مطالعات متفرقه (خارج از سیر مطالعاتی)
مانیِ شاهنامه زروانیست
نویسنده | |
حمید رضا اردستانی رستمی | |
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی – دانشگاه آزاد اسلامی – واحد دزفول. ایران. | |
چکیده | |
یکی از کیشهای باستانی ایران که روزگاری قلمروِ خود را در بیرون از ایران نیز گستراند، کیش مانیست. مانی در پایان حکومت اشکانی، در مردینویِ بابل دیده به جهان گشود و در آنجا مدّعیِ پیامبری شد؛ امّا مطابق با شاهنامه، او نقّاشی است چربدست، که از چین در دورۀ شاپور ذوالاکتاف به ایران آمده است. نه تنها این اطّلاعات شاهنامه دربارۀ مانی نادرست است؛ بلکه آنچه موبدِ مناظرهکننده با او نیز، بِدو نسبت میدهد و فردوسی آن را نقـل میکند، باورهایِ مانوی نیست؛ موبد او را معتقد به خدایی معرّفی میکند که نور و ظلمت از بطن آن بیرون آمده است. ایـن اندیشه که موبد، مانی را بِـدان متّهم میکند، متعلّق به اندیشۀ زروانیست که خودِ مانویان به این باورِ زروانی تاختهاند. آنان، مطابق با متنی مانوی معتقدند که اگر بپذیریم اورمزد و اهـریمن از یک بطن بیرون شدند و آنگـونه کـه زروانیان میگویند، دیوی به اورمزد، راه انداختنِ جهان را آموخته باشد، این بِدان معنی است که خوبی و بدی به هم آمیخته است و هیچیک از دو بن، ذاتاً خوب یا بد؛ آگاه یا ناآگاه نیست و این عدم را لازم خواهد کرد؛ زیرا دیگر قانون علّیّت معنا نخواهد داشت. موبد در ادامۀ سخن پیشین (مانی را معتقد به خدایی که اورمزد و اهریمن از آن برون آمده، دانستن) که همراه با سرزنش است، خطاب به مانی میگوید که اگر اهریمن جفت یزدان باشد؛ پس میتوان، شب، نماد اهریمن را به مانندِ روز، نمادِ اورمزد پنداشت و تفاوتی در راستی و ناراستی نـدیـد. آنچه موبد دربارۀ اعتقاد مانی مطرح میکند و به نقد آن میپردازد، همان انتقادیست که مانویان دربارۀ ایـن اندیشۀ زروانی بـاز گفتهاند. | |
کلیدواژه ها | |
مانی؛ دو بن¬گرایی؛ اندیشۀ زروانی؛ اورمزد؛ اهریمن http://jpnfa.riau.ac.ir/article_88_e1d9d2dfe56d70f70572bc03e3e7373a.pdf |
مقاله ۱، دوره ۱۰، شماره ۱۸، زمستان ۱۳۹۳، صفحه ۱۱-۴۲