطُوبَى لِمَنْ أَحَبَّهُ وَ أَطَاعَهُ وَ وَیْلٌ لِمَنْ أَبْغَضَهُ وَ عَصَاه‏.

یزید بن قعنب گوید من با عباس بن عبد المطلب و جمعى از عبد العزى برابر خانه کعبه نشسته بودیم که فاطمه بنت اسد که نه ماه به امام علی علیه السلام  آبستن بود آمد و درد زائیدن داشت گفت خدایا من به تو و بدان چه از نزد تو آمده است از رسولان و کتابها، ایمان دارم و به سخن جدم ابراهیم خلیل تصدیق دارم و او است که این بیت عتیق را ساخت. به حق آنکه این خانه را ساخته و به حق مولودى که در شکم من است ولادت را بر من آسان کن. یزید بن قعنب گوید به چشم خود دیدیم که خانه از پشت شکافت و فاطمه به درون آن رفت و از دیده ما نهان شد و دیوار به هم آمد خواستیم قفل در خانه را بگشائیم، گشوده نشد. در این هنگام دانستیم که این امر از طرف خداى عز و جل است. پس از چهار روز بیرون آمد در حالی که علی علیه السلام را در دست داشت. سپس گفت من بر همه زنان گذشته فضیلت دارم زیرا آسیه بنت مزاحم خدا را پنهانى‏ پرستید در آنجا که خوب نبود پرستش خدا جز از روى ناچاری و مریم دختر عمران نخل خشک را بدست خود جنبانید تا از آن خرماى تازه چید و خورد و من در خانه محترم خدا وارد شدم و از میوه بهشت و بار و برگش خوردم و چون خواستم بیرون آیم یک هاتفى آواز داد اى فاطمه نامش را على بگذار که او على است و خداى اعلى میفرماید من نام او را از نام خود گرفتم و به ادب خود تادیبش نمودم و غامض علم خود را به او آموختم و اوست که بت‏ها را در خانه من می شکند و اوست که در بام خانه‏ام اذان میگوید و مرا تقدیس و تمجید میکند. خوشا بر کسى که او را دوست دارد و فرمان از او بردارد و وای بر کسى که او را دشمن دارد و از او نافرمانى کند.

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى۳۸۱هـ)، الأمالی، ص ۱۹۴ الی ۱۹۵، تحقیق و نشر: قسم الدراسات الاسلامیه – مؤسسه البعثه – قم، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷هـ.

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفای ۳۸۱هـ)، علل الشرائع، ج ۱ ص ۱۳۵ الی ۱۳۶، تحقیق وتقدیم : السید محمد صادق بحر العلوم، ناشر : منشورات المکتبه الحیدریه ومطبعتها – النجف الأشرف، الطبع: ۱۳۸۵ – ۱۹۶۶ م.

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین،(متوفاى۳۸۱هـ)، معانی الأخبار، ص ۶۲، ناشر: جامعه مدرسین، قم‏، اول، ۱۴۰۳ ق‏.

لازم به ذکر است صاحب کتاب بشاره المصطفی همین روایت را با اضافه یک نفر در ابتدای سند از شیخ صدوق می آورد:

أَخْبَرَنَا الرَّئِیسُ الزَّاهِدُ الْعَابِدُ الْعَالِمُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ فِی الرَّیِّ سَنَهَ عَشَرَهٍ وَ خَمْسِمِائَهٍ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِیهِ الْحَسَنِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنْ عَمِّهِ الشَّیْخِ السَّعِیدِ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ بَابَوَیْهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ قَالَ: حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ مُوسَى الدَّقَّاقُ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ‏ دِینَارٍ عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ قَالَ: قَالَ: یَزِیدُ بْنُ قَعْنَبٍ‏: کُنْتُ جَالِساً مَعَ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ …

الطبری، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم (متوفای۵۲۵هـ)، بشاره المصطفى (صلى الله علیه وآله) لشیعه المرتضى علیه السلام، ص ۲۷، تحقیق: جواد القیومی الأصفهانی، طبع ونشر: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه الطبعه: الأولى۱۴۲۰ ه‍ .

