روایات بکر بن محمد و مسئلۀ تعارض در باب سیزدهم رجال شیخ طوسی

چند تن از افرادی که در باب سیزدهم رجال شیخ طوسی آمده‌اند، به‌ ظاهر از امامان شیعه روایت نکرده‌اند، در حالی که در کتب حدیثی شیعه، روایاتی از آنان به ‌نقل مستقیم از ائمه دیده می‌شود. با وجود اینکه از روات ائمهk به ‌شمار آمده‌اند، در باب «من لم یرو عنهم» نیز از آنان یاد شده است. این مسئله که ظاهراً نوعی اختلاف و تناقض در روش شیخ طوسی است، تحلیل‌هایی به دنبال داشته است. این مقاله با بررسی‏ تفصیلی یک تن از این راویان، به نام بکر بن محمد ازدی و مرور اجمالی یازده تن از دیگر راویان (در باب سیزدهم) روشن می‏کند که این عمل شیخ طوسی در آوردن گروهی از اصحاب ائمه در باب‏های گوناگون رجال، از جمله باب سیزدهم، از روی سهو و نسیان نبوده است، بلکه نوعی جرح غیرمستقیم و مخفی به‏ شمار می‏آید. این امر از طریق بررسی تخلیط در متن و سند روایات افراد مذکور یا شخصیت راویان به دست می‌آید. با تحقیق در روایات این دست افراد و بررسی شرح حال آنان در زمان نقل روایت و شیوه نقل احادیث آنان، می‌توان مراد تلویحی شیخ را در باب سیزدهم رجال بهتر فهمید. مثلاً تعابیری مانند «روی عن فلان» یا «روی عنه فلان» در همین باب درباره آنان آمده است که نشان می‌دهد خدشه، اضطراب یا تخلیطی در طریق روایات آنان وجود دارد یا فرد راوی ضعیف است و شیخ با ذکر آنان در این باب، آنان یا روایاتشان را به‌ طور غیرمستقیم مورد طعن قرار داده است تا وهن احادیث آنان را متذکر شود. با این همه، در برخی موارد که شیخ طریق روایات آنان را منقطع دانسته است، طعن وی مردود است؛ زیرا با رجوع به نسخه نجاشی، سند کامل معلوم می‌شود و می‌توان حدس زد که سند کامل نزد طوسی نبوده است.

واژه‌های کلیدی: رجال طوسی، من لم یرو عنهم، راویان امامی، بکر بن‌ محمد ازدی.
Sarshār M. Bakr Ibn Muhammad’s Traditions and the Problem of Contradiction in Thirteenth Section of Tūsī’s Al-Rijāl. hadith studies. 2013; 0 (9) :147-172
URL: http://s-hadith.kashanu.ac.ir/article-1-154-fa.html