مطالعات متفرقه (خارج از سیر مطالعاتی)

امامت امام جواد علیه السلام از نگاه روایات امامیه

امامت امام جواد علیه السلام از نگاه روایات امامیه
 

مقدمه

روایات

أ‌.امامت امام جواد علیه السلام در احادیث معراج

ب: امامت امام جواد علیه السلام در احادیث لوح

ج: امامت امام جواد علیه السلام در احادیث اثنا عشر

د: امامت امام جواد در احادیث امام رضا علیهما السلام

جمع بندی

 

مقدمه

مسأله امامت خردسال به هنگام امامت امام جواد علیه السلام [به دلیل آنکه ایشان نخستین امام خردسال شیعیان بود] در زمره مسائل بحث برانگیز و چالشی مربوط به امامت قرار گرفت. پس از شهادت امام رضا علیه السلام، برخی به همین دلیل، دچار اضطراب شدند. گرچه برای شیعیان مسجّل بود که امام رضا علیه السلام فرزند خردسالش را به عنوان جانشین خود معرفی نمود اما مشکل کمی سن امام جواد علیه السلام آنان را بر آن می داشت تا برای اطمینان خاطر بیشتر به بررسی در این باره بپردازند. البته در ادامه با توجه به دلائل مختلف [که مجال بسط آن نیست] اکثریت قریب به اتفاق شیعیان با اطمینان خاطر امامت امام جواد علیه السلام را پذیرفتند.

اقتباس و تلخیص از کتاب حیات فکری و سیاسی امامان شیعه – آقای رسول جعفریان. صفحه ۴۷۲ تا ۴۷۴٫

روشنگری پیشوایان دین در این زمینه، امری بدیهی و ضروری به نظر می رسد به همین دلیل مشاهده می شود که معصومان، بویژه امام رضا علیهم السلام در فرصتهای مناسب و با استفاده از قالبهای متنوع، به تبیین و ابلاغ امامت امام جواد علیه السلام پرداختند.

در این نگاره مختصر بر آن شدیم تا گوشه­هایی از کوشش­ معصومان علیهم السلام در این­باره را ارائه کنیم.

روایات

احادیث منابع امامیه پیرامون امامت امام جواد علیه السلام، متنوع است. محدثان امامی گاهی این احادیث را به طور اختصاصی در ” بَابُ الْإِشَارَهِ وَ النَّصِّ عَلَى أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام” گرد آوردند [الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، ج‏۱ ص:۳۲۰] و مواردی آنها را به مناسبت، ذیل ابواب گوناگون انعکاس دادند. [ابو جعفر الصدوق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ۲ ص ۲۹۷؛الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲ ص ۳۴۶]

آنچه در پی می آید تعداد ۱۶ روایت، به عنوان جزء کوچکی از این مجموعه است. پاره­ای از این نصوص به عنوان نصوص خاص و تعدادی هم به عنوان نصوص عام امامت امام جواد علیه السلام به شمار می روند. بسیاری از این روایات از منابع حدیثی دست اول امامیه استخراج شدند. این مجموعه به لحاظ حجم گسترده­ای که دارد یقین آور است اگر چه در این میان تعداد قابل توجهی از این روایات به تنهایی هم معیار مقبولیت و پذیرش از منظر دانش حدیث را دارایند.

این گزارشها با محوریت چهار دسته از احادیث منابع امامیه تشکیل می شود:

امامت امام جواد علیه السلام در احادیث معراج.

امامت امام جواد علیه السلام در احادیث لوح.

امامت امام جواد علیه السلام در احادیث اثنا عشر.

امامت امام جواد در احادیث امام رضا علیهما السلام.

لازم به ذکر است سعی شده روایاتی در این نوشتار گردآوری شود که نام مبارک امام جواد علیه السلام در آن تصریح شده است و از آوردن روایاتی نظیر  “یَکُونُ تِسْعَهُ أَئِمَّهٍ بَعْدَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ” و ” الْأَئِمَّهُ بَعْدِی اثْنَا عَشَر”  پرهیز شده است.

أ‌.      امامت امام جواد علیه السلام در احادیث معراج

دسته نخست، احادیث معراج است. در اینجا سه روایت از مجموعه احادیث معراج را می آوریم. یک روایت از «کمال الدین شیخ صدوق» و دو روایت از «کفایه الأثر فی النص علی الأئمه الاثنی عشر مرحوم خزاز قمی» است. هر سه روایت را امام علی علیه السلام از رسول خدا صلی الله علیه وآله است گزارش می دهد.

مطابق این روایات، خداوند متعال در سفرآسمانی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، دوازده امام از جمله جواد الائمه علیه السلام را به عنوان انسانهای نورانی،  معصوم و جانشینان بر حق رسول خدا صلی الله علیه و آله معرفی نمود.

در ادامه تفصیل روایات تقدیم می گردد:

روایت یکم:

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مَابُنْدَاذَقَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ هِلَالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ لَمَّا أُسْرِیَ بِی إِلَى السَّمَاءِ أَوْحَى إِلَیَّ رَبِّی جَلَّ جَلَالُهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ إِنِّی اطَّلَعْتُ عَلَى الْأَرْضِ اطِّلَاعَهً فَاخْتَرْتُکَ مِنْهَا فَجَعَلْتُکَ نَبِیّاً … ثُمَّ اطَّلَعْتُ الثَّانِیَهَ فَاخْتَرْتُ مِنْهَا عَلِیّاً وَ جَعَلْتُهُ وَصِیَّکَ … وَ خَلَقْتُ فَاطِمَهَ وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ مِنْ نُورِکُمَا ثُمَّ عَرَضْتُ وَلَایَتَهُمْ عَلَى الْمَلَائِکَهِ فَمَنْ قَبِلَهَا کَانَ عِنْدِی مِنَ الْمُقَرَّبِینَ یَا مُحَمَّدُ لَوْ أَنَ‏ عَبْداً عَبَدَنِی حَتَّى یَنْقَطِعَ وَ یَصِیرَ کَالشَّنِّ الْبَالِی ثُمَّ أَتَانِی جَاحِداً لِوَلَایَتِهِمْ فَمَا أَسْکَنْتُهُ جَنَّتِی وَ لَا أَظْلَلْتُهُ تَحْتَ عَرْشِی یَا مُحَمَّدُ تُحِبُّ أَنْ تَرَاهُمْ قُلْتُ نَعَمْ یَا رَبِّ فَقَالَ عَزَّ وَ جَلَّ ارْفَعْ رَأْسَکَ فَرَفَعْتُ رَأْسِی وَ إِذَا أَنَا بِأَنْوَارِ عَلِیٍّ وَ فَاطِمَهَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى وَ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وَ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ وَ م‏ح‏م‏د بْنِ الْحَسَنِ الْقَائِمِ فِی وَسْطِهِمْ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ- قُلْتُ یَا رَبِّ وَ مَنْ هَؤُلَاءِ قَالَ هَؤُلَاءِ الْأَئِمَّهُ …

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى۳۸۱هـ)، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۲۵۲ الی ۲۵۳، ناشر:‌ اسلامیه ـ تهران‏، الطبعه الثانیه‏، ۱۳۹۵ هـ.

 

امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: هنگامی که مرا به آسمان سیر دادند، پروردگارم به من وحی کرد: ای محمد! همانا به زمین نظر کردم و تو را از آن برگزیدم و پیامبر قرار دادم… سپس دوباره نظری افکندم و علی را انتخاب کردم و او را وصی و خلیفه تو قرار دادم … و فاطمه و حسن و حسین را از نور شما دو نفر آفریدم. سپس ولایت آنها [امیر مؤمنان  و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام] را به فرشتگان عرضه داشتم، هر کس پذیرفت نزد من از مقربین است. ای محمد اگر بنده ای به قدری مرا عبادت که مانند پوست و مشکی خشکیده و پوسیده شود سپس در حالی که منکر ولایت آنان باشد، مرا ملاقات کند، من او را در بهشتم جا ندهم و زیر عرشم سایه نبخشم. ای محمد آیا دوست داری آنها را ببینی؟ عرض کردم آری پروردگارا. خدای عز و جل فرمود: سر بلند کن، سر بلند کردم و انوار علی و فاطمه و حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد و موسی بن جعفر و علی بن موسی و محمد بن علی و علی بن محمد و حسن بن علی و قائم را دیدم که قائم در وسط آنها مانند ستاره درخشان بود، عرض کردم پروردگار اینها کیانند؟ فرمود امامان بعد از تو هستند…

روایت دوم:

حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مَنْدَهَ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الْکُوفِیُّ الْمَعْرُوفُ بِأَبِی الْحَکَمِ قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ مُوسَى بْنِ إِبْرَاهِیمَ قَالَ حَدَّثَنِی سُلَیْمَانُ بْنُ حَبِیبٍ قَالَ حَدَّثَنِی شَرِیکٌ عَنْ حَکِیمِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ النَّخَعِیِّ عَنْ عَلْقَمَهَ بْنِ قَیْسٍ قَالَ: خَطَبَنَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع عَلَى مِنْبَرِ الْکُوفَهِ خُطْبَتَهُ اللُّؤْلُؤَهَ فَقَامَ إِلَیْهِرَجُلٌ یُقَالُ‏ لَهُ‏ عَامِرُ بْنُ‏ کَثِیرٍ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ لَقَدْ أَخْبَرْتَنَا عَنْ أَئِمَّهِ الْکُفْرِ وَ خُلَفَاءِ الْبَاطِلِ فَأَخْبِرْنَا عَنْ أَئِمَّهِ الْحَقِّ وَ أَلْسِنَهِ الصِّدْقِ بَعْدَکَ قَالَ نَعَمْ إِنَّهُ بِعَهْدٍ عَهِدَهُ إِلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ ص أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ یَمْلِکُهَا اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً تِسْعَهٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ وَ لَقَدْ قَالَ النَّبِیُّ ص لَمَّا عُرِجَ بِی إِلَى السَّمَاءِ نَظَرْتُ إِلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَإِذَا فِیهِ مَکْتُوبٌ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ أَیَّدْتُهُ بِعَلِیٍّ وَ نَصَرْتُهُ بِعَلِیٍّ وَ رَأَیْتُ اثْنَیْ عَشَرَ نُوراً فَقُلْتُ یَا رَبِّ أَنْوَارُ مَنْ هَذِهِ فَنُودِیتُ یَا مُحَمَّدُ هَذِهِ أَنْوَارُ الْأَئِمَّهِ مِنْ ذُرِّیَّتِکَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَ فَلَا تُسَمِّیهِمْ لِی قَالَ نَعَمْ أَنْتَ الْإِمَامُ وَ الْخَلِیفَهُ بَعْدِی تَقْضِی دَیْنِی وَ تُنْجِزُ عِدَاتِی وَ بَعْدَکَ ابْنَاکَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ بَعْدَ الْحُسَیْنِ ابْنُهُ عَلِیٌّ زَیْنُ الْعَابِدِینَ وَ بَعْدَهُ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ یُدْعَى بِالْبَاقِرِ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ جَعْفَرٌ یُدْعَى بِالصَّادِقِ وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ ابْنُهُ‏ مُوسَى یُدْعَى بِالْکَاظِمِ وَ بَعْدَ مُوسَى ابْنُهُ عَلِیٌّ یُدْعَى بِالرِّضَا وَ بَعْدَ عَلِیٍّ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ یُدْعَى بِالزَّکِیِّ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ عَلِیٌّ یُدْعَى بِالنَّقِیِّ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ ابْنُهُ الْحَسَنُ یُدْعَى بِالْأَمِینِ وَ الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِ الْحسنِ سَمِیِّی وَ أَشْبَهُ النَّاسِ بِی یَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْما …

الخزاز القمی الرازی، أبی القاسم علی بن محمد بن علی (متوفای۴۰۰هـ)، کفایه الأثر فی النص علی الأئمه الاثنی عشر، ص ۲۱۳ الی ۲۱۸، تحقیق: السید عبد اللطیف الحسینی الکوه کمری الخوئی، ناشر: انتشارات ـ قم، ۱۴۰هـ.

 

علقمه بن قیس می گوید: امیر مؤمنان علی بن ابی طالب علیه السلام بر منبر کوفه خطبه خواند … مردی به نام عامر بن کثیر برخاست و گفت: ای امیرمؤمنان! ما را از پیشوایان کفر و خلفاء باطل آگاه ساختی؛ اکنون ما را  از پیشوایان حق بعد از خودت آگاه کن. فرمود: این عهدی است که رسول خدا صلّی الله علیه و آله به من سفارش کرده که امر خلافت را دوازده نفر امام که نُه نفرشان از نسل حسین علیه السّلام هستند، مالک شوند. و فرمود: هنگامی که مرا به آسمان بالا بردند به ساق عرش نظر کردم در آن نوشته بود «لا إله إلّا اللَّه محمّد رسول اللَّه» خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد رسول خدا است و او را به وسیله علی [صلوات الله و سلامه علیه] مدد کرده و به او یاریش دادم و دوازده نور دیدم، عرض کردم: پروردگارا این انوار از آن کیست؟ ندا آمد: ای محمد؛ اینها نور امامان از فرزندان تو است. عرض کردم: ای رسول خدا آیا نامشان را برای من بیان نمی فرمایی؟ فرمود: آری! تو پس از من امام و خلیفه هستی و پس از تو دو فرزندم حسن و حسین، و بعد از حسین فرزندش علی بن الحسین زین العابدین، پس از علی فرزندش محمد است که به باقر خوانده شود، بعد از او فرزندش جعفر است که به صادق خوانده شود، پس از او فرزندش موسی است که به کاظم خوانده شود، پس از موسی، فرزندش علی است که به رضا خوانده شود، بعد از علی فرزندش محمد است که به زکیّ خوانده شود، پس از محمد فرزندش علی است که به نقی خوانده شود، بعد از علی فرزندش حسن است که به امین خوانده شود، و بعد از او قائم است. او هم نام و شبیه ترین مردمان به من است و زمین را از عدل و داد پر کند هم چنان که از ستم و بیدادگری پر شده است ….

 

روایت سوم:

حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا هَارُونُ‏ بْنُ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عِیسَى بْنُ مُوسَى الْهَاشِمِیُّ بِسُرَّ مَنْ رَأَى قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِیهِ عَلِیٍّ ع قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ ص فِی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَهَ وَ قَدْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهُ “إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ” فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَا عَلِیُّ هَذِهِ الْآیَهُ نَزَلَتْ فِیکَ وَ فِی سِبْطَیَّ وَ الْأَئِمَّهِ مِنْ وُلْدِکَ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ کَمِ الْأَئِمَّهُ بَعْدَکَ قَالَ أَنْتَ یَا عَلِیُّ ثُمَ‏ ابْنَاکَ‏ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ بَعْدَ الْحُسَیْنِ عَلِیٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ جَعْفَرٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ جَعْفَرٍ مُوسَى ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُوسَى عَلِیٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ مُحَمَّدٌ ابْنُهُ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ عَلِیٌّ ابْنُهُ وَ بَعْدَ عَلِیٍّ الْحَسَنُ ابْنُهُ وَ الْحُجَّهُ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ هَکَذَا وَجَدْتُ أَسَامِیَهُمْ مَکْتُوبَهً عَلَى سَاقِ الْعَرْشِ فَسَأَلْتُ اللَّهَ تَعَالَى عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ هُمُ الْأَئِمَّهُ بَعْدَکَ مُطَهَّرُونَ مَعْصُومُونَ وَ أَعْدَاؤُهُمْ مَلْعُونُونَ.

الخزاز القمی الرازی، أبی القاسم علی بن محمد بن علی (متوفای۴۰۰هـ)، کفایه الأثر فی النص علی الأئمه الاثنی عشر، ص ۱۵۶ الی ۲۱۸، تحقیق: السید عبد اللطیف الحسینی الکوه کمری الخوئی، ناشر: انتشارات ـ قم، ۱۴۰هـ.

امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود: در خانه ام سلمه بر رسول خدا صلی الله علیه وآله وارد شدم که آیه “إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً ” بر آن حضرت نازل شد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: یا علی؛ این آیه درباره تو، حسن و حسین، علی بن حسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد، موسی بن جعفر، علی بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد، حسن بن علی و حجت قائم، نازل شده است. من به این صورت نامهایشان را بر ساق عرش مشاهده نمودم و در این باره از خداوند سوال نمودم، جواب آمد: ای محمد؛ اینها امامان بعد از تو هستند. همانا آنان انسانهایی پاک و معصوم­اند و دشمنانشان ملعون هستند.

ب: امامت امام جواد علیه السلام در احادیث لوح

دسته دوم، احادیث لوح است. روایات لوح با سندهای گوناگون در منابع حدیثی امامیه بازتاب دارد و به علت تعدد طُرُق، موجب اطمینان است به همین دلیل نیازی به بررسی سندی ندارد. در این بخش سه روایت به عنوان نمونه آورده می شود. روایت اول در کافی کلینی، روایت دوم در عیون اَخبار الرضا علیه السلام شیخ صدوق و روایت سوم در ارشاد شیخ مفید وجود دارد.

راوی حدیث لوح صحابی گرانقدر جناب جابر بن عبد الله انصاری است. او می گوید: بعد از ولادت امام حسین علیه السلام، برای عرض تبریک نزد فاطمه علیها السلام رفتم در این هنگام لوح سبز رنگی در دست او دیدم که همانند خورشید درخشان بود گفتم: ای دختر پیامبر، این لوح چیست؟ فرمود: لوحی است که خدای متعال آن را به پدرم هدیه داد و در آن نام علی، حسن و حسین علیهم السلام و اسامی اوصیاء از فرزندانم [از جمله امام جواد علیه السلام] نوشته شده است. پدرم نیز آن را به عنوان مژدگانی به من عطا فرمود.