چهارم: طریق عباس بن عبد المطلب

این گزارش را شیخ طوسی با سه سند از طریق از عباس عموی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم که شاهد عینی دیگری است، انعکاس داد. لازم به ذکر است دو سند آن یعنی عایشه و انس بن مالک از راویان اهل سنت به شمار می روند. این روایت قرابت معنوی با روایت یزید بن قعنب دارد.

متن گزارش به قرا ذیل است:

حَدَّثَنَا الشَّیْخُ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ (رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ)، قَالَ: أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَاذَانَ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَیُّوبَ، قَالَ: حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ الْحَسَنِ الْقَاضِی، قَالَ:حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنِی أَبُو حَبِیبَهَ، قَالَ: حَدَّثَنِی سُفْیَانُ بْنُ عُیَیْنَهَ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ عَائِشَهَ.

قَالَ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ: وَ حَدَّثَنِی سَهْلُ بْنُ أَحْمَدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ عُمَرَ الرُّبَیْعِیُّ، قَالَ: حَدَّثَنَا زَکَرِیَّا بْنُ یَحْیَى، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو دَاوُدَ، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَهُ، عَنْ قَتَادَهَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِکٍ، عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ.

قَالَ ابْنُ شَاذَانَ: وَ حَدَّثَنِی إِبْرَاهِیمُ بْنُ عَلِیٍّ، بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمَا السَّلَامُ عَنْ آبَائِهِ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ قَالَ: کَانَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ یَزِیدُ بْنُ قَعْنَبٍ جَالِسَیْنِ مَا بَیْنَ فَرِیقِ بَنِی هَاشِمٍ إِلَى فَرِیقِ عَبْدِ الْعُزَّى بِإِزَاءِ بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ، إِذْ أَتَتْ فَاطِمَهُ بِنْتُ أَسَدِ بْنِ هَاشِمٍ أُمِّ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ وَ کَانَتْ حَامِلَهً بِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ لِتِسْعَهِ أَشْهُرٍ فَوَقَفَتْ بِإِزَاءِ الْبَیْتِ الْحَرَامِ وَ قَدْ أَخَذَهَا الطَّلْقُ فَرَمَتْ بِطَرْفِهَا نَحْوَ السَّمَاءِ وَ قَالَتْ: أَیْ رَبِ‏ إِنِّی‏ مُؤْمِنَهٌ بِکَ‏ وَ بِمَا جَاءَ بِهِ مِنْ عِنْدِکَ الرَّسُولُ فَأَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الْبَیْتِ وَ بِهَذَا الْمَوْلُودِ الَّذِی فِی أَحْشَائِی الَّذِی … لَمَّا یَسَّرْتَ عَلَیَّ وِلَادَتِی قَالَ الْعَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ یَزِیدُ بْنُ قَعْنَبٍ: لَمَّا تَکَلَّمَتْ فَاطِمَهُ بِنْتُ أَسَدٍ رَأَیْنَا الْبَیْتَ قَدِ انْفَتَحَ مِنْ ظَهْرِهِ وَ دَخَلَتْ فَاطِمَهُ فِیهِ وَ غَابَتْ عَنْ أَبْصَارِنَا ثُمَّ عَادَتِ الْفَتْحَهُ وَ الْتَزَقَتْ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى فَرُمْنَا أَنْ نَفْتَحَ الْبَابَ لِیَصِلَ إِلَیْهَا بَعْضُ نِسَائِنَا فَلَمْ یَنْفَتِحِ الْبَابُ فَعَلِمْنَا أَنَّ ذَلِکَ أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ تَعَالَى وَ بَقِیَتْ فَاطِمَهُ فِی الْبَیْتِ ثَلَاثَهَ أَیَّامٍ فَلَمَّا کَانَ بَعْدَ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ انْفَتَحَ الْبَیْتُ مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِی کَانَتْ دَخَلَتْ فِیهِ فَخَرَجَتْ فَاطِمَهُ وَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَلَى یَدَیْهَا ثُمَّ قَالَتْ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فَضَّلَنِی عَلَى الْمُخْتَارَاتِ مِمَّنْ مَضَى قَبْلِی … لِأَنِّی وَلَدْتُ فِی بَیْتِهِ الْعَتِیقِ فَلَمَّا أَرَدْتُ أَنْ أَخْرُجَ وَ وَلَدِی عَلَى یَدَیَّ هَتَفَ بِی هَاتِفٌ وَ قَالَ: یَا فَاطِمَهُ، سَمِّیهِ عَلِیّاً، فَأَنَا الْعَلِیُّ الْأَعْلَى وَ اشْتَقَقْتُ اسْمَهُ مِنْ اسْمِی وَ وُلِدَ فِی بَیْتِی وَ هُوَ أَوَّلُ مَنْ یُؤَذِّنُ فَوْقَ بَیْتِی، وَ یَکْسِرُ الْأَصْنَامَ وَ هُوَ الْإِمَامُ بَعْدَ حَبِیبِی وَ نَبِیِّی …

عباس بن عبدالمطلب و یزید بن قعنب در میان گروه بنی هاشم و عبدالعزّی در مقابل بیت الله الحرام نشسته بودند هنگامی که فاطمه بنت اسد بن هاشم مادر امیر المؤمنین علیه السلام آمد و در آن روز نُه ماه تمام به امیر المؤمنین علیه السلام حامله بود .فاطمه مقابل بیت الله الحرام  ایستاد و رویش را به طرف آسمان بلند نمود و گفت: ای پروردگار من، همانا من به تو و به آنچه از نزد تو فرستاده شده ایمان دارم … پس از تو می خواهم به حق این خانه و به حق این مولودی که در شکم من است اینکه این ولادت را بر من آسان کنی. عباس بن عبدالمطلب و یزید بن قعنب گفتند: هنگامی که فاطمه بنت اسد این گونه سخن گفت و به این حالت دعا کرد، دیدیم خانه ی کعبه از پشت گشوده شد (دیوار شکافته شد). و فاطمه بنت اسد در آن داخل شد و از چشمها پنهان شد، و دیوار شکافته شده به اذن خداوند به حالت اول برگشت یعنی شکاف بسته شد. بعد از آن هر کاری کردیم که در باز کنیم و بعضی از زن های ما پیش او بروند در باز نشد. پس دانستیم که همانا آن امر بزرگی از امر خداوند بلند مرتبه است. فاطمه سه روز در خانه کعبه بود. هنگامی که بعد از سه روز از همان جایی که دیوار گشوده شده بود و فاطمه داخل شده بود،  دوباره شکافته شد و فاطمه بنت اسد در حالی که علی علیه السلام بر روی دستانش بود از آن خارج شد. و به مردم گفت: ای گروه مردم  همانا خداوند عزّوجلّ از میان خلقش مرا برگزید و مرا بر زنان اختیار شده از کسانی که قبل از من بودند فضیلت و برتری داد … برای اینکه من فرزندم را در بیت عتیق به دنیا آوردم و هنگامی که اراده نمودم که از خانه کعبه با فرزندم که در آغوشم بود خارج شوم، هاتفی از غیب گفت: ای فاطمه او را علی بنام پس من علی اعلی هستم و اسم او را از اسم خودم مشتق نمودم و به تربیت خودم او را تربیت نموده و در خانه ی خودم او را به دنیا آوردم. او اول کسی است که بر بالای کعبه اذان می گوید و بتها را می شکند و او امام بعد از حبیب من و نبی من است.

الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، الأمالی، ص ۷۰۶ الی ۷۰۷، تحقیق : قسم الدراسات الاسلامیه – مؤسسه البعثه، ناشر: دار الثقافه ـ قم ، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۴هـ

پنجم: طریق اُم العاره بنت عباده

این گزارش را ابن مغازلی از عالمان سده پنجم اهل سنت توسط زیده بنت قریبه و او از مادرش اُم عماره که یکی دیگر از شاهدان ماجرا بود، آورد. این گزارش اگر چه در تبیین جزئیات ماجرا با گزارش­های دیگر مقداری متفاوت است اما در رابطه با ورود فاطمه بنت اسد سلام الله علیها به خانه خدا و تولد یافتن امام علی علیه السلام در این مکان، با دیگر گزارش­هاست هم­سو است. بر پایه این روایت، امام سجاد علیه السلام این گزارش را بهترین گزارش­ها در این موضوع دانسته است.