متن سه روایت به ترتیب، چنین است:

روایت یکم:

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ ظَرِیفٍ وَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ صَالِحِ بْنِ أَبِی حَمَّادٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ أَبِی لِجَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ- إِنَّ لِی إِلَیْکَ حَاجَهً فَمَتَى یَخِفُّ عَلَیْکَ أَنْ أَخْلُوَ بِکَ فَأَسْأَلَکَ عَنْهَا فَقَالَ لَهُ جَابِرٌ أَیَّ الْأَوْقَاتِ أَحْبَبْتَهُ فَخَلَا بِهِ فِی بَعْضِ الْأَیَّامِ فَقَالَ لَهُ یَا جَابِرُ أَخْبِرْنِی‏ عَنِ اللَّوْحِ الَّذِی رَأَیْتَهُ فِی یَدِ أُمِّی فَاطِمَهَ ع بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ مَا أَخْبَرَتْکَ بِهِ أُمِّی أَنَّهُ فِی ذَلِکَ اللَّوْحِ مَکْتُوبٌ فَقَالَ جَابِرٌ أَشْهَدُ بِاللَّهِ أَنِّی دَخَلْتُ عَلَى أُمِّکَ فَاطِمَهَ ع فِی حَیَاهِ رَسُولِ اللَّهِ ص فَهَنَّیْتُهَا بِوِلَادَهِ الْحُسَیْنِ وَ رَأَیْتُ فِی یَدَیْهَا لَوْحاً أَخْضَرَ ظَنَنْتُ أَنَّهُ مِنْ زُمُرُّدٍ وَ رَأَیْتُ فِیهِ کِتَاباً أَبْیَضَ شِبْهَ لَوْنِ الشَّمْسِ فَقُلْتُ لَهَا بِأَبِی وَ أُمِّی یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ ص مَا هَذَا اللَّوْحُ فَقَالَتْ هَذَا لَوْحٌ أَهْدَاهُ اللَّهُ إِلَى رَسُولِهِ ص فِیهِ اسْمُ أَبِی وَ اسْمُ بَعْلِی وَ اسْمُ ابْنَیَّ وَ اسْمُ الْأَوْصِیَاءِ مِنْ وُلْدِی وَ أَعْطَانِیهِ أَبِی لِیُبَشِّرَنِی بِذَلِکَ قَالَ جَابِرٌ فَأَعْطَتْنِیهِ أُمُّکَ فَاطِمَهُ ع فَقَرَأْتُهُ وَ اسْتَنْسَخْتُهُ فَقَالَ لَهُ أَبِی فَهَلْ لَکَ یَا جَابِرُ أَنْ تَعْرِضَهُ عَلَیَّ قَالَ نَعَمْ فَمَشَى مَعَهُ أَبِی إِلَى مَنْزِلِ جَابِرٍ فَأَخْرَجَ صَحِیفَهً مِنْ رَقٍ‏ فَقَالَ یَا جَابِرُ انْظُرْ فِی کِتَابِکَ لِأَقْرَأَ أَنَا عَلَیْکَ فَنَظَرَ جَابِرٌ فِی نُسْخَهٍ فَقَرَأَهُ أَبِی فَمَا خَالَفَ حَرْفٌ حَرْفاً فَقَالَ جَابِرٌ فَأَشْهَدُ بِاللَّهِ أَنِّی هَکَذَا رَأَیْتُهُ فِی اللَّوْحِ مَکْتُوباً بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ: هَذَا کِتَابٌ‏ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ لِمُحَمَّدٍ نَبِیِّهِ وَ نُورِهِ وَ سَفِیرِهِ وَ حِجَابِهِ وَ دَلِیلِهِ‏ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ‏ مِنْ عِنْدِ رَبِّ الْعَالَمِینَ عَظِّمْ یَا مُحَمَّدُ أَسْمَائِی وَ اشْکُرْ نَعْمَائِی وَ لَا تَجْحَدْ آلَائِی إِنِّی‏ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا قَاصِمُ الْجَبَّارِینَ وَ مُدِیلُ الْمَظْلُومِینَ وَ دَیَّانُ الدِّینِ إِنِّی‏ أَنَا اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا فَمَنْ رَجَا غَیْرَ فَضْلِی أَوْ خَافَ غَیْرَ عَدْلِی عَذَّبْتُهُ‏ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ‏ أَحَداً مِنَ الْعالَمِینَ‏ فَإِیَّایَ فَاعْبُدْ وَ عَلَیَّ فَتَوَکَّلْ إِنِّی لَمْ أَبْعَثْ نَبِیّاً فَأُکْمِلَتْ أَیَّامُهُ وَ انْقَضَتْ مُدَّتُهُ إِلَّا جَعَلْتُ لَهُ وَصِیّاً وَ إِنِّی فَضَّلْتُکَ عَلَى الْأَنْبِیَاءِ وَ فَضَّلْتُ وَصِیَّکَ عَلَى الْأَوْصِیَاءِ وَ أَکْرَمْتُکَ بِشِبْلَیْکَ‏ وَ سِبْطَیْکَ حَسَنٍ وَ حُسَیْنٍ فَجَعَلْتُ حَسَناً مَعْدِنَ عِلْمِی- بَعْدَ انْقِضَاءِ مُدَّهِ أَبِیهِ وَ جَعَلْتُ حُسَیْناً خَازِنَ وَحْیِی وَ أَکْرَمْتُهُ بِالشَّهَادَهِ وَ خَتَمْتُ لَهُ بِالسَّعَادَهِ فَهُوَ أَفْضَلُ مَنِ اسْتُشْهِدَ وَ أَرْفَعُ الشُّهَدَاءِ دَرَجَهً جَعَلْتُ کَلِمَتِیَ التَّامَّهَ مَعَهُ وَ حُجَّتِیَ الْبَالِغَهَ عِنْدَهُ بِعِتْرَتِهِ أُثِیبُ وَ أُعَاقِبُ أَوَّلُهُمْ عَلِیٌّ سَیِّدُ الْعَابِدِینَ وَ زَیْنُ أَوْلِیَائِیَ الْمَاضِینَ‏ وَ ابْنُهُ شِبْهُ جَدِّهِ الْمَحْمُودِ مُحَمَّدٌ الْبَاقِرُ عِلْمِی وَ الْمَعْدِنُ لِحِکْمَتِی سَیَهْلِکُ الْمُرْتَابُونَ فِی جَعْفَرٍ الرَّادُّ عَلَیْهِ کَالرَّادِّ عَلَیَّ حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأُکْرِمَنَّ مَثْوَى جَعْفَرٍ وَ لَأَسُرَّنَّهُ فِی أَشْیَاعِهِ وَ أَنْصَارِهِ وَ أَوْلِیَائِهِ أُتِیحَتْ‏ بَعْدَهُ مُوسَى فِتْنَهٌ عَمْیَاءُ حِنْدِسٌ- لِأَنَّ خَیْطَ فَرْضِی لَا یَنْقَطِعُ وَ حُجَّتِی لَا تَخْفَى وَ أَنَّ أَوْلِیَائِی یُسْقَوْنَ بِالْکَأْسِ الْأَوْفَى مَنْ جَحَدَ وَاحِداً مِنْهُمْ فَقَدْ جَحَدَ نِعْمَتِی وَ مَنْ غَیَّرَ آیَهً مِنْ کِتَابِی فَقَدِ افْتَرَى عَلَیَّ وَیْلٌ لِلْمُفْتَرِینَ الْجَاحِدِینَ عِنْدَ انْقِضَاءِ مُدَّهِ مُوسَى عَبْدِی وَ حَبِیبِی وَ خِیَرَتِی فِی عَلِیٍّ وَلِیِّی وَ نَاصِرِی وَ مَنْ أَضَعُ عَلَیْهِ أَعْبَاءَ النُّبُوَّهِ وَ أَمْتَحِنُهُ بِالاضْطِلَاعِ بِهَا یَقْتُلُهُ عِفْرِیتٌ مُسْتَکْبِرٌ یُدْفَنُ فِی الْمَدِینَهِ الَّتِی بَنَاهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ‏- إِلَى جَنْبِ شَرِّ خَلْقِی حَقَّ الْقَوْلُ مِنِّی لَأَسُرَّنَّهُ بِمُحَمَّدٍ ابْنِهِ وَ خَلِیفَتِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَارِثِ عِلْمِهِ فَهُوَ مَعْدِنُ عِلْمِی وَ مَوْضِعُ سِرِّی وَ حُجَّتِی عَلَى خَلْقِی لَا یُؤْمِنُ عَبْدٌ بِهِ إِلَّا جَعَلْتُ الْجَنَّهَ مَثْوَاهُ وَ شَفَّعْتُهُ فِی سَبْعِینَ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ کُلُّهُمْ قَدِ اسْتَوْجَبُوا النَّارَ وَ أَخْتِمُ بِالسَّعَادَهِ لِابْنِهِ عَلِیٍّ وَلِیِّی وَ نَاصِرِی وَ الشَّاهِدِ فِی خَلْقِی وَ أَمِینِی عَلَى وَحْیِی أُخْرِجُ مِنْهُ الدَّاعِیَ إِلَى سَبِیلِی وَ الْخَازِنَ لِعِلْمِیَ الْحَسَنَ وَ أُکْمِلُ ذَلِکَ بِابْنِهِ م‏ح‏م‏د رَحْمَهً لِلْعَالَمِینَ عَلَیْهِ کَمَالُ مُوسَى وَ بَهَاءُ عِیسَى وَ صَبْرُ أَیُّوبَ فَیُذَلُّ أَوْلِیَائِی فِی زَمَانِهِ وَ تُتَهَادَى رُءُوسُهُمْ کَمَا تُتَهَادَى رُءُوسُ التُّرْکِ وَ الدَّیْلَمِ فَیُقْتَلُونَ … أُولَئِکَ أَوْلِیَائِی حَقّاً بِهِمْ أَدْفَعُ کُلَّ فِتْنَهٍ عَمْیَاءَ حِنْدِسٍ وَ بِهِمْ أَکْشِفُ الزَّلَازِلَ وَ أَدْفَعُ الْآصَارَ وَ الْأَغْلَالَ‏ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ‏ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ‏ وَ رَحْمَهٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ‏.

قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سَالِمٍ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ لَوْ لَمْ تَسْمَعْ فِی دَهْرِکَ إِلَّا هَذَا الْحَدِیثَ لَکَفَاکَ فَصُنْهُ إِلَّا عَنْ أَهْلِهِ.