اینک متن گزارش:

أخبرنا أبو طاهر محمد بن علی بن محمد البیع قال أخبرنا أبو عبد الله أحمد بن محمد بن عبد الله بن خالد الکاتب قال حدثنا أحمد بن جعفر بن محمد بن سلم الختلی قال: حدثنی عمر بن أحمد بن روح حدثنی أبو طاهر یحیى بن الحسن العلوی قال: حدثنی محمد بن سعید الدارمی حدثنا موسى بن جعفر، عن أبیه، عن محمد بن علی عن أبیه علی بن الحسین قال: کنت جالساً مع أبی ونحن زائرون قبر جدنا علیه السلام، وهناک نسوان کثیره إذ أقبلت امرأه منهن فقلت لها: من أنت یرحمک الله؟ قالت: أنا زیده بنت قریبه بن العجلان من بنی ساعده. فقلت لها: فهل عندک شیئاً تحدثینا؟ فقالت: إی والله حدثتنی أمی أم العاره بنت عباده بن نضله بن مالک بن عجلان الساعدی أنها کانت ذات یوم فی نساءٍ من العرب إذ أقبل أبو طالب کئیباً حزیناً فقلت له: ما شأنک یا أبا طالب؟ قال: إن فاطمه بنت أسد فی شده المخاض ثم وضع یدیه على وجهه فبینا هو کذلک إذ أقبل محمد صلى الله علیه وسلم فقال له: ما شأنک یا عم؟ فقال: إن فاطمه بنت أسد تشتکی المخاض فأخذ بیده وجاء وهی معه فجاء بها إلى الکعبه فأجلسها فی الکعبه ثم قال: اجلسی على اسم الله قال: فطلقت طلقه فولدت غلاماً مسروراً نظیفاً منظفاً لم أر کحسن وجهه فسماه أبو طالب علیاً وحمله النبی صلى الله علیه وسلم حتى أداه إلى منزلها. قال علی بن الحسین علیهم السلام: فوالله ما سمعت بشیء قط إلا وهذا أحسن منه.

امام سجاد علیه السلام فرمود: با پدرم نشسته بودم و به زیارت پیامبر آمده بودیم در آنجا زنان زیادى بودند ناگاه زنى از آنان رو به ما کرد به او گفتم تو کیستى خدا تو را رحمت کند؟ جواب داد من زیده دختر قریبه بن عجلان از قبیله بنى ساعده هستم. به او گفتم: آیا چیزى دارى به ما روایت کنى؟ گفت: آرى به خدا. روایت کرد مرا مادرم ام عماره دختر عباده بن نضله بن مالک بن عجلان ساعدى که روزى در میان زنان عرب بودم که ابو طالب در حالى که محزون و دل گرفته بود، وارد شد به او گفتم: اى ابو طالب چه مى‏شود تو را؟ گفت: فاطمه بنت اسد در حال زایمان است سپس دستش را روى صورتش گذاشت ما آنجا بودیم که ناگاه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلّم وارد شد.گفت: اى عمو تو را چه مى‏شود؟ جواب داد: فاطمه بنت اسد از شدت درد زایمان مى‏نالد دست ابو طالب را گرفت و به همراه فاطمه به سوى کعبه آورد و در کعبه نشاند سپس به فاطمه فرمود: بنشین به نام خدا. فاطمه گفت همان موقع یک درد مرا گرفت سپس پسرى پاکیزه زائیدم مثل جمال او را ندیده بودم ابو طالب نام او را «على» گذاشت پیامبر او را برداشت تا به منزل فاطمه رساند. على بن الحسین علیه السلام فرمود: به خدا قسم [در خصوص ولادت على علیه السلام] هیچ چیزى نشنیدم مگر این که این از همه بهتر بود.

ابن المغازلی، علی بن محمد ،(متوفای ۴۸۳هـ)، مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب رضی الله عنه، ج۱ ص ۲۶، تحقیق: أبو عبد الرحمن ترکی بن عبد الله الوادعی

گزارش­های غیر مسند

ناقلان حدیث در پاره­ای موارد، بی آنکه سلسله راویان را بیاورند، تنها متن روایت را گزارش کردند. این امر لزوماً به معنای فاقد سند بودن یک روایت نیست بلکه می تواند به لحاظ رعایت اختصار یا اُموری مانند شهرت آن روایت و … باشد. تعدادی از گزارش­های بدون سند، پیرامون ولادت در کعبه به قرار زیر است:

یکم: امام سجاد علیه السلام

رُوِیَ أَنَّ مُحَمَّدَ بْنَ الْفُضَیْلِ الدَّرْوَقِیَّ عَنْ أَبِی حَمْزَهَ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ ع یَقُولُ‏ إِنَّ فَاطِمَهَ بِنْتَ أَسَدٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا ضَرَبَهَا الطَّلْقُ وَ هِیَ فِی الطَّوَافِ فَدَخَلَتِ الْکَعْبَهَ فَوَلَدَتْ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ع فِیهَا.

قال عمر بن عثمان ذکرت هذا الحدیث لسلمه بن الفضل فقال حدثنی محمد بن إسحاق عن عمه و موسى بن بشار أن علی بن أبی طالب ع ولد فی الکعبه.

از ابو حمزه ثمالی روایت شد که گفت از امام سجاد علیه السلام شنیدم که فرمود: فاطمه بنت اسد را درد زایمان گرفت در حالی که مشغول طواف بود پس داخل کعبه شد و علی بن ابی طالب علیه السلام را در آنجا به دنیا آورد.

عمر بن عثمان گفت: این حدیث را برای سلمه بن فضل گفتم او گفت: محمد بن اسحاق از عمویش و موسی بن بشار برایم گفتند که علی بن ابی طالب علیه السلام در کعبه تولد یافت.

النیسابوری ، ابو علی محمد بن الفتال (الشهید ۵۰۸هـ) ، روضه الواعظین ، ص۸۱، تحقیق: السید محمد مهدى السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الرضی ـ قم.

مولف در مقدمه کتاب می گوید: و أنا إن شاء الله أفتتح لکل مجلس منها بکلام الله تعالى ثم بآثار النبی و الأئمه ع محذوفه الأسانید فإن الأسانید لا طائل فیها إذا کان الخبر شائعا ذائعا.

به خواست خداوند برای هر مجلس، نخست با کلامی از خداوند تعالی سپس آثار رسول خدا و ائمه علیهم السلام، با حذف اسانیدشان شروع می کنم. زیرا  وقتی که خبر شیوع داشته باشد [آوردن] اسانید، فایده­ای ندارد. 

النیسابوری ، ابو علی محمد بن الفتال (الشهید ۵۰۸هـ) ، روضه الواعظین ، ص ۱، تحقیق: السید محمد مهدى السید حسن الخرسان، ناشر: منشورات الرضی ـ قم.

دوم: امام صادق علیه السلام

المشهدی، الشیخ أبو عبد الله محمد بن جعفر بن علی (متوفاى۶۱۰هـ)، المزار، ص ۲۰۵ الی ۲۰۷، تحقیق: جواد القیومی الأصفهانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی، الطبعه : الأولى ، رمضان المبارک ۱۴۱۹هـ .

سوم: امام صادق علیه السلام

عن الصادق علیه السلام ان فاطمه ابنه أسد قالت لما حملت بعلى رآنی رسول الله صلى الله علیه وآله بعد أربعه أشهر فقال إن معک حملا یا أماه قلت نعم قال إن ولدتیه ذکرا فهبیه لی أشدد به أزری وأشرکه فی أمری فسمعه أبو طالب فقال عزیزی انا غلامک وفاطمه جاریتک ان ولدت ذکر أو أنثى فهو لک فلما تمت شهوری طفت بالبیت ثلثا فضربنی المطلق فاستقبلنی محمد وقال مالی أرى وجهک متغیرا قلت ضربنی المطلق قال فرغت من الطواف قلت لا قال طوفی فان اتى علیک أمر لا تطیقینه فادخلی الکعبه فهی ستر الله فلما کنت فی السابعه وعلانی مالا أطیقه دخلت الکعبه فلما توسطتها بإزاء الرخامه الحمراء ولدت علیا ساجدا لله فسمعته یقول سبحانک سبحانک …