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج ۱ ص ۵۲۷ الی ۵۲۸، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

 

امام صادق علیه السلام فرمود: پدرم به جابر بن عبد الله انصارى فرمود: با تو کارى دارم، چه وقت برایت آسان‏تر است که تو را تنها ببینم؟ جابر گفت: هر وقت شما بخواهى. پدرم روزى با او خلوت کرد و به او فرمود: در باره لوحى که در دست مادرم فاطمه علیها السلام دیده‏اى به من خبر ده. جابر گفت: در زمان حیات رسول خدا صلّى الله علیه و آله خدمت مادرت فاطمه علیها السلام رفتم و او را به جهت ولادت حسین علیه السلام تبریک گفتم، در دستش لوح سبز رنگی دیدم که گمان کردم از زمرد است و نوشته­ای سفید در آن دیدم که همانند خورشید درخشان بود. گفتم: ای دختر پیامبر! پدر و مادرم فدایت، این لوح چیست؟ فرمود: لوحى است که خدا آن را به رسولش صلّى الله علیه و آله هدیه داد و اسم پدرم، شوهرم، دو فرزندم و اسامی اوصیاء از فرزندانم در آن نوشته است و پدرم آن را به عنوان مژدگانى به من عطا فرمود. جابر گفت: سپس فاطمه علیها السلام آن را به من داد، من آن را خواندم و از آن رونویسى کردم. پدرم فرمود: اى جابر! آن را بر من عرضه می دارى؟ گفت: آرى. آنگاه پدرم به همراه جابر منزل او رفت، جابر ورق صحیفه‏اى را بیرون آورد. پدرم فرمود: اى جابر، تو در نوشته‏ات نظر کن تا من برایت بخوانم، جابر در نسخه خود نظر کرد و پدرم قرائت کرد تا آنجا که کاملاً مطابق هم بوده و هیچ اختلافی با هم نداشتند. جابر گفت: خدا را گواه می گیرم که اینگونه در آن لوح نوشته بود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ این نامه از جانب خداوند عزیز حکیم براى محمد پیامبر اوست که جبرئیل از نزد پروردگار جهان بر او نازل کرد. اى محمد أسماء مرا بزرگ شمار و از نعمتهاى من سپاسگزاری کن. همانا من هستم خدائی که جُز من خدائی نیست. من از بین برنده جباران و جزا دهنده روز رستاخیز هستم. هر که به غیر از فضل من امیدوار باشد و از غیر عدالت من بترسد، او را به گونه­ای عذابى کنم که هیچ کسی را اینگونه عذاب نکرده باشم. همانا هیچ پیامبرى را مبعوث نساختم جُز آنکه جانشینى برایش قرار دادم. همانا تو را  بر سایر انبیاء برترى دادم و وصى تو را بر اوصیاء دیگر برتری دادم. تو را به حسن و حسین گرامى داشتم. حسن را بعد از پدرش کانون علم خود قرار دادم و حسین را خزانه دار وحى خود ساختم و او را با شهادتش گرامى داشتم و او برترین شهداست و حجت رساى خود را نزد او قرار دادم و بواسطه عترت او پاداش و کیفرم می دهم. نخستین آنها، سجاد که سرور عابدان است و پسرش محمد که شکافنده علم است. بعد از او جعفر است .کسی که درباره او شک کند هلاک می شود و هر که او را نپذیرد مرا نپذیرفت. همانا مقام جعفر را گرامى‏ می دارم. پس از او فرزندش موسى است که (در زمان او) آشوبى سخت و گیج‏کننده باشد و بعد از او فرزندش على است. وای بر کسی که منکر اوست. او را مردى پلید و گردنکش (مأمون) می کشد و نزد بدترین مخلوقم (هارون) به خاک سپرده مى‏شود. همانا این گفتار حق از ناحیه من است که او را به پسر و جانشین او محمد خوشحال می کنم. او حجت من بر خلائق است میباشد. هر که به او ایمان آورد، بهشت جایگاه اوست. بعد از او پسرش على را که امین وحى من است، از او به وجود می آورم. همچنین بعد از او خزانه‏دار علمم حسن (امام عسکرى علیه السلام) را به وجود می آورم. همانا این رشته را به پسر او «م ح م د» کامل کنم. او کمال موسى، رونق عیسى و صبر ایوب دارد. در زمان (غیبت) او دوستانم خوار گردند و (ستمگران) سرهاى آنها را براى یک دیگر هدیه می فرستند چنان که سرهاى ترک و دیلم (کفار) را به هدیه فرستند. همانا آنها دوستان حقیقى من می باشند که از برکت آنها  مصیبتها را می بردارم.

عبد الرحمن بن سالم گفت: ابو بصیر به من گفت: اگر در تمام عمرت جُز این حدیث نشنیده باشى، تو را کفایت می کند. پس آن را از نا اهلان پنهان دار.

روایت دوم:

حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ شَاذَوَیْهِ الْمُؤَدِّبُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ وَ أَحْمَدُ بْنُ هَارُونَ الْعَامِیُ‏ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْیَرِیُّ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الْفَزَارِیِ‏ الْکُوفِیِّ عَنْ مَالِکِ‏ بْنِ السَّلُولِیِّ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَبَلَهَ عَنْ أَبِی السَّفَاتِجِ‏ عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ ع عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى فَاطِمَهَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ قُدَّامَهَا لَوْحٌ یَکَادُ ضَوْؤُهُ یَغْشَى الْأَبْصَارَ وَ فِیهِ اثْنَا عَشَرَ اسْماً ثَلَاثَهٌ فِی ظَاهِرِهِ وَ ثَلَاثَهٌ فِی بَاطِنِهِ وَ ثَلَاثَهُ أَسْمَاءَ فِی آخِرِهِ وَ ثَلَاثَهُ أَسْمَاءَ فِی طَرَفِهِ فَعَدَدْتُهَا فَإِذَا هِیَ اثْنَا عَشَرَ قُلْتُ أَسْمَاءُ مَنْ هَؤُلَاءِ؟ قَالَتْ هَذِهِ أَسْمَاءُ الْأَوْصِیَاءِ أَوَّلُهُمْ ابْنُ عَمِّی وَ أَحَدَ عَشَرَ مِنْ وُلْدِی آخِرُهُمْ الْقَائِمُ قَالَ جَابِرٌ فَرَأَیْتُ فِیهِ مُحَمَّداً مُحَمَّداً مُحَمَّداً فِی ثَلَاثَهِ مَوَاضِعَ وَ عَلِیّاً عَلِیّاً عَلِیّاً عَلِیّاً فِی أَرْبَعَهِ مَوَاضِعَ.

 القمی، ابو جعفر الصدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (متوفای۳۸۱هـ)، عیون أخبار الرضا علیه السلام ج ۱ ص ۵۱، تحقیق: تصحیح وتعلیق وتقدیم: الشیخ حسین الأعلمی، ناشر: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات – بیروت – لبنان، سال چاپ: ۱۴۰۴ – ۱۹۸۴ م

 

جابر بن عبد الله انصاری گفت: نزد فاطمه علیها السلام رفتم، مقابل او لوحى قرار داشت که  نزدیک بود نورانیت آن لوح چشم ها را نابینا کند. در آن لوح دوازده اسم بود که سه اسم روی آن، سه اسم پشت آن، سه اسم آخر آن و سه اسم هم در کنار آن بود. من آنها را شمردم و مجموعاً دوازده اسم بود. پرسیدم: اینها اسامى چه کسانى است؟ فرمود: اینها اسماء اوصیاء است. اولین آنها پسر عمویم است و یازده نفر از اولاد من هستند که آخرین آنها «قائم» است. جابر گفت: در سه موضع از آن لوح نام محمد [نام سه وصی محمد بود] و در چهار موضع از آن نام علی دیده مى‏شد[نام چهار وصی علی بود].

روایت سوم:

أَخْبَرَنِی أَبُو الْقَاسِمِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ‏ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ ع عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى فَاطِمَهَ بِنْتِ رَسُولِ اللَّهِ ع وَ بَیْنَ یَدَیْهَا لَوْحٌ‏ فِیهِ أَسْمَاءُ الْأَوْصِیَاءِ وَ الْأَئِمَّهِ مِنْ وُلْدِهَا فَعَدَدْتُ اثْنَیْ عَشَرَ اسْماً آخِرُهُمْ الْقَائِمُ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَهَ ثَلَاثَهٌ مِنْهُمْ مُحَمَّدٌ وَ أَرْبَعَهٌ مِنْهُمْ عَلِی‏.

البغدادی، الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان، العکبری ، (متوفای ۴۱۳هـ)، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲ ص ۳۴۶، تحقیق : مؤسسه آل البیت علیهم السلام لتحقیق التراث، ناشر : دار المفید للطباعه والنشر والتوزیع – بیروت – لبنان، سال چاپ : ۱۴۱۴ – ۱۹۹۳ م

 

جابر بن عبد الله انصاری گفت: نزد حضرت فاطمه سلام الله علیها رفتم، مقابل ایشان لوحى قرار داشت و در آن نامهای اوصیاء و ائمه از فرزندان او بود. آنها را شمردم دوازده اسم در آن بود. آخرین آنها قائم [حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف] بود. نام سه نفرشان «محمد» و نام چهار نفر «علی» بود.

ج: امامت امام جواد علیه السلام در احادیث اثنا عشر

دسته سوم، احادیث اثنی عشر است. مقصود از این دسته، احادیث «دوازده خلیفه» معروف و مصطلح [اثنی عشر خلیفه] نیست. مراد، آن دسته روایاتی است که نامهای دوازده امام در آن ذکر گردیده است. در این قسمت تنها سه روایت از این دست روایات ارائه می شود. یک روایت از «کافی کلینی»، یک روایت از «کمال الدین شیخ صدوق» و یک روایت از «کفایه الأثر فی النص علی الأئمه الاثنی عشر مرحوم خزاز قمی». روایت کلینی دو سند دارد و هر دو سند از نظر موازین دانش حدیث کاملاً معتبر و مورد قبولند.

امام حسن، امام جواد علیهما السلام و جابر بن عبد الله انصاری راویان این احادیث هستند. در این روایات نام مبارک امام جواد علیه السلام به عنوان یکی از امامان دوازده­گانه، معرفی شده است.

در ادامه متن روایات را بنگرید:

روایت یکم: سند معتبر

عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْبَرْقِیِّ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ دَاوُدَ بْنِ الْقَاسِمِ الْجَعْفَرِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی علیه السلام قَالَ أَقْبَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام ومَعَه الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیهما السلام وهُوَ مُتَّکِئٌ عَلَى یَدِ سَلْمَانَ فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَجَلَسَ إِذْ أَقْبَلَ رَجُلٌ حَسَنُ الْهَیْئَهِ واللِّبَاسِ فَسَلَّمَ عَلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ – فَرَدَّ عَلَیْه السَّلَامَ فَجَلَسَ ثُمَّ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أَسْأَلُکَ عَنْ ثَلَاثِ مَسَائِلَ إِنْ أَخْبَرْتَنِی بِهِنَّ عَلِمْتُ أَنَّ الْقَوْمَ رَکِبُوا مِنْ أَمْرِکَ مَا قُضِیَ عَلَیْهِمْ وأَنْ لَیْسُوا بِمَأْمُونِینَ فِی دُنْیَاهُمْ وآخِرَتِهِمْ وإِنْ تَکُنِ الأُخْرَى عَلِمْتُ أَنَّکَ وهُمْ شَرَعٌ سَوَاءٌ … فَالْتَفَتَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام إِلَى الْحَسَنِ فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أَجِبْه قَالَ فَأَجَابَه الْحَسَنُ علیه السلام فَقَالَ الرَّجُلُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَه إِلَّا اللَّه ولَمْ أَزَلْ أَشْهَدُ بِهَا وأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّه ولَمْ أَزَلْ أَشْهَدُ بِذَلِکَ وأَشْهَدُ أَنَّکَ وَصِیُّ رَسُولِ اللَّه ص والْقَائِمُ بِحُجَّتِه وأَشَارَ إِلَى أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ ولَمْ أَزَلْ أَشْهَدُ بِهَا وأَشْهَدُ أَنَّکَ وَصِیُّه والْقَائِمُ بِحُجَّتِه وأَشَارَ إِلَى الْحَسَنِ علیه السلام وأَشْهَدُ أَنَّ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ وَصِیُّ أَخِیه والْقَائِمُ بِحُجَّتِه بَعْدَه وأَشْهَدُ عَلَى عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ أَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ الْحُسَیْنِ بَعْدَه وأَشْهَدُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ أَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وأَشْهَدُ عَلَى جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ بِأَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ مُحَمَّدٍ وأَشْهَدُ عَلَى مُوسَى أَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وأَشْهَدُ عَلَى عَلِیِّ بْنِ مُوسَى أَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وأَشْهَدُ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ  أَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَى وأَشْهَدُ عَلَى عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ بِأَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ وأَشْهَدُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ بِأَنَّه الْقَائِمُ بِأَمْرِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وأَشْهَدُ عَلَى رَجُلٍ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ … فَیَمْلأَهَا عَدْلاً کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً والسَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ ورَحْمَهُ اللَّه وبَرَکَاتُه ثُمَّ قَامَ فَمَضَى فَقَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ اتْبَعْه فَانْظُرْ أَیْنَ یَقْصِدُ فَخَرَجَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ علیه السلام فَقَالَ مَا کَانَ إِلَّا أَنْ وَضَعَ رِجْلَه خَارِجاً مِنَ الْمَسْجِدِ فَمَا دَرَیْتُ أَیْنَ أَخَذَ مِنْ أَرْضِ اللَّه فَرَجَعْتُ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام فَأَعْلَمْتُه فَقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أتَعْرِفُه قُلْتُ اللَّه ورَسُولُه وأَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ أَعْلَمُ قَالَ هُوَ الْخَضِرُ علیه السلام.

وحَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّه عَنْ أَبِی هَاشِمٍ مِثْلَه سَوَاءً.

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج‏۱، ص ۵۲۵ الی ۵۲۶، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

 امام جواد علیه السلام فرمود: امیر المؤمنین علیه السلام وارد مسجد الحرام شد، حسن بن على همراهش بود و به دست سلمان تکیه داده بود، ناگاه مردى خوش قواره و خوش لباس آمد و به امیر المؤمنین علیه السلام سلام داد، آن حضرت جواب داد سپس گفت: اى امیر المؤمنین، من از تو سه مسأله می‏پرسم، اگر پاسخ آنها را دادى می‏دانم که این مردم در کار تو [امر امامت] مرتکب خلاف شده اند، و در دنیا و آخرت خود آسوده نیستند و اگر پاسخ ندهی، مى‏دانم که تو امتیازی نسبت به آنها نداری … [پس از آنکه سؤالات را مطرح کرد] امیر المؤمنین علیه السلام به امام حسن علیه السلام فرمود: اى ابا محمد، پاسخ او را بده، امام حسن علیه السلام پاسخش را داد، آن مرد گفت: من گواهم که جز خدا کسی شایسته پرستش نیست و گواهی می دهم که محمد صلی الله علیه و آله رسول خدا است و اشاره به امام علی علیه السلام کرد و گفت: گواهی می دهم که تو وصى رسول خدائى و قائم به حجت او هستى سپس به حسن علیه السلام اشاره کرد و گفت: گواهی می دهم که تو هم وصى او هستى و گواهی می دهم که حسین بن على (علیه السلام) وصى برادر خود می باشد و گواهی می دهم على بن حسین (علیه السلام) بعد از حسین علیه السلام او امامت را اقامه می کند. گواهی می دهم بر محمد بن على (علیه السلام) که او است قائم به کار امامت على بن الحسین علیه السلام. گواهی می دهم بر جعفر بن محمد (علیه السلام) که بعد از محمد بن علی، امامت را عهده دار می شود. گواهی می دهم بر موسى بن جعفر (علیه السلام) که قائم به کار امامت جعفر بن محمد علیه السلام اوست. گواهی می دهم بر على بن موسى (علیه السلام) که قائم به کار امامت موسى بن جعفر علیه السلام اوست. گواهی می دهم بر محمد بن على (علیه السلام) که قائم به امامت على بن موسى علیه السلام اوست. گواهی می دهم بر علی بن محمد علیه السلام که قائم به کار امامت محمد بن علی علیه السلام اوست. گواهی می دهم بر حسن بن على (علیه السلام) که قائم به کار امامت على بن محمد علیه السلام اوست. گواهی می دهم به مردى که فرزند حسن عسکری علیه السلام است …  او زمین را از عدالت پر کند چنانچه از ستم پر شده است. آنگاه گفت: درود بر تو اى امیر مؤمنان سپس برخاست و رفت. امیر المؤمنین صلوات الله وسلامه علیه فرمود: اى ابا محمد دنبالش برو ببین کجا مى‏رود، امام حسن علیه السلام بیرون رفت و برگشت و فرمود: همینکه پایش را از مسجد بیرون نهاد، ندانستم کجا رفت. امام علی علیه السلام فرمود: اى ابا محمد، او را مى‏شناسى؟ گفتم: خدا و رسولش و امیر المؤمنین داناترند، فرمود: او جناب خضر نبی علیه السلام بود.

بررسی سند

پیشتر گفتیم هر دو سند کافی معتبر است. در اینجا تنها سند نخست را مورد بررسی قرار می دهیم.

ابتدای سند با عبارت “عده من أصحابنا” شروع می شود. و راوی بعد از آن، احمد بن محمد بن خالد برقی است. علامه حلی ره، از قول مرحوم کلینی نقل می کند: کلما ذکرته فی کتابی المشار إلیه عده من أصحابنا عن أحمد بن محمد بن خالد البرقی ، فهم علی بن إبراهیم وعلی بن محمد بن عبد الله ابن أذینه وأحمد بن عبد الله بن أمیه وعلی بن الحسن.

[هر گاه در کتابم گفتم: عده من أصحابنا عن أحمد بن محمد بن خالد البرقی، مقصود از آن عده و جماعت عبارتند از: علی بن ابراهیم، علی بن محمد بن عبد الله بن اذینه، احمد بن عبد الله بن اُمیه و علی بن حسن.]

الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفاى۷۲۶هـ) خلاصه الأقوال فی معرفه الرجال، ص ۴۳۰، تحقیق: فضیله الشیخ جواد القیومی، ناشر: مؤسسه نشر الفقاهه، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷هـ.

 

هر گاه بتوانیم وثاقت حتی یک از نفر از این جماعت را ثابت کنیم، از جهت دانش رجال این طبقه قابل تمسک و به اصطلاح معتبر است. همانطور که مشاهده می کنید یکی از این افراد علی بن ابراهیم قمی است. وثاقت او جای تردید ندارد. نجاشی درباره او می نویسد:

علی بن إبراهیم بن هاشم ثقه فی الحدیث ثبت معتمد صحیح المذهب.

علی بن ابراهیم انسانی مورد وثوق در حدیث است. او فردی ثابت قدم، مورد اعتماد و دارای مذهبی درست است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۲۶۰، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

 

همچنین احمد بن محمد بن خالد برقی از نظر نجاشی مورد اعتماد است. وی درباره این راوی نوشته است:

وکان ثقه فی نفسه [احمد بن محمد بن خالد فردی مورد وثوق بود]

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۷۶، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

 

راوی بعدی ابو هاشم جعفری است. نجاشی پیرامون او می گوید:

داود بن القاسم  أبو هاشم الجعفری رحمه الله کان عظیم المنزله عند الأئمه علیهم السلام، شریف القدر، ثقه.