امام صادق علیه السلام: فاطمه بنت اسد گفت: آنگاه که به علی علیه السلام حامله شدم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بعد از چهار ماه مرا دید و به من فرمود: ای مادر همانا حَملی با توست. گفتم: بله. فرمود:  اگر فرزندت پسر بود او را به من ببخش تا بوسیله او پُشتم را محکم کنم و او را شریک در کارم کنم. ابوطالب این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را شنید و گفت: ای عزیز من، همانا من غلام تو و فاطمه بنت اسد کنیز توست. اگر فرزند او پسر یا دختر بود برای توست. آنگاه که مدت حمل تمام شد دور کعبه سه بار طواف کردم ناگاه مرا درد زایمان گرفت در این هنگام رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به سوی من آمد و گفت: چه شد که چهره­ات را متغیر می بینم؟ گفتم: درد زایمانم گرفت. فرمود: آیا از طواف فارغ شدی؟ گفتم: نه. فرمود: طواف کن اگر پیشامدی رُخ داد که نمی توانی تحمل کنی داخل کعبه شو که همانا محل پوشش الهی است آنگاه که در دور هفتم بودم و درد باردارییم بالا گرفت داخل کعبه شدم و زمانی که در مقابل سنگ قرمز [داخل کعبه] قرار گرفتم علی [علیه السلام] را به دنیا آوردم در حالی که به سجده افتاد و شنیدم که می گفت: سبحانک سبحانک.

ألقاب الرسول وعترته، تالیف: من قدماء المحدثین، ص ۱۷، ناشر : مکتب آیه الله العظمى المرعشی النجفی – قم

چهارم: عتّاب بن اُسَید

رُوِیَ عَنْ عَتَّابِ‏ بْنِ‏ أُسَیْدٍ أَنَّهُ قَالَ: وُلِدَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ علیه السلام بِمَکَّهَ فِی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ یَوْمَ الْجُمُعَهِ لِثَلَاثَ عَشْرَهَ لَیْلَهً خَلَتْ مِنْ رَجَب‏.

از عتاب بن اسید روایت شد که گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام در مکه، در خانه خدا و در روز جمعه، در سیزدهم ماه رجب، تولد یافت.

الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، مصباح المتهجد، ص ۸۱۹، ناشر : مؤسسه فقه الشیعه – بیروت – لبنان، چاپ : الأولى، سال چاپ : ۱۴۱۱ – ۱۹۹۱ م.

پنجم: على بن حسین مسعودی

روی ان فاطمه بنت أسد لما حملت بأمیر المؤمنین علیه السّلام کانت تطوف بالبیت فجاءها المخاض و هی فی الطواف فلما اشتد بها دخلت الکعبه فولدته فی جوف البیت‏.

روایت شده که فاطمه بنت اسد در آن موقعى که به أمیر المؤمنین علیه السّلام حامله بود، طواف کعبه می کرد که درد زائیدن او را فرا گرفت، همین‏که درد زائیدنش شدت یافت داخل خانه کعبه شد و على بن أبی طالب علیه السّلام را در میان خانه کعبه به دنیا آورد.

مسعودى، على بن حسین‏، اثبات الوصیه، ص ۱۳۳، ناشر: انصاریان‏

اعتبار گزارش‌ها

در سنجش گزارش‌‌های ارائه شده براساس دو دانش راوی شناسی و حدیث شناسی با توجه به آن که مجموعاً پنج طریق مجزا را سامان دادند، بررسی جرح و توثیق راویان _که موضوع دانش نخست بوده_  ضروری نبوده و بر پایه دانش دوم، این گزارش‌ها در اصطلاح، مستفیض می‌باشند که اعتبار آن در این دانش بر آگاهان بدان امری روشن است.

جمع بندی

گزارش‌های درخور توجهی پیرامون ولادت امیرمومنان علیه السلام در کعبه، در منابع فریقین گرد آمد. صرف نظر از روایات فاقد سند، مَسانید آن با داشتن دست کم پنج طریق مجزا، در رتبه استفاضه قرار دارد که اعتبار و ارزشمندی ویژه‌ی آن در دانش حدیث، مورد بررسی قرار گرفت.