داود بن قاسم ابو هاشم جعفری، نزد ائمه علیهم السلام جایگاه بلندی داشت، او انسانی شریف و مورد وثوق بود.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۱۵۶، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

روایت دوم:

حَدَّثَنَا غَیْرُ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا قَالُوا حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِکٍ الفرازی [الْفَزَارِیِ‏] قَالَ حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَهَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَارِثِ قَالَ حَدَّثَنِی الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ عَنْ یُونُسَ بْنِ ظَبْیَانَ عَنْ جَابِرِ بْنِ یَزِیدَ الْجُعْفِیِّ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الْأَنْصَارِیَّ یَقُولُ‏ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى نَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ ص‏ “یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ “‏ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَرَفْنَا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَمَنْ أُولُو الْأَمْرِ الَّذِینَ قَرَنَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ بِطَاعَتِکَ فَقَالَ ع هُمْ خُلَفَائِی‏ یَا جَابِرُ وَ أَئِمَّهُ الْمُسْلِمِینَ مِنْ بَعْدِی أَوَّلُهُمْ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ثُمَّ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْمَعْرُوفُ فِی التَّوْرَاهِ بِالْبَاقِرِ وَ سَتُدْرِکُهُ یَا جَابِرُ فَإِذَا لَقِیتَهُ فَأَقْرِئْهُ مِنِّی السَّلَامَ ثُمَّ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ مُوسَى ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ ثُمَّ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ ثُمَّ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ ثُمَّ سَمِیِّی وَ کَنِیِّی حُجَّهُ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ بَقِیَّتُهُ فِی عِبَادِهِ ابْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ …

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى۳۸۱هـ)، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۲۵۳ الی ۲۵۴، ناشر:‌ اسلامیه ـ تهران‏، الطبعه الثانیه‏، ۱۳۹۵ هـ.

جابر بن عبد الله انصاری روایت کرد: هنگامی که خداوند متعال آیه “یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ “‏ را نازل کرد، گفتم: ای رسول خدا، خدا و رسولش را شناختیم، حال اولو الامر چه کسانی­اند که خداوند طاعت آنها را با طاعت تو مقرون ساخته؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای جابر؛ آنها جانشینان و امامان بعد از من هستند. اولین آنان علی بن ابی طالب علیه السلام سپس حسن و حسین، سپس علی بن حسین و بعد از او محمد به علی که در تورات به باقر شهرت دارد، می باشد. ای جابر تو او را درک خواهی کرد. پس سلام مرا به او برسان. امام بعد از او جعفر بن محمد، بعد از او موسی، بعد از او علی بن موسی، بعد از او محمد بن علی، بعد از او علی بن محمد، بعد از او حسن بن علی و بعد از او فرزند اوست که هم نام و کنیه­ام هست و حجت خداوند در میان بندگان است.

روایت سوم:

حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْحَسَنُ بْنُ مُوسَى قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ [عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ‏] عِیسَى بْنِ الْمَنْصُورِ الْهَاشِمِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو مُوسَى عِیسَى بْنُ أَحْمَدَ الْعَطَّارُ قَالَ حَدَّثَنَا عَمَّارُ بْنُ مُحَمَّدٍ النُّورِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا سُفْیَانُ ترابی [عَنْ أَبِی‏] الْحَجَّافِ دَاوُدَ بْنِ أَبِی عَوْفٍ [عَنِ‏] الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ ع قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَقُولُ‏ لِعَلِیٍ‏ ع أَنْتَ وَارِثُ عِلْمِی وَ مَعْدِنُ حُکْمِی وَ الْإِمَامُ بَعْدِی فَإِذَا اسْتُشْهِدْتَ فَابْنُکَ الْحَسَنُ فَإِذَا اسْتُشْهِدَ الْحَسَنُ فَابْنُکَ الْحُسَیْنُ فَإِذَا اسْتُشْهِدَ الْحُسَیْنُ فَعَلِیٌّ ابْنُهُ یَتْلُوهُ تِسْعَهٌ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ أَئِمَّهٌ أَطْهَارٌ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا أَسَامِیهِمْ قَالَ عَلِیٌّ وَ مُحَمَّدٌ وَ جَعْفَرٌ وَ مُوسَى وَ عَلِیٌّ وَ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ وَ الْحَسَنُ وَ الْمَهْدِیُّ مِنْ صُلْبِ الْحُسَیْنِ یَمْلَأُ اللَّهُ تَعَالَى بِهِ الْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً.

 الخزاز القمی الرازی، أبی القاسم علی بن محمد بن علی (متوفای۴۰۰هـ)، کفایه الأثر فی النص علی الأئمه الاثنی عشر، ص۱۶۷، تحقیق: السید عبد اللطیف الحسینی الکوه کمری الخوئی، ناشر: انتشارات ـ قم، ۱۴۰هـ.

امام حسن علیه السلام فرمود: از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که به پدرم فرمود: تو وارث علم من و امام بعد از من هستی. هنگامی که به شهادت رسیدی، فرزندت حسن، امام است. پس از شهادت حسن، حسین امام است و بعد از او علی بن حسین امام است. نُه امام از فرزندان حسین علیه السلام هستند. گفتم: نام آنها چیست؟ فرمود: علی، محمد، جعفر، موسی، علی، محمد، علی، حسن و مهدی علیهم السلام. همانا خداوند بوسیله مهدی علیه السلام زمین را پُر از عدل می کند آنگونه که از ظلم و ستم پُر شد.

د: امامت امام جواد در احادیث امام رضا علیهما السلام

آخرین دسته، احادیث امام رضا پیرامون امامت امام جواد علیهما السلام است. تعدادی از روایات امام رضا علیه السلام به دوران قبل از ولادت امام جواد علیه السلام بر می گردد و بخشی از آنها مربوط به زمان بعد از ولادت است. هفت روایت از مجموع این روایات ارائه می شود. شش روایت از «کافی کلینی» و یک روایت از «عیون اخبار الرضا علیه السلام شیخ صدوق» است. چهار روایت از مجموع هفت روایت با سندهای معتبر و قابل پذیرش­اند و بر اساس قواعد دانش حدیث کاملاً مورد قبولند.

امام رضا علیه السلام گاهی امامت امام جواد علیه السلام را در پاسخ از پرسش دیگران مطرح می کرد و گاهی ابتداءً و بدون آنکه کسی از او بخواهد، خود مطرح می نمود.

از مجموعه این روایات به دست می آید که امام رضا علیه السلام  هرگز خردسالی فرزندش را مانع از امامت او نمی دانست. آن حضرت به مناسبتهای گوناگون امامت فرزندش را گوشزد کرده و به گونه­های مختلف در صدد تبیین این مسأله بر می آمدند. در یک جا فرمودند: ما خاندانی هستیم که خردسال ما مو به مو از بزرگسال ما ارث می برد. گاهی هم آن حضرت به نبوت حضرت عیسی علیه السلام استناد می کرد.

خداوند در آیه سی­ام سوره مریم گفتار مسیح علیه السلام را اینگونه نقل می آورد: قَالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آَتَانِیَ الْکِتَابَ وَجَعَلَنِی نَبِیًّا. [عیسی گفت: من بنده خدایم او به من کتاب داد و مرا پیامبر قرار داده است]

مطابق این آیه؛ حضرت عیسی علیه السلام آنگاه که در گهواره بود، برای ابلاغ شریعت تازه به مقام پیامبری رسید. چه اشکالی دارد که به اراده خداوند، خردسالی مانند جواد الائمه علیه السلام در هفت سالگی آن هم نه برای ابلاغ شریعت نو، بلکه صرفاً زعامت و رهبری شریعتی را که بیش از دو قرن از آغاز آن گذشت، بر عهده گیرد؟

اینک مشروح این روایات تقدیم می گردد:

روایت یکم: سند معتبر

 مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ بْنِ بَزِیعٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا ع‏أَنَّهُ سُئِلَ أَ تَکُونُ الْإِمَامَهُ فِی عَمٍّ أَوْ خَالٍ فَقَالَ لَا فَقُلْتُ فَفِی أَخٍ قَالَ لَا قُلْتُ فَفِی مَنْ؟ قَالَ فِی وَلَدِی وَ هُوَ یَوْمَئِذٍ لَا وَلَدَ لَه‏.

 

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج‏۱، ص: ۲۸۶، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

 

محمد بن اسماعیل بن بزیع می گوید: از امام رضا علیه السلام سؤال شد: آیا امامت به عمو و دائى (شما) می رسد؟ فرمود: نه، عرض کردم: به برادر (شما) می رسد؟ فرمود: نه، عرضه داشتم: پس به چه کسى می رسد؟ فرمود: به پسرم. در حالی که در آن روز امام رضا علیه السلام هنوز پسرى نداشت.

بررسی سند

راوی اول محمد بن یحیی است. نجاشی ستایش تمام از او دارد و می نویسد:

محمد بن یحیى أبو جعفر العطار القمی شیخ أصحابنا فی زمانه، ثقه، عین، کثیر الحدیث.

محمد بن یحیی ابوجعفر عطار قمی، شیخ اصحاب ما در زمانش بود. او انسانی مورد وثوق، بزرگ و دارای روایات زیاد است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۳۵۳، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

راوی دوم احمد بن محمد بن عیسی اشعری است. شیخ طوسی درباره او می گوید:

وأبو جعفر هذا شیخ قم و وجهها.

ابو جعفر احمد بن محمد بن عیسی، بزرگ اهل قم و نزد آنان دارای جایگاه بوده است.

الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، الفهرست، ص ۶۸، تحقیق: الشیخ جواد القیومی،‌ ناشر: مؤسسه نشر الفقاهه،‌ چاپخانه: مؤسسه النشر الإسلامی، الطبعه الأولى۱۴۱۷

آخرین راوی محمد بن اسماعیل بن بزیع است. نجاشی او را چنین می ستاید:

محمد بن إسماعیل بن بزیع کان من صالحی هذه الطائفه وثقاتهم.

محمد بن اسماعیل بن بزیع از جمله افراد صالح و مورد وثوق این طایفه [شیعه] بود.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۳۳۰، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

روایت دوم: سند معتبر

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ زِیَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِیُّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ السَّلَامِ بْنِ صَالِحٍ الْهَرَوِیِّ قَالَ سَمِعْتُ دِعْبِلَ بْنَ عَلِیٍّ الْخُزَاعِیَّ یَقُولُ لَمَّا أَنْشَدْتُ مَوْلَایَ الرِّضَا ع قَصِیدَتِیَ الَّتِی أَوَّلُهَا: مَدَارِسُ آیَاتٍ خَلَتْ مِنْ تِلَاوَهٍ وَ مَنْزِلُ وَحْیٍ مُقْفِرُ الْعَرَصَاتِ. فَلَمَّا انْتَهَیْتُ إِلَی قَوْلِی : خُرُوجُ إِمَامٍ لَا مَحَالَهَ خَارِجٌ ***یَقُومُ عَلَی اسْمِ اللَّهِ والْبَرَکَاتِ. بَکَی الرِّضَا علیه السلام بُکَاءً شَدِیداً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَیَّ فَقَالَ لِی یَا خُزَاعِیُّ فَهَلْ تَدْرِی مَنْ هَذَا الْإِمَامُ … یَا دِعْبِلُ الْإِمَامُ بَعْدِی مُحَمَّدٌ ابْنِی وبَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ عَلِیٌّ وبَعْدَ عَلِیٍّ ابْنُهُ الْحَسَنُ وبَعْدَ الْحَسَنِ ابْنُهُ الْحُجَّهُ الْقَائِمُ الْمُنْتَظَرُ …

القمی، ابی جعفر الصدوق، محمد بن علی بن الحسین بن بابویه (متوفای۳۸۱هـ)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج ۲ ص ۲۹۷، تحقیق: تصحیح وتعلیق وتقدیم: الشیخ حسین الأعلمی، ناشر: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات – بیروت – لبنان، سال چاپ: ۱۴۰۴ – ۱۹۸۴ م

 

دعبل خزاعی گفت: نزد امام رضا علیه السلام قصیده خود را که با این ابیات شروع میشد: مدارس آیات خلت من تلاوه *** ومنزل وحی مقفر العرصات، خواندم، وقتی که به این بیت رسیدم:

خروج امام لا محاله خارج *** یقوم علی اسم اللَّه والبرکات ،

امام قائم حتما خروج خواهد کرد در حالی که با [مدد از] اسم خدا و برکات الهی قیام خواهد نمود.

امام رضا علیه السّلام گریست، آنگاه رو به من کرد و فرمود: ای دعبل، آیا می دانی این امام (که خروج می کند)کیست؟ … ای دعبل! امام بعد از من پسرم محمد و بعد او پسرش علی، بعد از او پسرش حسن و بعد از حسن پسرش، قائم منتظر است …

بررسی سند

راوی نخست احمد بن زیاد همدانی است. شیخ صدوق او را فردی متدین و مورد اعتماد می داند و درباره او می نویسد:

کان رجلا ثقه دینا فاضلا

او مردی مورد وثوق، دیندار و فاضل بود.

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین (متوفاى۳۸۱هـ)، کمال الدین و تمام النعمه، ص ۳۶۹، ناشر:‌ اسلامیه ـ تهران‏، الطبعه الثانیه‏، ۱۳۹۵ هـ.

جلالت قدر علی بن ابراهیم پیشتر بیان گردید. پدر او ابراهیم بن هاشم راوی بعدی است. آیت لله خویی در شرح حال او می نویسد:

 لا ینبغی الشک فی وثاقه إبراهیم بن هاشم ویدل على ذلک عده أمور: الاول: أنه روى عنه ابنه علی فی تفسیره کثیرا وقد التزم فی أول کتابه بأن ما یذکره فیه قد انتهى إلیه بواسطه الثقات. الثانی:أن السید ابن طاووس ادعى الاتفاق على وثاقته. الثالث: أنه أول من نشر حدیث الکوفیین بقم والقمیون قد اعتمدوا على روایاته وفیهم من هو مستصعب فی أمر الحدیث فلو کان فیه شائبه الغمز لم یکن یتسالم على أخذ الروایه عنه وقبول قوله.

هیچ تردیدی در وثاقت ابراهیم بن هاشم وجود ندارد به دلیل آنکه: اولا: فرزند او (علی بن ابراهیم) در تفسیرش از او روایت کرده است و او ملتزم شده که از افراد مورد وثوق در تفسیرش روایت کند. ثانیا: سید بن طاووس ادعا کرده که وثاقت ابراهیم بن هاشم اجماعی است. ثالثا: او اولین نفری بوده که احادیث اهل بیت علیهم السلام را در قم آورده  و قمی­ها به روایات او اعتماد داشتند در حالی که در میان قمی­ها افرادی بودند که در امر حدیث سخت گیر بودند  و اگر او را مورد اعتماد نمی دانستند این چنین احادیث او مورد قبول در میان آنان نبود.

الموسوی الخوئی، السید أبو القاسم (متوفاى۱۴۱۱هـ)، معجم رجال الحدیث ج ۱ ص ۲۹۱، الطبعه الخامسه، ۱۴۱۳هـ ـ ۱۹۹۲م

راوی بعدی ابوصلت خادم امام رضا علیه السلام است. نجاشی درباره او می گوید:

عبد السلام بن صالح أبو الصلت الهروی ثقه صحیح الحدیث‏.

عبد السلام بن صالح مورد وثوق است  واحادیث او درست است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۲۴۵، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

 

آخرین راوی در این حلقه دعبل است:

نجاشی درباره او می نویسد:

دعبل بن علی الخزاعی الشاعر مشهور فی أصحابنا.

دعبل بن علی خزاعی شاعر … در میان امامیه فردی مشهور است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۱۶۲، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

علامه حلی ره، در شرح حال او آورده است:

دعبل ابن علی الخزاعی الشاعر،حاله مشهور فی الایمان وعلو المنزله، عظیم الشأن.

دعبل بن علی خزاعی شاعر، وضعیت ایمانی او مشهور است و جایگاه بلند دارد.

الحلی الأسدی، جمال الدین أبو منصور الحسن بن یوسف بن المطهر (متوفاى۷۲۶هـ) خلاصه الأقوال فی معرفه الرجال، ص ۱۴۴، تحقیق: فضیله الشیخ جواد القیومی، ناشر: مؤسسه نشر الفقاهه، الطبعه: الأولى، ۱۴۱۷هـ.

روایت سوم: سند معتبر

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع وذَکَرَ شَیْئاً فَقَالَ مَا حَاجَتُکُمْ إِلَى ذَلِکَ هَذَا أَبُو جَعْفَرٍ قَدْ أَجْلَسْتُه مَجْلِسِی وصَیَّرْتُه مَکَانِی وقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ یَتَوَارَثُ أَصَاغِرُنَا عَنْ أَکَابِرِنَا الْقُذَّهَ بِالْقُذَّهِ

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج ۱ ص ۳۲۰، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

معمر بن خلاد روایت کرد: از امام رضا علیه السلام شنیدم که مطلبى (راجع به امامت) بیان داشت. سپس فرمود: شما چه احتیاجى به این موضوع دارید؟ این ابو جعفر است همانا او را به جاى خود نشانده و قائم مقام خود ساختم. ما خاندانى هستیم که خردسال ما مو به مو از بزرگسال ما ارث می برد.

بررسی سند

راوی اول محمد بن یحیی العطار و راوی دوم احمد بن محمد بن عیسی اشعری است که شرح حال هر دو نفر قبلاً گذشت. آخرین راوی در این سلسله معمر بن خلاد است. نجاشی می گوید:

معمر بن خلاد بن أبی خلاد، ثقه.

              معمر بن خلاد بن ابی خلاد انسانی مورد وثوق است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۴۲۱، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

روایت چهارم: سند معتبر

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع قَدْ کُنَّا نَسْأَلُکَ قَبْلَ أَنْ یَهَبَ اللَّه لَکَ أَبَا جَعْفَرٍ ع فَکُنْتَ تَقُولُ یَهَبُ اللَّه لِی غُلَاماً فَقَدْ وَهَبَه اللَّه لَکَ فَأَقَرَّ عُیُونَنَا فَلَا أَرَانَا اللَّه یَوْمَکَ فَإِنْ کَانَ کَوْنٌ فَإِلَى مَنْ فَأَشَارَ بِیَدِه إِلَى أَبِی جَعْفَرٍ ع وهُوَ قَائِمٌ بَیْنَ یَدَیْه فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا ابْنُ ثَلَاثِ سِنِینَ فَقَالَ ومَا یَضُرُّه مِنْ ذَلِکَ فَقَدْ قَامَ عِیسَى ع بِالْحُجَّهِ وهُوَ ابْنُ ثَلَاثِ سِنِینَ [وَ هُوَ ابْنُ أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثِ سِنِینَ.]

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج‏۱، ص: ۳۲۱، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

صفوان بن یحیى  روایت کرد: به امام رضا علیه السلام عرض کردم: پیش از آنکه خداوند  ابو جعفر [امام جواد علیه السلام] را به شما عطا کند (در باره جانشین تان) از شما می پرسیدیم و شما می فرمودید: خداوند به من پسرى عنایت می کند. حال که خداوند این عنایت را در حق شما کرد و چشم ما را بدین وسیله روشن کرد، اگر خداى ناخواسته براى شما پیش آمدى کند، به سمت چه کسی برویم؟ امام علیه السلام با دستش به سوی ابو جعفر علیه السلام که در برابرش ایستاده بود، اشاره کرد. گفتم: قربانت گردم؛ ابوجعفر پسرى سه ساله است؟! فرمود: چه مانعى دارد؟ عیسى علیه السلام سه ساله بود [مطابق برخی نقلهای کافی: سه سال کمتر داشت‏] که به حجت قیام کرد.

بررسی سند:

دو راوی نخست در این روایت همان دو راوی نخستین در روایت قبلی یعنی محمد بن یحیی العطار و احمد بن محمد بن عیسی اشعری هستند که گفتیم هر دو نفر قابل اعتماد­اند. نجاشی درباره نفر سوم در این سند می نویسد:

صفوان بن یحیى أبو محمد البجلی ثقه ثقه عین.

صفوان بن یحیی ابو محمد بجلی وثاقت بسیار بالایی دارد و انسانی بزرگ است.

النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى۴۵۰هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب‍ رجال النجاشی، ص ۱۹۷، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسه النشر الاسلامی ـ قم، الطبعه: الخامسه، ۱۴۱۶هـ.

 

شیخ الطائفه او را با این عبارت می ستاید:

أوثق أهل زمانه عند أصحاب الحدیث وأعبدهم.

نزد علمای حدیث، وی مورد اعتماد ترین و عابدترین فرد زمانش بود.

الطوسی، الشیخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفاى۴۶۰هـ)، الفهرست، ص ۱۴۵، تحقیق: الشیخ جواد القیومی،‌ ناشر: مؤسسه نشر الفقاهه،‌ چاپخانه: مؤسسه النشر الإسلامی، الطبعه الأولى۱۴۱۷٫

نکته شایان ذکر این است که با توجه به جایگاه فاخر صفوان، نمی توان برخی روایات نکوهش آمیز را درباره او قبول کرد زیرا این روایت با روایات متعدد که در مدح او وارد شده، تعارض دارد از جمله اینها روایت صحیح السندی است که در آن امام رضا علیه السلام به عدالت او شهادت داده است. علاوه بر آنکه رجال شناسانی مانند نجاشی و شیخ طوسی، همانطور که در بالا بیان گشت، به وثاقت او تصریح دارند. بنا بر این؛ باید این روایت را حمل بر تقیه یا اُموری از این دست نمود.

نگ: الموسوی الخوئی، السید أبو القاسم (متوفاى۱۴۱۱هـ)، معجم رجال الحدیث، ج ۱۰ ص ۱۳۹، الطبعه الخامسه، ۱۴۱۳هـ ـ ۱۹۹۲م

 

روایت پنجم:

أَحْمَدُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنِ ابْنِ قِیَامَا الْوَاسِطِیِّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى عَلِیِّ بْنِ مُوسَى ع فَقُلْتُ لَه أیَکُونُ إِمَامَانِ قَالَ لَا إِلَّا وأَحَدُهُمَا صَامِتٌ فَقُلْتُ لَه هُوَ ذَا أَنْتَ لَیْسَ لَکَ صَامِتٌ ولَمْ یَکُنْ وُلِدَ لَه أَبُو جَعْفَرٍ ع بَعْدُ فَقَالَ لِی واللَّه لَیَجْعَلَنَّ اللَّه مِنِّی مَا یُثْبِتُ بِه الْحَقَّ وأَهْلَه ویَمْحَقُ بِه الْبَاطِلَ وأَهْلَه فَوُلِدَ لَه بَعْدَ سَنَهٍ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام وکَانَ ابْنُ قِیَامَا وَاقِفِیّاً

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج‏۱، ص: ۳۲۱، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

ابن قیاما گفت: بر على بن موسى علیهما السلام وارد شدم و گفتم: آیا دو امام [در یک زمان] وجود دارند؟ فرمود: نه، مگر اینکه یکى از آنها ساکت باشد. گفتم: اینک شما امام ساکتى همراه ندارید (تا جانشین و امام بعد از شما باشد)، در آن زمان هنوز ابو جعفر علیه السلام متولد نشده بود. امام علیه السلام فرمود: به خدا سوگند، خداوند از من فرزندى به وجود مى‏آورد که بوسیله او حق و اهل حق را ثابت کند و باطل و اهل باطل را از میان ببرد. پس بعد از یک سال ابو جعفر علیه السلام متولد شد. ابن قیاما واقفى مذهب بود.

روایت ششم:

بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُعَاوِیَهَ بْنِ حُکَیْمٍ عَنِ ابْنِ أَبِی نَصْرٍ قَالَ: قَالَ لِیَ ابْنُ النَّجَاشِیِّ مَنِ الْإِمَامُ بَعْدَ صَاحِبِکَ فَأَشْتَهِی أَنْ تَسْأَلَهُ حَتَّى أَعْلَمَ فَدَخَلْتُ عَلَى الرِّضَا ع فَأَخْبَرْتُهُ قَالَ فَقَالَ لِی الْإِمَامُ ابْنِی ثُمَّ قَالَ هَلْ یَتَجَرَّأُ أَحَدٌ أَنْ یَقُولَ ابْنِی وَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ.

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج‏۱، ص: ۳۲۰، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

ابن ابى نصر روایت کرد: ابن نجاشى به من گفت: بعد از سرور تو (امام رضا علیه السلام) امام کیست؟ من دلم مى‏خواهد از او بپرسى تا بدانم. من خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم و به او خبر دادم. حضرت فرمود: امام، پسرم [جواد] است. سپس فرمود: آیا کسى جرأت دارد که بگوید: پسر من، در صورتى که اولادى نداشته باشد؟

روایت هفتم:

الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْخَیْرَانِیِّ عَنْ أَبِیه قَالَ کُنْتُ وَاقِفاً بَیْنَ یَدَیْ أَبِی الْحَسَنِ علیه السلام بِخُرَاسَانَ فَقَالَ لَه قَائِلٌ یَا سَیِّدِی إِنْ کَانَ کَوْنٌ فَإِلَى مَنْ قَالَ إِلَى أَبِی جَعْفَرٍ ابْنِی فَکَأَنَّ الْقَائِلَ اسْتَصْغَرَ سِنَّ أَبِی جَعْفَرٍ ع فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنَّ اللَّه تَبَارَکَ وتَعَالَى بَعَثَ عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ ع رَسُولاً نَبِیّاً صَاحِبَ شَرِیعَهٍ مُبْتَدَأَهٍ فِی أَصْغَرَ مِنَ السِّنِّ الَّذِی فِیه أَبُو جَعْفَرٍ

الکلینی الرازی، أبو جعفر محمد بن یعقوب بن إسحاق (متوفاى۳۲۸ هـ)، الکافی، ج ۱ ص ۳۸۴، ناشر: اسلامیه‏، تهران‏، الطبعه الثانیه،۱۳۶۲ هـ.ش.

 

پدر خیرانی روایت کرد: در خراسان نزد امام رضا علیه السلام بودم مردى به او گفت: اگر پیش آمدى برای شما رخ داد، به چه کسی مراجعه نماییم؟ فرمود به سوى پسرم ابو جعفر. گویا فرد سؤال کننده، سن ابو جعفر علیه السلام را کوچک شمرد، امام رضا علیه السلام فرمود: خداى تبارک و تعالى عیسى بن مریم علیه السلام را به نبوت و رسالت و شریعت تازه مبعوث ساخت در سنی  که کمتر از سن ابو جعفر بود.

جمع بندی

بر اساس آنچه گفته آمد، دانستیم که تبیین امامت امام جواد علیه السلام، همواره مورد اهتمام معصومان علیهم السلام بوده و در این باره از هیچ تلاشی فروگذار نکردند. گوشه­هایی از این کوشش را می توان از رهگذ احادیث معراج، لوح، اثنی عشر و احادیث امام رضا علیه السلام به نظاره نشست.

 

شبکه بین المللی مطالعات ادیان

اینفورس (شبکه بین المللی مطالعات ادیان)،‌ بخشی از یک مجموعه فعالیت های فرهنگی است که توسط یک گروه جهادی مجازی انجام می شود. این گروه  بدون مرز، متشکل از اساتید، طلاب، دانشجویان و کلیه داوطلبان باایمان و دغدغه مندی است که علاقمند به فعالیت علمی جهادی در عرصه جنگ نرم هستند. شما هم می توانید یکی از اعضای این گروه باشید(اینجا کلیک کنید). فعالیت های سایت زیر نظر سید محمد رضا طباطبایی، مدرس ادیان و کارشناس صدا و سیماست. موضوعات سایت نیز در زمینه سیر مطالعاتی با رویکرد تقویت بنیه های اعتقادی و پاسخ به شبهات است.

0 0 رای ها
شما هم امتیاز بدهید..
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظر
بازخورد (Feedback) های اینلاین
View all comments
دکمه بازگشت به بالا
0
افکار شما را دوست دارم، لطفا نظر دهیدx
()
x